Benchmarking w szkolnictwie wyższym

W polskich szkołach wyższych obserwujemy od ponad dekady bardzo interesujący proces adaptacji tradycyjnego modelu uczelni do zmian, jakie transformacja ustrojowa wniosła w ich otoczeniu społecznym. Niemal pięciokrotne zwiększenie liczby studentów w sposób istotny zmieniło warunki kształcenia. Mam na myśli nie tylko uwarunkowania infrastrukturalne, ale także efekt o charakterze czysto statystycznym: ponad połowa 19-latków na studiach oznacza duże zróżnicowanie poziomu uzdolnień i predyspozycji naszych studentów. Oba czynniki każą z troską myśleć o jakości kształcenia.

Z czasem stało się jasne, że duża różnorodność możliwości, a także aspiracji studentów wymaga od polskich uczelni odpowiedzi, która nie da się pomieścić w sztywnych ramach listy kierunków studiów oraz centralnych standardów kształcenia. Ta konstatacja znalazła się w obu dokumentach strategicznych i stała się podstawą najważniejszej zeszłorocznej zmiany w prawie o szkolnictwie wyższym: uczelnie otrzymały autonomię programową. Trochę szkoda, że nie stało się to wcześniej, wraz z wprowadzeniem procesu bolońskiego, ale zapewne, podobnie jak w kilku innych krajach, potrzebny był czas na okrzepnięcie paradygmatu efektów kształcenia.

Recenzowana książka referuje wyniki badań, które świetnie ilustrują inicjatywy autonomicznie podejmowane przez polskie uczelnie dla rozwiązania powyższych problemów. Badania te przeprowadzone były bowiem na przełomie lat 2010–11, czyli przed wprowadzeniem w życie znowelizowanego prawa. Objęły trzy kluczowe obszary działań uczelni: elastyczność systemu studiów, e-learning i wewnętrzne systemy zapewniania jakości kształcenia oraz gospodarkę zasobami i kontrolę zarządczą.

We wszystkich tych zakresach opracowano skuteczną metodologię analizy poprzez zdefiniowanie odpowiednich wskaźników (benchmarków) oraz przeprowadzono badanie ankietowe. Wyniki przeanalizowano w kilkunastu aspektach i przedstawiono w postaci rozdziałów tematycznych, opracowanych przez poszczególnych uczestników projektu. Wszystkie tezy są bogato ilustrowane danymi. W załączeniu przedstawiono narzędzia badawcze i wyniki ankiet. W zakresie dwóch pierwszych tematów zebrano i przedstawiono także doświadczenia uczelni zagranicznych, co pozwala odnieść działania polskich uczelni do doświadczeń międzynarodowych.

Warto podkreślić wysoki poziom merytoryczny publikacji. Dotyczy to zarówno solidności metodologicznej, głębi spojrzenia na omawianą tematykę, erudycji w zakresie omawianych spraw, jak też inteligentnej analizy zebranych danych.

Z badania wyłania się bardzo pozytywny obraz – nasze środowisko niemal natychmiast zidentyfikowało podstawowe problemy i podjęło się ich rozwiązania. Jakże odbiega on od niezwykle krytycznego obrazu polskiego szkolnictwa wyższego, jaki niektórzy próbują kreować dziś w mediach!

Ponieważ do tradycji akademickiej należy wzajemne uczenie się od siebie, gorąco polecam lekturę tej książki. Szczególnie aktualna i pożyteczna dla osób zarządzających uczelniami będzie zapewne część pierwsza, opisująca z różnych punktów widzenia elastyczność programową. Czytelnik znajdzie tu bardzo wiele wartościowych idei i dobrych praktyk, z których można się dowiedzieć, jak konstruować proces kształcenia, by przynosił jak najlepsze efekty. Jest to więc pozycja, która może skutecznie pomóc we wdrażaniu polskich ram kwalifikacji w szkolnictwie wyższym.

Zbigniew Marciniak

Benchmarking w systemie szkolnictwa wyższego – wybrane problemy , praca zbiorowa pod red. Jerzego Woźnickiego, FUNDACJA REKTORÓW POLSKICH, Warszawa 2012.