Dokument i hołd

Dokonując pewnego uproszczenia, które w przypadku tej krótkiej recenzji jest konieczne, i nie wnikając w podziały na I czy II emigrację mógłbym wyróżnić kilka głównych krajów, gdzie z woli wszechwładnego Losu tworzyły się skupiska Polaków na obczyźnie. Mam na myśli m.in. USA, Anglię, Francję czy Kanadę. Książka Edwarda Zymana dotyczy właśnie ostatniego z wymienionych krajów, a jest to publikacja o charakterze monograficznym. Jej autor – poeta, prozaik, krytyk literacki, wydawca i wieloletni prezes Polskiego Funduszu Wydawniczego – wyjechał do Kanady w 1983 r. i tam „wdał się” w tworzenie, a może raczej rozbudowę środowiska kulturalnego polskiej emigracji.

Książka to pokaźny „okazjonalny” tom, powstały na okoliczność 30-lecia Polskiego Funduszu Wydawniczego. Monografia jest niezwykle bogata tematycznie, zarówno jeśli chodzi o teksty pisane, jak i dokumentację fotograficzną, która obejmuje zdjęcia autorów PFW i fotoreportaże z rozmaitych spotkań autorskich, salonów poezji, targów książki oraz szeroko pojmowanej działalności kulturalno-popularyzatorskiej PFW, a przede wszystkim wydawniczej, czego owocem były chociażby antologie Seven Polish-Canadians Poets i Antologia poezji polskiej na obczyźnie 1939-1999 .

Niejako na drugą część książki składa się aneks, zawierający m.in. biogramy byłych i obecnych członków zarządu, książki PFW czy wybrane publikacje o funduszu i sytuacji polskiej książki na obczyźnie. Opasłe dzieło Zymana jest pracą „zbiorową” w tym sensie, że zbiera w jedną całość zapewne prawie wszystkie istotne wydarzenia dotyczące PFW oraz działalność powiązanych z nim osób takich, jak: Irena Habrowska-Jellaczyc, Witold Morawski, Adam Zachwieja, Floriana Śmieja, Marek Kusiba, Wacław Iwaniuk i wielu innych. Działalności wydawniczej PFW swoje książki zawdzięczają chociażby wspomniani wyżej Iwaniuk i Kusiba oraz Józef Łobodowski, Janusz Szuber czy Tomasz Jastrun. Znalazło się również miejsce w dziele Zymana na kilka słów i zdjęć dotyczących związków redaktorów lubelskiego „Akcentu” i rzeszowskiej „Frazy” z kolegami z Kanady.

Mosty z papieru to przede wszystkim kompendium wiedzy o środowisku intelektualistów i literatów w Kanadzie na przykładzie PFW na przestrzeni trzech dekad. Można więc powiedzieć, że pełni rolę informacyjno-edukacyjną, dotyczącą tej instytucji i pod tym względem jest źródłem cennej wiedzy dla osób zainteresowanych tym, jak wygląda polska bohema literacka w Kanadzie. Z drugiej strony może też trochę nudzić nadmiarem informacji o organizowanych wieczorach literackich, zaproszonych gościach i wielu innych „okołofunduszowych” imprezach. Należy jednak pamiętać, że jest to książka, jak już wspomniałem, „okazjonalna”, a każda tego rodzaju publikacja rządzi się swoimi prawami i ma za zadanie pokazać również (przede wszystkim?) aktywność opisywanej instytucji. Dla wielu Polaków z Toronto Mosty z papieru będą więc dziełem dokumentującym ich wieloletnią działalność i w mniej lub bardziej bezpośredni sposób oddającym hołd ludziom, którzy często w trudnych warunkach starali się mimo wszystko dochować wierności mowie ojczystej. A dla nas w kraju pozostanie dowodem i napełni otuchą, że nawet dziesiątki lat nie są w stanie wymazać z emigranckich serc pamięci o rodzinnym kraju.

Jacek Hnidiuk

Edward Zyman, Mosty z papieru. O życiu literackim, sytuacji pisarza i jego dzieła na obczyźnie na przykładzie Polskiego Funduszu Wydawniczego w Kanadzie w latach 1978-2008 , Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie, Stowarzyszenie Literacko-Artystyczne „Fraza”, Toronto-Rzeszów 2010.