Polska Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza

Propozycja wyłonienia z bardzo licznego grona polskich szkół wyższych instytucji wiodących/flagowych/badawczych ma kilkunastoletnią historię. Spierano się o nazwę, liczbę, strukturę i formę wsparcia takich uczelni. Zadanie to okazało się jednak dość ryzykowne z politycznego punktu widzenia. Pewną formą zastępczą „uczelni wiodących/badawczych” były Krajowe Naukowe Ośrodki Wiodące – mocno krytykowane i ostatecznie niespełniające tej roli. Dopiero w ustawie PSWN z 2018 r. oraz przepisach wprowadzających do tej ustawy zawarto koncepcję „polskiej inicjatywy doskonałości” w postaci konkursu, mającego na celu wyłonienie i specjalne dofinansowanie grupy uczelni badawczych.

Celem programu Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza jest „podniesienie międzynarodowego znaczenia działalności uczelni” (PSWN art. 387). Chodzi o wyłonienie i wsparcie uczelni, które będą dążyły do osiągnięcia statusu uniwersytetu badawczego, a także będą w stanie skutecznie konkurować z najlepszymi ośrodkami akademickimi w Europie i na świecie.

Do udziału w konkursie IDUB zakwalifikowano 20 uczelni, które spełniły ustawowe warunki (pisaliśmy o tym w FA 4/2019). Określił je art. 305 przepisów wprowadzających ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Do pierwszego konkursu mogła przystąpić uczelnia akademicka, w której co najmniej połowa jednostek naukowych posiada kategorię naukową A+ albo A, a podstawowe jednostki organizacyjne posiadają uprawnienia do nadawania stopnia doktora habilitowanego w co najmniej 4 dziedzinach albo co najmniej 2/3 jednostek naukowych posiada kategorię A+ albo A, a podstawowe jednostki organizacyjne posiadają uprawnienia do nadawania stopnia doktora habilitowanego w 3 dziedzinach. To ten drugi zapis pozwolił kilku mniejszym, specjalistycznym uczelniom na udział w pierwszym konkursie. Żadna jednostka takiej uczelni nie może posiadać kategorii C, a żaden kierunek studiów – negatywnej oceny programowej. Za podstawę kwalifikacji przyjęto ocenę jednostek naukowych z 2017 r. Wszystkie uczelnie, które spełniły wymogi, przystąpiły do konkursu i wszystkie otrzymały wsparcie finansowe na przygotowanie swoich programów rozwoju naukowego i wniosków.

Minister nauki powołał piętnastoosobowy międzynarodowy zespół ekspertów, który ocenił aplikacje i na tej podstawie utworzył listę indykatywną, przyznając wnioskom uczestników konkursu do 40 punktów. Przewodniczący zespołu, prof. Lauritz Holm-Nielsen z Uniwersytetu w Arhus w Danii, był wcześniej współautorem raportu Poland’s Higher Education and Science System, przygotowanego w 2017 r. w ramach programu Komisji Europejskiej Horizon 2020 Policy Support Facility.

Pierwsza dziesiątka uczelni z listy rankingowej ekspertów w latach 2020–2026, czyli przez okres 7 lat (to też określają przepisy wprowadzające PSWN), otrzyma subwencję zwiększoną o 10%. Wartość zwiększenia zostanie określona na podstawie subwencji z roku 2019 (pokazaliśmy to w FA 9/2019).

Zwycięskie uczelnie to:

Uniwersytet Warszawski – 36,5 pkt.

Politechnika Gdańska – 35 pkt.

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – 34 pkt.

Akademia Górniczo-Hutnicza – 34 pkt.

Uniwersytet Jagielloński – 34 pkt.

Politechnika Warszawska – 34 pkt.

Gdański Uniwersytet Medyczny – 33,5 pkt.

Politechnika Śląska – 33 pkt.

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu – 32,5 pkt.

Uniwersytet Wrocławski – 31,5 pkt.

Pozostałe uczelnie, które wzięły udział w konkursie, ale nie znalazły się w pierwszej dziesiątce, także otrzymają wsparcie finansowe – subwencję zwiększoną o 2%, ale będą ją otrzymywać tylko w latach 2020-25, czyli przez 6 lat. W 2026 r. uczelnie te będą miały szansę – o ile spełnią kryteria formalne wskazane w ustawie PSWN – przystąpić do drugiego konkursu IDUB. W tej grupie znalazły się:

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku – 30,5 pkt.

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu – 27,5 pkt.

Uniwersytet Śląski – 25 pkt.

Uniwersytet Łódzki – 24 pkt.

Uniwersytet Medyczny w Łodzi – 23,5 pkt.

Uniwersytet Gdański – 23 pkt.

Politechnika Wrocławska – 21,5 pkt.

Politechnika Łódzka – 20,5 pkt.

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu – 20,5 pkt.

Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie – 20,5 pkt.

