Domeyko pod lupą polonistki

Wybitny polski patriota, dydaktyk, chemik, mineralog, wieloletni rektor uniwersytetu w Santiago de Chile, reformator chilijskiego systemu szkolnictwa wyższego i górnictwa, badacz Andów i odkrywca ich bogactw naturalnych. Te wszystkie określenia dotyczą jednej osoby – Ignacego Domeyki. W Polsce znanego najczęściej za sprawą jego związków z Mickiewiczem. Domeyko był bowiem przyjacielem wieszcza i kilkakrotnie pojawił się w jego dziełach, m.in. jako postać Żegoty w III części Dziadów czy w dziejach sporu Domeyki z Doweyką w Panu Tadeuszu . Doczekał się nie tylko biografii, ale także powieści i komiksu na swój temat. Jego nazwiskiem nazwano pasmo górskie, szczyt, miasto i minerał. Patronuje szkole, kopalni i ulicy. Życiu i badaniom empirycznym Domeyki poświęcono wiele sesji, wystaw, filmów, audycji radiowych. Postać uczonego przez analizę jego podróżopisarstwa postanowiła przybliżyć Beata Mytych-Forajter z Zakładu Teorii Literatury Uniwersytetu Śląskiego.

Dr Mytych-Forajter zdecydowała się zbadać podróżopisarstwo Domeyki nie tylko dlatego, że za fascynującą uznała historię jego życia. Chciała przede wszystkim podjąć wyzwanie i zgłębić temat, który, jak sama określa, okazał się terenem dziewiczym – nikt bowiem wcześniej nie poddał analizie ogromnej spuścizny literackiej, jaką po sobie zostawił Domeyko, a tym samym nie próbował wyjaśnić fenomenu jego osoby. „Moja potrzeba pisania o Ignacym Domeyce wyrasta z przekonania o tym, że jego niejednorodne, często genologicznie skomplikowane, a nawet rozwichrzone teksty kryją w sobie wciąż miejsca zaskakujące oraz domagające się uwagi, a także interpretacyjnego namysłu. Fascynująca historia życia autora Pamiętników wygnańca przyćmiła niestety jego pisarstwo, wpływając także niebagatelnie na sposób czytania jego memuarów” – czytamy.

Materiał, z którym przyszło zmierzyć się autorce, okazał się wyjątkowo obszerny. Z pugilaresem nie rozstawał się bowiem Domeyko od momentu opuszczenia rodzinnego domu, czyli od czerwca 1831 roku. Pamiętnik służył mu do skrupulatnego odnotowywania rzeczywistości 57 z 87 lat swojego życia. Jak uważa badaczka, pełnił on funkcję kompensacyjną – chronił autora przed samotnością w obcym państwie, jednocześnie ocalając polski język przed zapomnieniem. Wspomnienia pisał bowiem Domeyko zawsze w ojczystym języku. Jego memuary cechuje, podkreślana w książce, wieczna niegotowość. Domeyko, licząc się z możliwością wydania swoich wspomnień, regularnie je poprawiał. Teksty zawierają liczne skreślenia i dopisywane drobnym maczkiem poprawki, najczęściej korekty o charakterze stylistycznym. Czytelnik może je zobaczyć na własne oczy dzięki znajdującym się w książce skanom rękopiśmiennej wersji pamiętników.

Latająca ryba to interdyscyplinarne studia poświęcone podróżopisarstwu Domeyki. Ich charakter wynika ze specyfiki biografii bohatera, który swoje pamiętniki i listy tworzy nie tylko jako podróżnik, ale także geolog, mineralog i inżynier górnictwa. Po pracę dr Mytych-Forajter mogą sięgnąć zarówno zainteresowani fascynującymi losami Domeyki teoretycy i historycy literatury, jak też kartografowie czy historycy górnictwa. W recenzji wydawniczej prof. Józef Bachórz wspomina, że dotychczas badania naukowe nad spuścizną Domeyki koncentrowały się na tworzeniu przez niego środowiska i klimatu młodości Mickiewicza czy na związkach z „litewskimi” emigrantami polistopadowymi we Francji: „Literaturoznawcze badanie szczegółowe najważniejszej księgi jego autorstwa pozostawało jedną z zaległości naszej polonistyki”.

Katarzyna Krzyżanowska

Beata MYTYCH-FORAJTER, Latająca ryba. Studia o podróżopisarstwie Ignacego Domeyki , Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014, seria: Prace Naukowe UŚ w Katowicach.