Czytając literaturę „na wyrywki”

Nie jest to kolejny nudny dykcjonarz dla humanistów. Zarówno treść, jak i forma leksykonu zachęcają do lektury, podając ogrom wiedzy na temat polskiej literatury.

Książka ta jest zbiorem ponad stu cytatów pochodzących z polskiej poezji i dramatu. Gromadzi hasła powszechnie znane, zasłyszane i zapamiętane przez odbiorców literatury. Są bowiem takie teksty w obrębie polskiej poezji i dramatu, które pozostają w pamięci na dłużej i służą często jako frazy czy skrzydlate słowa, których używamy w naszych codziennych interakcjach. Autorzy leksykonu oparli się na starszych wydaniach zbiorów cytatów oraz ankiecie przeprowadzonej wśród nauczycieli języka polskiego oraz wśród szerokiego grona humanistów. W książce znalazły się wyimki z polskiej poezji i dramatu, a także z pieśni religijnych, narodowych i patriotycznych. Trudno wyobrazić sobie dzisiaj kogoś, kto nie znałby fraz „Bogurodzica, dziewica”, „Jeszcze Polska nie zginęła” czy „Kiedy ranne wstają zorze”. Takie właśnie cytaty znajdują się w leksykonie opracowanym pod redakcją cenionych współczesnych humanistów.

Wisława Szymborska pisała w jednym z wierszy, iż „świat umieliśmy kiedyś na wyrywki”. Jak się okazuje, teksty literackie również pozostają w pamięci czytelników w postaci krótkich wyrazistych frazesów lub łatwych do zapamiętania zdań. Bardzo często używamy takich cytatów w rozmowach, zazwyczaj nie pamiętając do końca ich pochodzenia.

Już we wstępie autorzy leksykonu tłumaczą, czym się kierowali, układając dykcjonarz. Ów podręcznik zbiera „przede wszystkim te wyrywki, które (…) weszły do języka polskiego inteligenta i są wykorzystywane właśnie nie tylko jako reprezentacje znanych utworów, dzieł sławnych pisarzy, a niekiedy swoiste zastępniki tytułów, ale także jako samodzielne, autonomiczne, żyjące już swoim życiem frazy, będące elementem zasobu leksykalnego współczesnej polszczyzny – jako skrzydlate słowa”.

Książka ta, według autorów, ma pełnić dwie podstawowe funkcje. Ma się stać podręcznikiem dla młodzieży oraz pomóc cudzoziemcom poznać polską kulturę, bowiem „mówi się, że znać prawdziwie obcy język, to znać jego zasób zleksykalizowanych fraz i posługiwać się nimi bez przeszkód, na wyrywki”.

Na wyrywki … można czytać rzeczywiście „na wyrywki”. Hasła zamieszczone w leksykonie ułożone zostały alfabetycznie. Dla ułatwienia odbioru zachowano także jasną strukturę opracowanego cytatu. To wszystko daje możliwość czytania losowych haseł. Każdy wyimek został szczegółowo opracowany przez autorów. Opis zawiera informacje o autorze tekstu, z którego pochodzi cytat oraz o samym tekście, pojawiają się również nawiązania o charakterze intertekstualnym. Ciekawostką staje się sposób wykorzystania poszczególnych cytatów w innych tekstach kultury bądź środkach masowych. I tak na przykład dowiadujemy się, że fraza pochodząca z II części Dziadów Adama Mickiewicza „Ciemno wszędzie, głucho wszędzie” posłużyła za wstęp w grze komputerowej Wiedźmin 3: Dziki Gon . Wiele cytatów pojawiło się też w piosenkach, przez co niektóre z nich kojarzone są właśnie z nawiązaniem intertekstualnym, a nie z rodzimym utworem. „Mimozami jesień się zaczyna” znane jest bardziej z piosenki Czesława Niemena, a nie z wiersza Juliana Tuwima, podobnie stało się z cytatem „Między nami nic nie było” śpiewanym przez Sławę Przybylską oraz z fragmentem poematu Kwiaty polskie Tuwima: „Czy pamiętasz, jak z tobą tańczyłem walca”, zaadaptowanym jako tekst piosenki wykonywanej przez Ewę Demarczyk.

Przeglądając książkę, ma się wrażenie, że jest to kolejny obszerny leksykon dla polonistów. Nic bardziej mylnego. Już w tytule występuje trafne założenie, że ma to być także swego rodzaju podręcznik dla cudzoziemców, uczących się języka i kultury polskiej. Trudno się z tym nie zgodzić. Książka ta niesie ze sobą ogromną wiedzę literacko-kulturową oraz przekazuje cenne wartości językowe. Można śmiało stwierdzić, że to warta uwagi lektura dla każdego.

Wioletta Bielecka

Na wyrywki. 100 cytatów z polskiej poezji i dramatu, które powinien znać także cudzoziemiec , pod red. Romualda CUDAKA, Wioletty HAJDUK-GAWRON i Agnieszki MADEI, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2018, seria: Prace Naukowe UŚ w Katowicach.