Filozofia wieczysta

Trudno recenzować książkę pomnik, świadectwo zdarzeń, które działy się w przełomowych miesiącach „karnawału Solidarności”, między sierpniem 80 a grudniem 81. Jeszcze trudniej, zważywszy że jej autor, prof. Wojciech Chudy, nie żyje już prawie od trzech lat. Zwłaszcza, że czas przełomu minął, a my jesteśmy bogatsi (?) o doświadczenia bez mała 30 lat, jakie od tego czasu upłynęły. Można by zapytać, czy ta książka w ogóle warta jest dziś lektury.

Składa się na nią 10 wykładów wygłoszonych w maju 1981 w Gdańsku na prośbę Ośrodka Prac Społeczno−Zawodowych przy NSZZ Solidarność. Mają one charakter elementarnego wprowadzenia do filozofii orientacji klasycznej i, jak wskazuje zapis rozmowy z autorem, zamieszczony zamiast posłowia, spotkały się z żywym przyjęciem słuchaczy (opublikowano je pierwszy raz w 1986 roku, w drugim obiegu).

Książka dzieli się na dwie części. Na pierwszą składają się trzy wykłady o charakterze metafilozoficznym, dotyczące tego, czym jest filozofia, powinności filozofii względem człowieka i społeczeństwa oraz dające „ekspresowy” wykład historii filozofii. Pozostałe wykłady mają naturę przedmiotową i zaczynają się „mocnym” pytaniem o to, która filozofia jest prawdziwa; pytanie to jest pretekstem do zreferowania podstawowych koncepcji filozofii. Według Chudego, jednoznaczna odpowiedź jest „podstawowym błędem, który popełnia wielu filozofów” – każdy system ma swoje plusy, czyli sfery bytu, które wyjaśnia adekwatnie, i minusy, czyli miejsca, gdzie „zawodzi”, np. „tomizm okazuje się niemal bezradny, jeśli idzie o analizę filozoficzną ludzkiego przeżywania, pewnych irracjonalnych elementów duszy ludzkiej”. Następnie autor omawia koncepcje prawdy, aporie filozofii marksistowskiej oraz różne koncepcje wartości.

Książkę kończą trzy wykłady dotyczące personalistycznej wizji człowieka, społeczeństwa i kultury. Pierwszy z nich traktuje o definicji osoby. Chudy wskazuje na trzy nurty filozoficzne w tej sprawie: substancjalistyczny (akcentujący to, że bycie osobą jest trwałą jednością wypływającą z substancjalnego charakteru natury ludzkiej – bycie osobą konstytuują: „wsobność”, podmiotowość i duchowy charakter), egzystencjalistyczny (bycie osobą konstytuuje zmienność ciągle tworzącej się egzystencji człowieka) oraz nurt filozofii dialogu (osoba „tworzy się” w dialogu między „Ja” i „Ty”). Ostatecznie Chudy charakteryzuje koncepcję personalistyczną (z Osoby i czynu K. Wojtyły), wedle której o byciu osobą decyduje godność człowieka i jego związek z bytem absolutnym. Z kolei wykład IX prezentuje personalistyczną koncepcję społeczeństwa, według której „personalizm jest systemem antyindywidualistycznym, albowiem osoba implikuje wspólnotę, ale jest także systemem antytotalistycznym, albowiem afirmuje właśnie jednostkową osobę ludzką, stawia ją przed całością społeczną”. Wykład kończą rozważania z teorii państwa, w których podkreśla się postawę „autentyczną” osoby względem ustroju państwowego – postawę solidarności, czyli gotowości podejmowania obowiązków przypadających osobie z racji uczestnictwa we wspólnocie i gotowości działania na rzecz innych członków wspólnoty oraz postawę sprzeciwu wobec zła.

Podsumowując, czytana dzisiaj książka ta może pełnić nie tylko funkcje historyczne, ale jest bardzo jasno i precyzyjnie napisanym wstępem do filozofii, dającym np. przejrzysty wykład filozofii personalizmu.

Marek Lechniak

Wojciech Chudy, Filozofia wieczysta w czas przełomu. Gdańskie wykłady z filozofii klasycznej z roku 1981, red. Mirosława Chuda, towarzystwo naukowe kul jana pawła II, Lublin 2009, seria: Biblioteka „Ethosu”.