Deregulacja i współfinansowanie

Publikacja analizuje problemy finansowania publicznych szkół wyższych, przy czym narodowe i uniwersalne doświadczenia i modele ukazuje na tle dyskusji regulacja – deregulacja w szkolnictwie wyższym.

Książka zawiera bardzo ciekawe studia przypadku. Jerzy Woźnicki pisze o finansowaniu i deregulacji w polskim systemie edukacji wyższej. Analogiczne studia dla Republiki Czeskiej, Niemiec, Ukrainy i Wielkiej Brytanii przeprowadzili: Jan Koucký, Brigitte Göbbels-Dreyling, Yewhenij I. Borodin – Iryna Degtyarova – Leonid Prokopenko, Roman Z. Morawski. Książka zawiera również kilka fragmentów, które mają charakter ogólny, wychodzący poza specyfikę poszczególnych krajów. Zaliczyć do nich można zwłaszcza rozdział 2.1, napisany przez Janicjusza Nazarko i Katarzynę Annę Kuźmicz, poświęcony problematyce typologiczno-klasyfikacyjnej jednostek szkolnictwa wyższego. Ogólne spojrzenie na problemy deregulacji i finansowania zawarte jest również w tekście Witolda Jurka, jak i we wspomnianym studium przypadku dotyczącym Polski, autorstwa J. Woźnickiego. Zwraca on przede wszystkim uwagę na poważny dylemat, który zawsze pojawia się w sektorach wymagających – ze względu na publiczny charakter dóbr przez nie oferowanych – rozsądnej „kombinacji” regulacji stricte rynkowej i publicznej. W ujęciu ogólnym, ale z całą pewnością dotyczącym także szkolnictwa wyższego, ten dylemat ująć można następująco: Nadmierna regulacja publiczna skutkować może obniżeniem ogólnego poziomu efektywności, a nawet i marnotrawstwem środków publicznych przeznaczonych na zapewnienie podaży odpowiednich dóbr (edukacyjnych w naszym przypadku), lecz nadmierna czy źle zaprojektowana deregulacja może z kolei doprowadzić do obniżenia jakości oferowanych dóbr i usług, ich niedostępności dla pewnych grup odbiorców czy negatywnej selekcji dostawców tychże dóbr.

Książka jest wartościowym przyczynkiem do dyskusji nad systemem finansowania szkolnictwa wyższego i potrzebą jego stopniowej ewolucji, biorącej pod uwagę zarówno lokalne uwarunkowania i determinanty kulturowe, mentalne i ekonomiczne tej ewolucji, jak również uwarunkowania o charakterze uniwersalnym, wynikające z potrzeby większej otwartości i internacjonalizacji narodowych systemów edukacyjnych, autonomii i samorządności akademickiej, a także potrzeby transparentności procesów decyzyjnych w szkolnictwie wyższym i poszczególnych szkołach oraz wiarygodności ich władz akademickich. Należy się też chyba zgodzić z poglądem wyrażonym przez J. Woźnickiego we wstępie, że bieżący kryzys ekonomiczno-finansowy ogranicza przestrzeń dla takich zmian w systemie finansowania uczelni publicznych, zmian, które skutkowałyby wprowadzeniem opłat za studia czy też implementacją systemu współfinansowania, polegającego na zaangażowaniu środków prywatnych (studentów bądź ich rodzin) jako uzupełniającego w stosunku do finansowania publicznego. Ten pogląd znajduje swoje odzwierciedlenie w treści całej książki, skupiającej się w krajowych studiach przypadku na reformowaniu rozwiązań systemowych w ramach dotychczasowego finansowania ze środków publicznych. Ponieważ jednak te rozwiązania systemowe nie mogą w dającej się przewidzieć przyszłości zapewnić radykalnego wzrostu finansowania szkolnictwa wyższego w Polsce i innych krajach postsocjalistycznych, mierzonego nakładami per capita na prowadzenie studiów, a z drugiej strony przezwyciężanie zjawisk kryzysowych i przechodzenie na ścieżkę szybszego wzrostu gospodarczego powinno sprzyjać osłabianiu krytycyzmu społecznego wobec innowacyjnych metod finansowania uczelni publicznych, choćby idei współfinansowania, potrzebna jest, także Polsce, rzetelna refleksja naukowa i otwarta debata publiczna nad takim zmianami.

Bogusław Fiedor

Financing and Deregulation in Higher Education, pod redakcją Jerzego WOŹNICKIEGO, Instytut Społeczeństwa Wiedzy, Fundacja Rektorów Polskich, Warszawa 2013.