Bardzo proste wprowadzenie

Książeczka prof. Grabowskiego jest podręcznikiem zawierającym bardzo proste wprowadzenie do metodologii badań empirycznych, przeznaczone dla studentów studiów licencjackich (szczególnie kierunków praktycznych, jak np. turystyka i hotelarstwo). Praca składa się z 14 wykładów, których tematyka obejmuje elementy ogólnej metodologii nauki (determinacja pojęcia nauka, typologie nauk), szerzej zarysowaną problematykę metod empirycznych nauk społecznych (opis procesu badawczego, sposoby doboru próby reprezentatywnej z populacji, metody gromadzenia materiału empirycznego, metody historyczne) i w końcu zasady opracowania i prezentacji wyników badań wraz z krótkim omówieniem zasad pisarstwa naukowego.

Na podkreślenie zasługują rozdziały poświęcone metodom badania empirycznego. Autor dokładniej charakteryzuje np. metody doboru prób statystycznych (dobór losowy i nielosowy), opisuje różne typy obserwacji i eksperymentu, a także zasady przeprowadzania sondaży. Mniej interesujące są uwagi dotyczące analizy źródeł historycznych czy sposobów analizy tych źródeł. Autor podaje na końcu książki, w sposób zwięzły, elementy metodyki pisania prac dyplomowych w postaci następujących zasad pisarstwa naukowego: strukturalizacji, obiektywności i rzetelności opisu, dostatecznego uzasadnienia twierdzeń, ścisłości i dokładności opisu oraz zwięzłości i oszczędności słowa (szkoda, że nie odwołuje się przy tym np. do klasycznej już Ogólnej metodologii pracy naukowej J. Pietera).

Główną zaletą książeczki jest jej prostota i obrazowość. W zasadzie każde określenie czy prawidłowość są w niej ilustrowane graficznie, co czasem wydaje się wręcz zbyteczne. Tę ilustratywność autor we wstępie do książki usprawiedliwia faktem, że jej treść jest zapisem wykładów. Jednak, przy tak małej objętości (ok. 120 stron), szkoda, jak się wydaje, miejsca na tyle ilustracji. Wygląda, że jest to signum dzisiejszej kondycji szkolnictwa wyższego – dzisiejszy student zdaje się nie być w stanie przeczytać kilku akapitów tekstu pozbawionego ilustracji?! Każdy rozdział zakończony jest pytaniami kontrolnymi, np. „Czym jest hipoteza badawcza? Czym jest zmienna?” (może lepiej byłoby dać jeszcze po tych pytaniach typowe zadania i ich rozwiązania – wtedy student poznawałby teorię przez jej aplikację, a nie po prostu znalazł fragment tekstu będący odpowiedzią na pytanie) i zestawem słów kluczowych. Niektóre rzeczy podane są w dużym uproszczeniu: np. dedukcja charakteryzowana jest jako „metoda wnioskowania, polegająca na tym, że z przesłanek ogólnych, tzw. aksjomatów, wyprowadza się wnioski szczegółowe w sposób rozumowy” – takie „starożytne” określenie dedukcji w Polsce, gdzie kultura logiczna była kształtowana przez polską szkołę logiczną, brzmi cokolwiek archaicznie (bo wszak jeśli mamy np. rachunek zdań w ujęciu aksjomatycznym, to zarówno aksjomaty, jak i tezy mają ten sam stopień ogólności – jak każde prawo logiki są uniwersalnie ważne). W książeczce niestety wiele jest takich uproszczeń – szkoda, bo mamy w Polsce wiele przykładów bardzo prostych książeczek dydaktycznych o wielkim stopniu precyzji (choćby Zarys logiki K. Ajdukiewicza).

Na koniec można zadać pytanie: czy prostota i zwięzłość podręcznika musi być zawsze okupiona nadmiernym upraszczaniem i wizualizacją? Presja ze strony studentów wychowanych na kolorowych podręcznikach szkolnych, gdzie w parze z bogatą szatą graficzną idzie często pospiesznie napisany, niepoprawiony od strony logicznej tekst, jest duża. Naszą rzeczą jest jednak jej zbytnio nie ulegać, wszak rozwój umysłowy człowieka w dużej mierze polega na umiejętności odrywania się od konkretu, czyli abstrahowania.

Marek Lechniak

Henryk GRABOWSKI, Wykłady z metodologii badań empirycznych. Dla studentów turystyki i rekreacji , Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2013.