Atlas literacki Rabki

Literatura i ruch wokół niej w zadziwiający sposób absorbują i magazynują minione czasy, losy ludzi i koloryt miejsc. Tę prawidłowość potwierdza ułożony na zasadzie chronologiczno-problemowej zbiór szkiców pt. Rabka w literaturze, literaci w Rabce . Tytułowa miejscowość wraz z jej okolicami jest tu sportretowana za pomocą faktów literackich powiązanych z nią regionalną oraz ponadregionalną wiedzą historyczną, biograficzną, edukacyjną, socjologiczną, gospodarczą czy demograficzną.

W przedstawionych wynikach badań nierzadko ogromną rolę odegrały odnalezione teksty literatury intymistycznej (korespondencja, dzienniki, wspomnienia) i dokumenty życia społecznego. Książka jest oryginalnym przyczynkiem do dziejów kurortów i miejscowości uzdrowiskowych na ziemiach polskich.

Szkice wzajemnie się dopełniają, kontynuując lub uzupełniając rabczańskie wątki i zagadnienia, łączące się z działalnością i twórczością dłużej lub okresowo obecnych w Rabce zarówno znanych, jak i zapomnianych person literatury. W Rabce widzimy Antoniego Edwarda Odyńca, Jarosława Iwaszkiewicza, Juliana Kawalca, Halinę Poświatowską, Marię Kownacką, ks. Mieczysława Malińskiego, Ewę Owsiany, a także: Helenę Darowską, Ewę Łuskinę, Zofię Żurakowską, Janinę Barbarę Górkiewiczową. Na tym tle wcale dobrze wypadają twórcy rodzimi: Jan Fudała, Artur Ilgner czy Zdzisław Olszewski. Przez niektóre artykuły przewija się, niejako na marginesie, pamięć o gorczańskim pisarzu i klasyku polskiego regionalizmu, Władysławie Orkanie. Tom w niemałej części potwierdza jego istotne spostrzeżenie: „w trosce o wzbogacenie całości powstała tu i tam myśl pielęgnowania odmiennych cech poszczególnych części kraju. To dążenie do zachowania i rozwoju odrębnych wartości danej okolicy (ziemi) – nazwano regionalizmem”.

Oczywiście „odrębność” nie oznacza tu separatyzmu czy izolacjonizmu. Lokalna kultura powstaje z przenikania się pierwiastków rodzimych i tych, które przychodzą z zewnątrz, spoza swojszczyzny. Dzięki odejściu od ciasno pojętego lokalizmu rabczańskiego redaktorzy tomu osiągnęli określony w tytule książki cel: przedstawili Rabkę (zgodnie z ogólnopolskim stereotypem) jako uzdrowisko dla dzieci, a także jako miejscowość o niespodziewanie barwnej kulturze literackiej. Ukształtowała się ona pod wpływem różnorakich walorów miejscowych i dzięki otwartości na asymilację wartości spoza własnego kręgu.

Rozdziały składające się na tom Rabka w literaturze, literaci w Rabce napisane są ze znawstwem. Opierają się zazwyczaj na niepenetrowanych lub pomijanych tekstach, które interpretowane są topograficznie i biograficznie. Autorzy na ogół rekonstruują bliżej nieznane wątki lub epizody rabczańskie w biografiach poetów i pisarzy. Książkę otwiera opracowanie Magdaleny Sadlik Popierajmy polskie zdrojowiska i uzdrowiska – pierwsze półwiecze rabczańskiego kurortu (1864–1918) . Jest to próba uporządkowania historii Rabki pod kątem jej dziejów jako miejscowości leczniczej. Tadeusz Budrewicz w erudycyjnie i ze swadą napisanej literaturoznawczej opowieści Poeta i panny. Antoni Edward Odyniec w Rabce odsłonił w szerokich kontekstach epoki biografię i obyczaje przyjaciela Mickiewicza z ostatnich lat życia. Autor wyświetlił również społeczną atmosferę rabczańskiego uzdrowiska. Krzysztof Woźniakowski zajął się rabczańską powiastką Heleny Darowskiej z 1877 r. Wakacje Henrysia . Mateusza Skucha zainteresował „przypadek” Ewy Łuskiny. Przypomniał on dorobek i postać tej młodopolskiej i krakowskiej pisarki, która walną część życia spędziła w Rabce. Badacz widzi Łuskinę jako pionierkę pisarstwa ekologicznego, a Rabkę jako miejsce sprzyjające pracy literackiej. Katarzyna Wądolny-Tatar zajęła się Rabką jako miejscem wyróżnionym w trylogii „Spłowiałe lata” Janiny Barbary Górkiewiczowej . Świat przedstawiony posłużył do rekonstrukcji topografii, stosunków społecznych, realiów socjalnych i innych Rabki oraz jej otoczenia.

Pozostałe odsłony wątków i epizodów rabczańskich w biografiach twórców oraz w utworach literackich składają się na rodzaj atlasu literackiego po Rabce i okolicach.

Zbigniew Chojnowski

Rabka w literaturze, literaci w Rabce , red. Zofia BUDREWICZ, Jan CEKLARZ, Katarzyna CEKLARZ, Stowarzyszenie Kulturowy Gościniec, Rabka-Zdrój 2018.