Jak się rozwijać

W dyskusjach na temat polskiego szkolnictwa wyższego regularnie pojawiają się ostrzeżenia, aby nie modernizować go, stosując wiedzę i pojęcia z zakresu zarządzania biznesem. Praca Justyny M. Bugaj pokazuje, że nie jest to wcale zły pomysł, pod warunkiem, że koncepcji biznesowych nie przenosi się w mury uczelni w sposób powierzchowny. Rozwój zawodowy, a często jego brak lub chaos w tym obszarze, to poważny problem w polskim szkolnictwie wyższym. Autorka kwestię tę analizuje, nie poprzestając na ogólnikowych stwierdzeniach.

Badaczka wskazuje na niejasne ścieżki samorozwoju (kryteria awansu są klarowne) i konieczność łączenia różnych obszarów aktywności na uczelni jako najważniejsze problemy w rozwoju zawodowym polskich nauczycieli akademickich. Bardzo ważne jest rozdzielenie przez nią trzech ścieżek takiego rozwoju, które jej zdaniem w działaniach wspierających rozwój należałoby rozdzielić – ścieżkę naukową, dydaktyczną i organizacyjną. Trafiają się naukowcy będący równocześnie cenionymi dydaktykami, wybitnymi naukowcami i charyzmatycznymi np. dyrektorami instytutu, ale ścieżka rozwoju powinna dawać pracownikowi uczelni możliwość dokonania odpowiednio wcześnie wyboru, na którym z tych pól chce się skoncentrować. Świadczy to o nieprzenoszeniu mechanizmów rozwoju zawodowego z dużych firm do szkolnictwa wyższego w mechaniczny sposób. Autorka jest również świadoma różnych koncepcji dotyczących roli uczelni w państwie i społeczeństwie (humboldtowskiej, newmanowskiej i innych), świadomie wybierając jedną z nich, oraz różnych modeli organizacji uczelni i jej umocowania prawnego (uczelnie autonomiczne, podległe czynnikom zewnętrznym oraz formy mieszane). Dzięki temu jej praca jest cenna zarówno dla studentów, doktorantów i pracowników naukowo-dydaktycznych reprezentujących nauki ścisłe, przyrodnicze czy inżynierskie, jak i humanistów lub reprezentantów nauk społecznych. Autorka omawia polskie uniwersytety i politechniki w ich złożoności, a nie jedynie jako instytucje naukowe współpracujące z podmiotami gospodarczymi.

Justyna Bugaj nie tylko wskazuje na konkretne działania, jakie mogą być wdrażane na uczelniach w celu wspomagania rozwoju zawodowego nauczyciel akademickich, lecz także wyjaśnia stosowane pojęcia, które w naukowo opisywanym zarządzaniu nie mogą być rozumiane intuicyjnie. Szczególnie cenne są tu refleksje na temat natury relacji mistrz-uczeń (formuła ta używana jest często w odniesieniu do szkolnictwa wyższego jako slogan, bez głębszego jej zrozumienia) oraz wyraźne rozróżnienie między coachingiem a mentoringiem. Zarządzanie może się wielu pracownikom naukowym czy dydaktycznym kojarzyć z irytującym ręcznym sterowaniem z góry – z kolejnymi reformami, których sposób przygotowania świadczy o niezrozumieniu przez reformatorów tego, co reformują. Tymczasem w publikacji Justyny M. Bugaj zarządzanie polega przede wszystkim na wspieraniu pracownika i na próbach połączenia jego chęci rozwoju z potrzebami uczelni. Temu służą zaś opisane w rozdziale poświęconym dobrym praktykom inicjatywy zarówno na poziomie uczelni (np. UJ lub Uniwersytetu w Utrechcie), jak i europejskim, służące rozwojowi kompetencji zawodowych nauczycieli akademickich – zarówno naukowych, dydaktycznych, jak i organizacyjnych. Autorka słusznie przestrzega jednak przed traktowaniem przykładowych rozwiązań jako gotowych recept, które należy jedynie powielić, np. duże uczelnie mają pod tym względem inne potrzeby i możliwości niż jednostki mniejsze.

Książka ta może stanowić inspirację nie tylko dla władz uczelni (jest to – łagodnie mówiąc – dość wąskie grono odbiorców), ale także dla studentów czy doktorantów dopiero planujących karierę akademicką. Może bowiem pomóc obniżyć barierę lęku, pokazać, że uczelnia może nie tylko wymagać od swoich pracowników rozwoju, ale także zaoferować do niego narzędzia i wsparcie.

Marek Misiak

Justyna M. BUGAJ, Uniwersyteckie strategie rozwoju zawodowego nauczycieli akademickich w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2016.