Co wiemy o chasydyzmie?

Początki chasydyzmu polskiego to niezwykłe dzieło, które nakreśla rozwój i przełomowe momenty tytułowego ruchu religijnego. Autorem książki jest Jan Doktór, wybitny historyk, pracujący w Żydowskim Instytucie Historycznym. W swojej pracy naukowej zajmował się m.in.: mesjanizmem żydowskim, chasydyzmem, frankizmem oraz chrześcijańskimi misjami wśród Żydów w XVIII wieku. Obecnie jest również redaktorem naczelnym „Kwartalnika Historii Żydów”. Bardzo szczegółowo bada dzieje Żydów, a także wszystkie ruchy formujące się w tym środowisku.

Początki chasydyzmu polskiego to lektura idealnie wpisująca się w problematykę, którą zajmuje się autor. Książka ta opisuje powstanie i rozwój chasydyzmu polskiego. Już w pierwszym akapicie monografii autor formułuje definicję omawianego ruchu: „Chasydyzm polski jest żydowskim ruchem religijnym, który narodził się w Rzeczpospolitej w drugiej połowie XVII wieku na fali nadziei mesjańskich, by po wielu podziałach i przeobrażeniach wyłonić z siebie pod koniec XVIII wieku istniejącą do dziś formację zwaną chasydyzmem besztiańskim”. Warto w tym momencie nadmienić, że termin chasydyzm polski nie występuje w pracach z tego zakresu, a został użyty przez autora książki, by odróżnić tę formację od chasydyzmu besztiańskiego, a przede wszystkim nie utożsamiać ich ze sobą.

Na temat chasydyzmu powstało bardzo dużo prac. Nurtem tym zajmował się m.in. Szymon Dubnow, który wydając swoją historię chasydyzmu stał się pierwszym poważnym badaczem tego ruchu religijnego. Pomimo że ta formacja opisywana była przez wielu naukowców, nadal uważa się, że badania nad chasydyzmem mają bardzo ograniczoną formę i wiele zostało jeszcze do opracowania. Jan Doktór skupia się przede wszystkim na odpowiedziach na pytania: Kim byli mitnagdim? Jaka była rola Beszta w rozwoju chasydyzmu? Co łączyło chasydyzm besztiański z wcześniejszymi grupami chasydzkimi w Rzeczpospolitej? By jednak dostrzec i zrozumieć ideę początków chasydyzmu, należy przede wszystkim, według niego, omówić związek chasydyzmu z sabbataizmem. To zagadnienie jest najważniejsze i pokazuje sposób myślenia na temat tego konkretnego żydowskiego ruchu religijnego.

Czas w książce wyznaczony został przez dwie ważne daty. Pierwsza z nich, rok 1700, to data wyruszenia pielgrzymki do Ziemi Świętej na powitanie mesjasza. Pod koniec XVII wieku w źródłach pojawiają się także informacje o niedawno wówczas powstałej „sekcie nowych chasydów”, w której skład wchodzili wyznawcy Sabbataja Cwiego. Drugim istotnym okresem są lata osiemdziesiąte XVIII wieku, ponieważ wtedy wśród polskich Żydów miał miejsce ostatni zryw mesjański tego wieku. W tym czasie powstała także pierwsza praca dotycząca chasydyzmu.

Książkę Jana Doktóra można uznać w pewnym sensie za kompendium wiedzy na temat żydowskiego ugrupowania religijnego. W jasny i przejrzysty sposób autor opisuje bowiem dzieje rozwoju chasydyzmu, a także jego związki z sabbataizmem i rolę Beszta w formowaniu się chasydyzmu besztiańskiego. Te zagadnienia wyznaczają główne wątki książki, które autor rozwija i szczegółowo nakreśla. Ważne są tutaj także wykorzystane nowe źródła, przytaczane w celu uzupełnienia wiedzy na temat omawianego ruchu.

Przyznam szczerze, że Początki chasydyzmu polskiego to dzieło, do którego byłam dość sceptycznie nastawiona, lecz po lekturze mogę śmiało powiedzieć, że czytałam tę niezwykłą książkę z zaciekawieniem. Nie mając wcześniej styczności z omawianym przez autora tematem, poznałam nowy ruch religijny oraz obraz duchowego życia Żydów. Myślę, że warto czasem sięgnąć po książkę, która na pierwszy rzut oka jest nam obojętna, gdyż w bardzo prosty sposób możemy poszerzyć swoją wiedzę z różnych zakresów.

Wioletta Bielecka

Jan DOKTÓR, Początki chasydyzmu polskiego , Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2017, seria: res humanae.