Kępiński dzisiaj

Antoni Kępiński to autor bliski mi osobiście – wiele lat temu lektura jego Melancholii i Rytmu życia pozwoliła mi podjąć próbę pomocy znajomemu cierpiącemu na depresję. Dzięki naciskowi, jaki ten wybitny psychiatra kładł na zrozumienie wewnętrznego świata chorego, zyskałem pewien wgląd w przeżycia psychiczne znajomego i byłem w stanie choćby nie radzić mu, aby „wziął się w garść”. Dlatego publikacja Józefa Maciuszka jest tak cenna – łączy w spójną całość wizję świata Kępińskiego, wcześniej rozproszoną po szeregu jego książek i drobniejszych prac.

Kępiński skupiał się w swoich dziełach na metodach pracy z osobami chorymi psychicznie, nie opisując szczegółowo koncepcji filozoficznych i etycznych stanowiących podstawę jego refleksji o psychiatrii i o człowieku w ogólności. Jednocześnie jednak w jego myśli widoczne są inspiracje pracami m.in. M. Webera, M. Schelera, E. Fromma, R. Maya, A. Tofflera i wielu innych wybitnych myślicieli. Maciuszek sprawnie porusza się na polach filozofii, socjologii, psychologii, teorii kultury, ale także neuro– i socjobiologii oraz, rzecz jasna, psychiatrii. Na każdym z tych pól wykazuje jednakowo wysoką kompetencję – wywód jest jasny również dla laika. Koncepcje poszczególnych myślicieli przytaczane są na tyle obszernie, by czytelnik uzyskał w nich podstawową orientację, a jednocześnie na tyle zwięźle, by nie stać się zbiorem streszczeń. Przytaczane pojęcia są cenne nie tylko jako konteksty dla myśli Kępińskiego, lecz także po prostu przydatne przy próbach zrozumienia problemów współczesnej nauki; choćby koncepcja Diltheya o naukach ścisłych jako wyjaśniających i humanistycznych jako rozumiejących czy hierarchiczny podział uczuć u Schelera.

Przypomnienie tez tego ostatniego uważam za szczególnie cenne – sam w swoim myśleniu wielokrotnie przyłapywałem się na tym, że przeciwstawiam sobie niejako automatycznie uczucia i racjonalne myślenie jako binarną opozycję, podczas gdy zdaniem Kępińskiego etyka oparta na racjach rozumu jest niemożliwa (polemika z Kantem – jakże celna!). Można tu również napotkać na inspirujące, nowe ujęcie kwestii, czy człowiek jest z natury dobry, czy zły – brzmi to dość akademicko, ale w dyskusjach etycznych między wierzącymi i niewierzącymi kwestia „wiary lub niewiary w człowieka” pojawia się na ogół bardzo szybko i okazuje jednym z kluczowych problemów. Autor precyzyjnie dowodzi też, skąd u Kępińskiego – lekarza psychiatry, a nie filozofa – refleksja nad tak podstawowymi i pozornie abstrakcyjnymi zagadnieniami. W dobie pogłębiającej się specjalizacji możemy sobie przypomnieć, że psychiatrii nie sposób uprawiać bez zrozumienia tych, którym chce się pomóc, a wcześniej trzeba rozpocząć próby zrozumienia tego, kim jest człowiek w ogóle (przede wszystkim podmiotem, a nie przedmiotem czyjegoś oddziaływania).

Książka Maciuszka może być ważną lekturą zarówno dla czytelników dobrze znających dzieło Kępińskiego, jak i dla tych, którzy znają jego nazwisko jedynie ze słyszenia. Autor nie zakłada u odbiorców znajomości analizowanych przez siebie prac, zatem czytelnik może wyrobić sobie pewne, choć ogólne pojęcie o kierunkach refleksji w najważniejszych książkach krakowskiego psychiatry. Publikacja ta może stanowić zarówno przewodnik po dziełach samego Kępińskiego, jak i ważne źródło refleksji na temat sposobu, w jaki my sami współcześnie widzimy Innego – nie tylko chorego psychicznie, ale po prostu drugiego – i czy faktycznie próbujemy go zrozumieć. To właśnie cechuje wysokiej klasy humanistykę – nie tracąc walorów naukowości, tekst skłania czytelnika do zastanowienia się, czy on sam rzeczywiście prowadzi ze swoimi rozmówcami dialog, czym jest dla niego posłuszeństwo i jakie ma znaczenie, ale także czym są dla niego przestrzeń i czas jako sposoby postrzegania świata, a w najbardziej ogólnym sensie: czy to, co w moim widzeniu świata wydaje mi się oczywiste, naprawdę jest oczywiste, zrozumiałe i sensowne „samo przez się”? Czytanie tej książki wymaga pewnej dyscypliny, aby nie odkładać jej co pięć minut i nie zatapiać się w rozmyślaniach, ale może to właśnie jest jej zaleta.

Marek Misiak

Józef MACIUSZEK, Obraz człowieka w dziele Kępińskiego , Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2015, seria: Res Humanae.