Akademicka trylogia sportowa

Ukazała się długo oczekiwana trylogia akademickiego ruchu sportowego w Polsce, pod wspólnym tytułem Dzieje Akademickiego Związku Sportowego , autorstwa warszawsko-poznańskiego tercetu historyków pod redakcją wybitnego znawcy dziejów sportu akademickiego dr. hab. Ryszarda Wryka. Na 1075 stronach rozpościera się historia tej wielce zasłużonej organizacji dla rozwoju studenckiej kultury fizycznej na przestrzeni ponad stulecia (1908-2012). Trudno przecenić wkład AZS w dorobek sportu polskiego, dlatego zespołowi autorskiemu należy się uznanie za twórczy trud ukazania akademickiego ruchu sportowego w XX i na początku XXI wieku. Każdy tom ma odrębny tytuł oraz słowo wstępne i pożyteczny indeks nazwisk, natomiast całość łączy niezbędna przedmowa (w I tomie), cenne podsumowanie i wspólna bibliografia (w III tomie) autorstwa R. Wryka oraz wartościowe, obszerne aneksy, przejrzyście zestawione przez wszystkich autorów.

Trylogię otwierają Narodziny i rozwój Akademickiego Związku Sportowego do roku 1949 Ryszarda Wryka. Autor sięga do korzeni AZS w Galicji, będącej także kolebką sportu polskiego i matecznikiem życia sportowego pod zaborami. Poprzez czyn niepodległościowy wprowadza czytelnika w okres II Rzeczypospolitej i ukazuje rozwój sportu studenckiego w Polsce międzywojennej oraz w Wolnym Mieście Gdańsku. Następnie kreśli los azetesiaków podczas II wojny światowej, a w ostatniej odsłonie omawia odrodzenie i zmierzch AZS w latach 1944-1949. Cezura końcowa, związana z likwidacją AZS, odważnie łamie pewną konwencję chronologiczną, związaną z rokiem 1945 i przełomem wojny z powojenną rzeczywistością, na rzecz wymuszonego przez komunistyczne władze przełomu w działalności związku w 1949 roku.

Akademicki Związek Sportowy w Polsce Ludowej wyszedł spod pióra znawczyni historii AZS dr Haliny Hanusz. Stanowi bardzo interesujące studium dziejów związku w PRL, zapoczątkowanych totalitarnym ciosem stalinizacji i działalnością do 1957 roku Akademickiego Zrzeszenia Sportowego. W dalszej części autorka trafnie charakteryzuje osiągnięcia, ale i porażki AZS w sporcie wyczynowym i powszechnym, wzloty i upadki poszczególnych ośrodków i dyscyplin, wreszcie przybliża trudne warunki rozwoju sportu akademickiego, zwłaszcza w kryzysowej dekadzie lat 80. XX wieku. Powiodła się próba wyważonej oceny i obiektywnego ukazania akademickiego ruchu sportowego w meandrach politycznych epoki Bolesława Bieruta, Władysława Gomółki, Edwarda Gierka i Wojciecha Jaruzelskiego.

Historię AZS efektownie zamyka Akademicki Związek Sportowy w Trzeciej Rzeczypospolitej dr. Bartłomieja Korpaka, wieloletniego sternika centrali AZS. Na tle istotnych zmian w ustroju szkolnictwa wyższego w Polsce, jakie zaszły w wyniku transformacji ustrojowej, autor atrakcyjnie przedstawia przekształcenia w działalności AZS w najnowszym okresie jego historii. Ukazuje złożone uwarunkowania organizacyjne, kadrowe i materialne, a na tej podstawie osiągnięcia sportowe, równie bogate jak w poprzednim okresie. Także ostatni tom spełnia pokładane w nim nadzieje, prezentując w wymiarze lokalnym, regionalnym, ogólnopolskim i międzynarodowym działalność AZS w latach 1989-2012. Zawiera pierwsze oceny dwóch ostatnich dekad aktywności krajowej i zagranicznej organizacji.

Książka została bardzo starannie wydana, a jej walorem jest aż 261 ciekawych fotografii. Jak podaje R. Wryk: „azetesiacy zdobyli 51 medali olimpijskich (…) AZS ma najwszechstronniejszy udział w rozwoju kultury fizycznej w Polsce”.

Tomasz Jurek

Dzieje Akademickiego Związku Sportowego pod red. Ryszarda Wryka: t. I – Ryszard WRYK, Narodziny i rozwój Akademickiego Związku Sportowego ; t. II – Halina HANUSZ, Akademicki Związek Sportowy w Polsce Ludowej ; t. III – Bartłomiej KORPAK, Akademicki Związek Sportowy w Trzeciej Rzeczypospolitej , Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2014.