Nagrody Nobla 2019

Zgodnie z tradycją jako pierwszych ogłoszono laureatów w medycynie i fizjologii. Za odkrycie, w jaki sposób komórki wykrywają stężenie tlenu i dostosowują się do jego zmiennego poziomu, wyróżniono Amerykanów: Williama G. Kaelina Jr. i Gregga L. Semenzę oraz Brytyjczyka sir Petera J. Ratcliffe’a.

– Nagroda nie budzi kontrowersji, chociaż ich odkrycia de facto nastąpiły ponad ćwierć wieku temu. To wtedy Semenza opisał dokładnie mechanizm działania HIF-1 (czynnik indukowany hipoksją-1). Reguluje on ponad 100 genów warunkujących reakcję komórki na niedotlenienie (hipoksję), które stymuluje powstawanie nowych naczyń. Znajomość tych procesów przydaje się w projektowaniu nowych terapii w onkologii i kardiologii. Przy czym o ile onkologom zależy, w dużym uproszczeniu, na hamowaniu odżywania guza, a więc i możliwości powstania przerzutów, o tyle w kardiologii – wręcz odwrotnie – stymulujemy angiogenezę, aby walczyć z niedokrwieniem, lepiej zaopatrzyć w krew mięsień sercowy – komentuje prof. Krzysztof J. Filipiak z I Katedry i Kliniki Kardiologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, prezes Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego.

W dziedzinie fizyki kwotą 9 mln koron szwedzkich (około 830 tys. euro) podzielą się Kanadyjczyk James Peebles za odkrycia teoretyczne w kosmologii fizycznej oraz Szwajcarzy: Michel Mayor i Didier Queloz za odkrycie egzoplanety krążącej wokół gwiazdy typu słonecznego.

– Do wykrycia planet spoza Układu Słonecznego Szwajcarzy zastosowali teleskopy optyczne. Prof. Aleksander Wolszczan wykorzystał radioastronomię. Różnica polega na tym, że polski naukowiec wykrył planety orbitujące wokół pulsara, czyli „umarłej gwiazdy”, natomiast nobliści – wokół gwiazdy bardzo zbliżonej do naszego Słońca. Zrobili to jednak kilka lat później, dlatego niedocenienie Polaka może dziwić, bo każda z tych technik pozwala wykryć innego rodzaju planety i gwiazdy i należy uznać je za komplementarne. Nagroda dla Peeblesa, „guru” kosmologii, dowodzi, że dziedzina ta ciągle jest aktywna i się rozwija – wyjaśniał Polskiej Agencji Prasowej prof. Andrzej Niedzielski, astrofizyk z Instytutu Astronomii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

W zakresie chemii uhonorowano Amerykanina Johna B. Goodenougha, Brytyjczyka M. Stanleya Whittinghama i Japończyka Akirę Yoshino. Doceniono ich za stworzenie i rozwój akumulatorów litowo-jonowych.

– Bez tych baterii trudno dziś wyobrazić sobie nasze funkcjonowanie. Są w smartfonach, samochodach elektrycznych czy dużych magazynach stacjonarnych dla energetyki odnawialnej i bilansowania sieci przesyłowych. Taka różnorodność zastosowań możliwa jest dzięki chemii materiałów, która decyduje o parametrach użytkowych ogniwa, jego trwałości, bezpieczeństwie i… cenie. Strategiczną kwestią staje się zapewnienie dostaw baterii opartych na technologiach bez-kobaltowych czy na surowcach naturalnych. Badania w tym zakresie prowadzimy również na naszym wydziale – mówi prof. Marcin Molenda z Wydziału Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W dziedzinie ekonomii nagrodzono Hindusa Abhijita Banerjee i urodzoną w Paryżu Amerykankę Esther Duflo (małżeństwo) oraz Amerykanina Michaela Kremera za badania nad praktycznymi sposobami łagodzenia skutków ubóstwa.

– Wprowadzili oni koncepcję eksperymentu jako podstawy badań nad łagodzeniem ubóstwa. Pokazali, że najbardziej efektywne są działania dostosowane do potrzeb konkretnych ludzi, a nie pomoc, którą otrzymują wszyscy zagrożeni ubóstwem. Jest to sygnał także dla zwolenników transferów socjalnych w naszym kraju – powinny one być skierowane do tych, którzy rzeczywiście potrzebują wsparcia. Tegoroczny Nobel odzwierciedla tendencję ostatnich lat – przyznaje się go za osiągnięcia mające bezpośredni związek z problemami praktycznymi – ocenia prof. Krzysztof Jajuga, kierownik Katedry Inwestycji Finansowych i Zarządzania Ryzykiem Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.

Wprawdzie nie w nauce, ale powody do radości mogą mieć też Polacy. Nobla z literatury (za 2018 rok) odebrała Olga Tokarczuk. Nagrodą za rok 2019 uhonorowano austriackiego pisarza Petera Handkego.