Bez recept

Współczesne problemy nauki i szkolnictwa wyższego pod redakcją Jacka Pakuły to owoc II Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej (wrzesień 2013), adresowanej do osób, dla których szkolnictwo stanowi obszar badań naukowych, orientujących się w jego kondycji i mogących zaproponować istotne usprawnienia. Książka prezentuje wyniki badań specjalistów, którzy szukają źródeł problemów szkolnictwa w warunkach historyczno-ekonomicznych, w wadach systemu prawnego, wskazują przyczyny pogłębiania się przepaści między polskimi i zagranicznymi uczelniami, wreszcie określają standardy, które trzeba osiągnąć, by spełnić oczekiwania Unii Europejskiej.

Model szkolnictwa zależy od wielu czynników. W Polsce kluczowym elementem okazała się demografia. W latach 90. szkoły wyższe musiały poradzić sobie ze skutkami „boomu edukacyjnego”. Transformacja gospodarki i bezrobocie spowodowały, że młodzi ludzie masowo zainteresowali się edukacją. Nie pomogło zwiększenie liczby miejsc na studiach dziennych ani promocja kształcenia niestacjonarnego, więc do rynku usług z zakresu edukacji wyższej dopuszczono sektor prywatny. Ilość szkół niepublicznych zaczęła rosnąć w takim tempie, że w 2010 roku uczelnie publiczne stanowiły już tylko 26%. Gwałtowny wzrost liczby szkół i studentów pociągnął za sobą spadek jakości kształcenia, wyparcie działalności naukowo-badawczej przez dydaktykę, a także zachwianie równowagi na rynku pracy. Uczelnie niepubliczne nie posiadają zaplecza naukowego, więc koncentrują się wokół kierunków humanistycznych, prawnych i społecznych. W ostatnim czasie zauważono skutki niżu demograficznego. Specjaliści przewidują kryzys szkół niepublicznych. Ten sam czynnik, który umożliwił gwałtowny rozwój tego sektora, dzisiaj staje się dla niego poważnym zagrożeniem.

W krajach wysoko rozwiniętych na skutek rewolucji informatycznej wprowadza się nowoczesny model szkolnictwa. Według specjalistów warunkiem wzrostu gospodarczego jest innowacyjność, a istotnym elementem, który pozwala zbudować gospodarkę opartą na wiedzy, jest stworzenie więzi między nauką i gospodarką. Zrezygnowano z uczelni opartych na sztywnych strukturach hierarchicznych. Wprowadzono pojęcie uczelni przedsiębiorczej, zarządzanej przez menedżera. Taka jednostka szybciej reaguje na sygnały i potrzeby płynące z otoczenia i łatwiej realizuje konkretne zadania.

Autorzy opracowań uświadamiają m.in., że istotną wadą hamującą proces dostosowania się do nowoczesnego systemu szkolnictwa jest biurokracja i niedoprecyzowanie przepisów prawnych. Zdarzają się alarmujące luki prawne, jak w przypadku braku regulacji dotyczących postępowania wobec szkół niepublicznych w sytuacji ich niewypłacalności. Ze strategicznego punktu widzenia niebezpieczne są czynniki blokujące transfer technologii i komercjalizację wiedzy. Potrzebne są nie tylko nowe przepisy, ale także działania umożliwiające integrację środowisk akademickiego i biznesowego. Niedofinansowanie wpływa w oczywisty sposób na obniżenie jakości kształcenia, z kolei postawa studentów powoduje drastyczne pogorszenie wizerunku szkolnictwa w oczach opinii publicznej.

Książka składa się z tekstów opracowanych przez specjalistów różnych dziedzin, co pozwala dostrzec problemy z różnych perspektyw. Nie dostarcza gotowej recepty na uzdrowienie szkolnictwa, raczej stanowi katalog problemów. Zdaniem organizatorów konferencji wnioski te powinny trafić do ogólnopolskiej debaty oraz skłonić władze uczelni oraz osoby odpowiedzialne za reformę do poszukiwania rozwiązań, które wpłyną na poprawę funkcjonowania szkół wyższych i ocieplenie ich wizerunku.

Aleksandra Urbańczyk

Współczesne problemy nauki i szkolnictwa wyższego , pod red. Jacka PAKUŁY, Eikon Studio, Toruń 2013.