Kapłani paradoksów

Książka podzielona została na dwie zasadnicze części. W pierwszej autorka skupia się na czynnościach metodologicznych i usystematyzowaniu wiedzy związanej z pojęciem paradoksu, dokonuje jego definicji. Zwraca uwagę, że w literaturze polskiej nie powstała dotychczas monografia owego zagadnienia, chociaż znane jest ono już od czasów starożytnych i dzieł Arystotelesa. Paradoks bowiem, rozumiany jako wewnętrzna sprzeczność, stanowi nie tylko intelektualną „przeszkodę”, ale winien być zaczynem i prowokować do myślenia, wysnuwania wniosków, drążenia tematu. Rzecz jasna w chrześcijaństwie nie brakuje paradoksów, zwanych czasem dogmatami, jak np. dwoista natura Chrystusa, Boga – Człowieka, Dziewica Maryja będąca jednocześnie matką, Bóg w trzech osobach etc. etc. Owe teologiczne dylematy są jednak dla bohaterów książki impulsem do głębszych rozważań i poetycką inspiracją. Ich poezja nie zasadza się wyłącznie na językowych paradoksach, ale ma za zadanie przedstawić „ducha samej teologii”. Magdalena Ochwat pisze: „Ukazując sprzeczne zjawiska, księża wartościują niepokojące tendencje we współczesnej kulturze i cywilizacji – czynią to jednak subtelnie, delikatnie, bez zbędnych przegadań i teoretyzowania”.

Część druga, to składająca się z trzech rozdziałów analiza i interpretacja wybranych motywów w poezji księży pod kątem tytułowego zagadnienia. W pierwszym badaczka zwraca uwagę na cechy charakterystyczne twórczości ks. Twardowskiego, np. rzadko pojawiające się słowo „Bóg”, a zamiast tego liczne zaimki osobowe. Kategorie Boga i wiary u Twardowskiego same w sobie są paradoksem, Bóg to wieloznaczność, bywa daleki i bliski, przemawia i milczy, jest wszechmocny i bezradny, objawiający się i ukryty. Podobnie z wiarą, której złożoność może być argumentem za i przeciw. Bywamy silni wiarą i jednocześnie słabi, wiara to nasz największy pewnik i największa niewiadoma. Takie też są wiersze Twardowskiego, na pozór proste i zwyczajne, a jednocześnie pełne duchowej i teologicznej głębi.

Źródłem natchnienia dla wierszy ks. Pasierba poświęconych Ziemi Świętej był wyjazd na sympozjum do Izraela w 1985 roku. Ochwat konstatuje, że zdaniem kapłana przestrzeń kraju, z którego pochodzi chrześcijaństwo, wypełniają przeciwieństwa. Oto bowiem w ojczyźnie Jezusa chrześcijaństwo nie jest „u siebie”, sfera sakralna miesza się z militarną, wszechobecne wojsko, broń, drut kolczasty zestawiony zostaje z koroną cierniową. Ziemia wielu religii, w której teraz to Żydzi przejęli rolę Rzymian i stali się okupantami.

Opierając się na dwóch wybranych motywach, Judasza i diabła, badaczka dokonuje interpretacji poetyckiego świata budowanego przez ks. Oszajcę na zasadzie dualizmu, ale dalekiego od manichejskiej wizji. Ów dualizm skupia się raczej na panteistycznej jedności i, jak pisze sam poeta, „komunii” rzeczy sprzecznych, bowiem człowiekiem od zawsze targają skrajne emocje, otacza go powszedniość i metafizyka. Najważniejsza zaś jest kategoria miłosierdzia, dzięki któremu Judasz i nawet sam diabeł mogą dostąpić zbawienia. Ochwat ubolewa, że dotąd nie powstała monografia dorobku Oszajcy.

Poezja paradoksów może być dla wielu zachętą i punktem wyjścia do dokładniejszej lektury któregoś z omawianych twórców oraz zapoznania się z ich poetycką teologią. Przedstawiłem jedynie krótki zarys wątków podejmowanych przez autorkę, ale książka jest nie tylko bogatą w uwagi pracą naukową, lecz także ciekawą lekturą, wartą polecenia każdemu, komu bliskie są słowa Tadeusza Różewicza: „życie bez boga jest możliwe / życie bez boga jest niemożliwe”.

Jacek Hnidiuk

Magdalena OCHWAT, Poezja paradoksów – paradoksy w poezji. Poetycka teologia księży Jana Twardowskiego, Janusza Stanisława Pasierba, Wacława Oszajcy , Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014, seria: Prace Naukowe UŚ w Katowicach.