Podczas rozstrzygnięcia konkursu zarówno min. Jarosław Gowin, jak i szef zespołu ekspertów prof. Holm-Nielsen mówili, że w tej rywalizacji nie ma przegranych. „Każda uczelnia otrzyma zwiększenie subwencji budżetowej o 10% lub 2%” – zauważył Holm-Nielsen. Podzielił się on także wrażeniami z oceny. Zespół dostał 5 tys. stron dokumentów, czyli średnio wniosek liczył 250 stron. Niektóre analizy SWOT byłby zbyt szczegółowe. Ekspertów zdziwił brak rektorów w zespołach, które uczestniczyły w rozmowach z ekspertami. Rektorzy osobiście odebrali za to dyplomy.

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zaplanowało budżet konkursu na 0,5 mld zł. Dziesięć zwycięskich uczelni otrzymało w 2019 roku łącznie 4 mld 468 mln zł subwencji, co oznacza, że resort będzie musiał przez najbliższych 7 lat przeznaczać na zwiększenie ich finansowania po 446,8 mln zł rocznie. Pozostałe startujące w konkursie uczelnie otrzymały w sumie 2 mld 446 mln subwencji, a więc na zwiększenie ich finansowania MNiSW przeznaczy po 48,9 mln zł rocznie przez okres 6 lat. Z tych wyliczeń wynika, że zaplanowany przez ministerstwo budżet nie będzie przekroczony.

W gronie laureatów konkursu najwyższy dziesięcioprocentowy dodatek do subwencji otrzyma Uniwersytet Jagielloński – 78 mln zł, a najniższy – 14,2 mln zł – Gdański Uniwersytet Medyczny. Wśród pozostałych uczestników najwyższy dwuprocentowy dodatek trafi na Politechnikę Wrocławską – ponad 9 mln zł, a najniższy na Uniwersytet Medyczny w Białymstoku – ok. 2,4 mln zł.

Projekt UMB został oceniony bardzo wysoko – otrzymał 30,5 punktu – i znalazł się na 11. miejscu listy rankingowej z negatywną rekomendacją ekspertów. Zaledwie 1 punkt oddziela go od dziesiątego na liście UWr, za to aż 3 punkty od UPWr, który znalazł się na 12. miejscu listy rankingowej. Eksperci zasugerowali jednak – z racji na wysoką ocenę – inny sposób wsparcia finansowego wysiłków tej uczelni. Podczas uroczystości rozstrzygnięcia konkursu Minister J. Gowin powiedział, że rozmawiał z minister zdrowia, prof. Łukaszem Szumowskim, o wysokiej jakości wniosku UMB i ewentualnym specjalnym dofinansowaniu programu badawczego tej uczelni ze środków Ministerstwa Zdrowia. Zobaczymy, jaki ta rozmowa przyniesie skutek.

We wnioskach ocenianych przez ekspertów uczelnie przedstawiły m.in. analizę własnego potencjału oraz plany rozwoju obejmujące cele i działania dotyczące przede wszystkim: zwiększenia wpływu działalności naukowej uczelni na rozwój światowej nauki, wzmocnienia współpracy badawczej z ośrodkami naukowymi o wysokiej renomie w skali międzynarodowej, podniesienia jakości kształcenia studentów i doktorantów, poprawy polityki kadrowej na uczelni, podniesienia jakości zarządzania uczelnią.

Wnioski przedstawione przez uczelnie były oceniane pod kątem: poziomu merytorycznego, istotności założonych celów dla podniesienia międzynarodowego znaczenia działalności uczelni, adekwatności opisywanych działań do założonych celów, potencjału uczelni.

Realizacja zaprezentowanych programów będzie podlegała ocenie śródokresowej i końcowej. Ta pierwsza zostanie przeprowadzona w 2023 r., druga zaś – w 2026 roku. Po tym czasie nawet 8 uczelni będzie miało szansę przedłużenia finansowania na kolejne 6 lat (2027–2032). Co najmniej dwie uczelnie, które uzyskają negatywny wynik lub znajdą się po ewaluacji na najniższych miejscach listy rankingowej, nie otrzymają dalszego finansowania. Zwolnione w ten sposób miejsca będą mogły zająć uczelnie lub federacje, które wygrają kolejny konkurs w ramach programu „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza”, realizowany już na podstawie PSWN. Odbędzie się on w 2026 roku i skierowany będzie do tych ośrodków akademickich, które nie były finansowane w ramach pierwszego konkursu, a spełnią kryteria określone w PSWN: „Do konkursu w ramach programu «Inicjatywa doskonałości – uczelnia badawcza» może przystąpić uczelnia akademicka, która: 1) prowadzi działalność naukową w co najmniej 6 dyscyplinach, w których przeprowadzona została ewaluacja jakości działalności naukowej, i posiada kategorię naukową A+ albo A w co najmniej połowie tych dyscyplin; 2) nie posiada kategorii naukowej B ani C; 3) prowadzi szkołę doktorską; 4) nie posiada negatywnej oceny programowej”. Już tyko pierwszy warunek stawia pod znakiem zapytania udział uniwersytetów medycznych w drugim konkursie IDUB, które zwykle uprawiają trzy dyscypliny wiedzy.