Humaniści XX wieku

Na początku lat 90. ukazała się książka W kręgu wielkich humanistów. Kultura antyczna w Uniwersytecie Warszawskim po I wojnie światowej pod redakcją prof. Izy Bieżuńskiej-Małowist. Była owocem prac powołanej jeszcze w 1986 r. międzywydziałowej Rady Kultury Antycznej UW przy rektorze uniwersytetu. Rada opracowała biografie wybitnych polskich starożytników, filologów klasycznych bądź historyków dziedzin czerpiących w znaczący sposób z dorobku starożytności, np. filozofów. W kręgu wielkich humanistów odnaleźć można było nazwiska takie jak: Ignacy Koschembahr-Łyskowski, Adam Krokiewicz, Kazimierz Kumaniecki, Jerzy Manteuffel, Aleksander Turyn, Kazimierz Michałowski, Władysław Strzelecki, Zdzisław Zmigryder-Konopka, Tadeusz Stefan Zieliński, Gustaw Przychocki, Kazimierz Majewski, Rafał Taubenschlag. Biografie pozwalały przypatrzeć się życiu wybitnych klasyków począwszy od lat najmłodszych, poprzez klarujące się najczęściej w gimnazjach zainteresowania przyszłą dziedziną, dorobek naukowy itp. We wszystkich biografiach uderzało jedno – poświęcenie, nie tylko nauce. Szło ono w różnych kierunkach pozanaukowych: ku życiu społecznemu, dla Ojczyzny, młodzieży (organizacja domów akademickich). Widoczna była też pasja życia, w której profesja wykonywana była ze znaczną frajdą, a życie pomimo zewnętrznych ciężarów i braku dzisiejszych udogodnień nie wydawało się szczególnie przytłaczające.

Szkice do portretów humanistów XX wieku Juliusza Domańskiego od tamtej książki dzieli dystans ćwierć wieku. Można jednak uznać tę pracę za kontynuację poprzedniej. W Szkicach dostaliśmy czternaście sylwetek naukowców, wybitnych humanistów związanych z Wydziałem Filologii Klasycznej Uniwersytetu Warszawskiego. Wspomnienia profesorów Kumanieckiego i Krokiewicza powtarzają się w obu pracach. Pozostali klasycy to: Marian Plezia, Stefan Swieżawski, Maria Cytowska, Barbara Skarga, Jerzy Korolec, Jan Garewicz, Paweł Czartoryski, Jan Czerkawski, Anna Świderkówna. Zostali także wspomniani: Pierre Hadot (jego związki z Polską i swego czasu dość popularna u nas książka Filozofia jako ćwiczenie duchowe ), Eugenio Garin (członek zagraniczny PAN, autor Filozofii Odrodzenia we Włoszech ) oraz Paul Oskar Kristeller (autor wydanego u nas Humanizmu i filozofii ).

Biografie nieżyjących profesorów pierwotnie zamieszczane były w periodykach lub seriach wydawniczych związanych z szeroko pojętą klasyką. Ich zebrania, uszeregowania, opatrzenia niezbędnym komentarzem podjął się właśnie Juliusz Domański. Paradoks leży w tym, że ci sami profesorowie byli autorami biogramów swoich kolegów zamieszczonych w książce W kręgu wielkich humanistów. Byli przeważnie ich uczniami. Redaktorzy obu tomów unikają tonu zbyt emocjonalnego, starając się o jak najbardziej obiektywną ocenę postaci i dzieła życia. Trudne zadanie, bo wszyscy stanowili grono dość bliskich, zżytych ze sobą osób. Czytając można odczuć nawet pewną elitarność tego środowiska. „Ostatnim z pamiętających” warszawski, uniwersytecki świat klasyków jest prof. Juliusz Domański. Dziś jako dziewięćdziesięciolatek przekazuje potomnym cząstkę tego świata, który sam współtworzył, ale który już przeminął. Szkice zawierają wyraźny przekaz: „szczęśliwość filozofa spełnia się nie tylko w wyniku jego wysiłku poznawczego, który ma pewne cechy ascetyczne (…) lecz także i nade wszystko w wyniku jego etycznej dyscypliny, która mu każe ustawicznie przezwyciężać spontaniczną i nierozumną chciwość oraz inne tego rodzaju odruchy i poddawać się – docenionej dzięki twórczym domysłom o rzeczach niejawnych z natury – trudnej rozumności”. Prof. Domański ma przesłanie dla współczesnych klasyków. Mówi im, że warto być fachowcem w swojej dziedzinie, należy stale się doskonalić, dzieła życiowe są ważne, ale nade wszystko warto dobrze i pięknie przeżyć darowany przez życie czas.

Bogdan Bernat

Juliusz DOMAŃSKI, Szkice do portretów humanistów XX wieku , Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2017.