Idea lokalności

Aleksandra Kunce skupia swoje badania naukowe na pojęciu lokalności, przestrzeni oraz tożsamości i przynależności człowieka do miejsca, w którym się znajduje, jego doświadczeń i poczucia zakorzenienia. Omawiana książka to cykl ośmiu esejów, które zostały opatrzone bogatym materiałem fotograficznym.

Wprowadzeniem do całości cyklu są rozważania na temat afirmacji lokalności. Zaś centralnym tematem książki jest przywiązanie i przynależność człowieka do danego miejsca. Autorka nawiązuje do filozofii lokalności i idei powrotu do domu Hölderlina. Kontrastuje człowieka wędrownego i osiadłego, zakorzenionego w domu. Przywołuje stanowiska wybitnych badaczy na temat miejsca i przestrzeni. Człowiek jest bowiem istotą, która stawia granice. Nie tylko odgranicza to, co „własne” i „cudze”, ale także tworzy granice duchowe, umysłowe.

Tytułowy człowiek lokalny jest indywidualistą, odwołuje się do własnych przeżyć, doświadczeń, tradycji i w tej perspektywie postrzega ideę lokalności jako ideę domu. Filozofia lokalności opiera się na umiłowaniu miejsca, w którym żyjemy, na pilnowaniu „osobnego myślenia”, ale nie budowaniu wrogiego i lękliwego życia. Nie chodzi o to, aby odcinać się od tego, co nie jest „nasze”, lecz by szukać, odkrywać, nie zapominając o własnej indywidualności i tradycji. Splecenie wspólnoty, miejsca i osoby stanowi triadę, na której wspiera się doświadczenie lokalne. Każdy człowiek musi być gdzieś umiejscowiony, mieć własne miejsce, do którego będzie wracał z radością i miłością.

Człowiek lokalny posiada moc tworzenia więzi ze światem. Doświadcza życia, będąc jednocześnie obserwatorem świata. Lokalność pozwala mu myśleć „bez myślenia”, to znaczy, że przynależy on do danego miejsca i przyjmuje je za naturalne, doświadcza „tu i teraz”. Posiada swoje rytuały, które codziennie powtarza.

Lokalność nie jest jednak miejscem szczęśliwym i trwałym. Jest domem, który można stracić. Wiąże się więc z pewnego rodzaju lękiem przed utratą tego, co ważne. Idea lokalności niesie też pewne niebezpieczeństwa. Istnieje bowiem ryzyko przekształcenia się jej w kult swojskości, który polega na niechęci do tego, co nie jest „domowe”. Człowiek nie chce poznawać nowych rzeczy, odkrywać, a jego życia nie przenika tęsknota metafizyczna, która charakteryzuje człowieka lokalnego.

Autorka podejmuje ważny problem tożsamości człowieka, który z jednej strony przynależy do pewnej lokalności, a z drugiej bombardowany jest globalizacją, transkulturowością i konsumpcjonizmem. Rozważa problem lokalności w chętnie obleganej przez turystów Barcelonie czy mieście miłości – Paryżu. Mimo ciągłych wycieczek obcokrajowców miasta te nie zatracają swojego lokalnego charakteru. Autorka bierze pod uwagę także Śląsk, miejsce na pograniczu dwóch państw, Polski i Niemiec, a co za tym idzie także na granicy kulturowej i tożsamościowej.

Ważną częścią książki są fotografie, które przedstawiają miejsca i ludzi uchwyconych podczas codziennych spotkań i rozmów. Jak pisze autorka, ich cechą charakterystyczną jest to, że wszędzie możemy ich spotkać. W każdym kraju jest ławka, na której siedzi grupa starszych kobiet lub mężczyzn rozmawiających ze sobą. Jest to zjawisko uniwersalne. Pojawia się także problem starości. To ona jest tak naprawdę miejscem, do którego pielgrzymujemy przez całe życie.

Dla zilustrowania idei lokalności autorka przytacza zabawne scenki, które czerpie z własnych obserwacji. Widzimy na przykład restaurację usytuowaną na środku ulicy bądź jesteśmy świadkami popowego występu w drzwiach katedry, czyli w miejscu kultu religijnego. Nawet takie sytuacje nie są w stanie rozbić lokalnej wspólnoty.

Książka niewątpliwie skłania do refleksji, gdyż podejmuje ważny temat, dotyczący każdego z nas. Warto po nią sięgnąć, by zrozumieć czym tak naprawdę jest idea lokalności i dlaczego człowiek potrzebuje miejsca, w którym po prostu może być sobą.

Marta Ćwik

Aleksandra KUNCE, Człowiek lokalny. Rozważania umiejscowione , Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2016, seria: Prace Naukowe UŚ w Katowicach.