Chopinologia klasyczna

Wyniki badań socjologicznych wskazują, że odsetek Polaków znających biografię oraz muzykę Fryderyka Chopina oscyluje wokół poziomu błędu statystycznego. Trudno dziś zgadnąć, czy huczne i bogate w wydarzenia obchody rocznicy urodzin kompozytora wpłyną w pozytywny sposób na statystyki. Niemniej cieszy to, że z okazji Roku Chopinowskiego na rynku wydawniczym pojawiają się liczne publikacje wysokiej klasy specjalistów, które powinny zainteresować szerokie grono czytelników. Wydawnictwo Znak przypomniało Cień jaskółki Ryszarda Przybylskiego – genialny esej poświęcony wyrażonym w listach myślom Chopina. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego przygotowało monumentalny tom Chopin w kulturze polskiej, zawierający artykuły na temat obecności życia i dzieła kompozytora w polskiej kulturze – w teatrze, literaturze, filmie czy jazzie. Natomiast lubelskie wydawnictwo Gaudium prezentuje książkę Mieczysława Tomaszewskiego – jednego z najwybitniejszych żyjących chopinologów, autora fundamentalnej monografii Chopin. Człowiek. Dzieło. Rezonans. Najnowsze dzieło uczonego stanowi swoiste uzupełnienie do wspomnianego opus magnum, w którym prezentacja życia kompozytora w formie rozbudowanego kalendarium oraz syntetyczna analiza twórczości nie pozwoliły na podjęcie narracji na temat wielu interesujących wątków.

Chopin. Fenomen i paradoks to wybór tekstów napisanych w ciągu kilku ostatnich lat, a wcześniej ogłaszanych już w publikacjach pokonferencyjnych czy na łamach czasopism naukowych. Jest to przykład muzykologii, zresztą bardzo rzadko u nas praktykowanej, przyjaznej czytelnikowi nieobeznanemu ze specjalistyczną terminologią. Prof. Tomaszewski nie rezygnuje jednak z odniesień do poszczególnych utworów Chopina, a sposób, w jaki to czyni, jest jedną z największych zalet tej pracy. Wykorzystując swoją niebywałą erudycję, autor przytacza ogromną ilość wypowiedzi omawiających dzieła kompozytora – wygłoszonych przez współczesnych Chopinowi (np. Schumanna, Liszta, Heinego, Delacroix, Norwida), a także późniejszych komentatorów (Niecksa, Hunekera, Adorna, Iwaszkiewicza). Zaproponowana perspektywa sprawia, że w toku narracji utwory kompozytora odkrywają przed nami swoją estetyczną istotę.

Tomaszewski kreśli obraz życia i twórczego dorobku kompozytora zarówno z oddali, jak i przypatruje się Chopinowi z bliska. Za szczególnie interesujące uznać należy właśnie spojrzenia tego drugiego rodzaju. Uczony podejmuje zatem wątek marginalizowanych zazwyczaj wśród badaczy pieśni na głos i fortepian, które spotyka tu swoista rehabilitacja. Są one, zdaniem muzykologa, przykładem „dziennika intymnego” Chopina, dlatego autobiograficzny charakter nie pozwala na ich lekceważenie. W bardzo ostrożny sposób omawia wątki dyskretne: kwestię religijności Chopina oraz powieść George Sand Lukrecja Floriani, w której pisarka nawiązywała do ich romansu.

Książka z pewnością nie należy do kontrowersyjnego nurtu w badaniach nad Chopinem – nie jest to ani przykład chopinologii dekonstruującej mity (jak np. u Jolanty Pękacz, która w swoich ostatnich publikacjach zakwestionowała stereotypy na temat Chopina w kontekście paryskich salonów oraz polskiej emigracji), ani chopinologii kulturowej (jak np. u Jeffreya Kallberga – autora znakomitych rozpraw analizujących twórczość Chopina w kontekście płci). Natomiast przynależy niewątpliwie do najlepszego nurtu chopinologii klasycznej.

Sławomir Wieczorek

Mieczysław Tomaszewski, Chopin. Fenomen i paradoks. Studia wybrane, Wydawnictwo Gaudium, Lublin 2009.