W 2013 roku WBBiB UJ zawarł z Jagiellońskim Centrum Innowacji sp. z o.o. (JCI) umowę powołującą Jagiellońskie Konsorcjum Naukowo-Biznesowego dla Badań Biomolekularnych i Komórkowych (CELL-MOL-TECH).

Obydwa podmioty wchodzące w skład konsorcjum są bezpośrednio związane z Uniwersytetem Jagiellońskim w Krakowie. Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii jest ośrodkiem naukowo-dydaktycznym specjalizującym się w badaniach z obszaru biochemii, biofizyki oraz biologii molekularnej i komórkowej, który uzyskał dwukrotnie prestiżową kategorię A+. W zakresie dydaktyki prowadzi studia na poziomie licencjackim, magisterskim, doktoranckim i podyplomowym w zakresie biochemii, biotechnologii, biofizyki i bioinformatyki. Natomiast spółka JCI została powołana w 2004 r. przez Uniwersytet Jagielloński, który pozostaje jej jedynym udziałowcem. Głównym zadaniem oraz misją spółki jest wsparcie procesu transferu wiedzy z uczelni do przemysłu poprzez wykorzystanie potencjału naukowego zgromadzonego na uniwersytecie oraz poprzez ścisłą współpracę z przedsiębiorcami prowadzącymi działalność gospodarczą w obszarze nauk o życiu, ze szczególnym uwzględnieniem prac badawczo-rozwojowych oraz wdrażaniem innowacji w tym obszarze.

Bezpośrednim celem konsorcjum było stworzenie ośrodka badań interdyscyplinarnych w obszarze nauk biologicznych, z jednej strony charakteryzującego się wysokim potencjałem badawczym, z drugiej zaś zapewniającego dogodne warunki transferu wyników prowadzonych badań do przemysłu. Istotnym planowanym zamierzeniem konsorcjum było rozwinięcie działań na rzecz młodej kadry poprzez zorganizowanie staży przemysłowych dla studentów, doktorantów i młodych pracowników nauki z WBBiB UJ. Strukturę organizacyjną konsorcjum stanowi Koordynator Konsorcjum oraz Rada Konsorcjum. Funkcję koordynatora reprezentującego konsorcjum wobec MNiSW oraz innych podmiotów zewnętrznych pełni WBBiB UJ.

Szeroki wachlarz zadań realizowanych w ramach KNOW wpłynął niewątpliwie bardzo pozytywnie na działalność badawczą, badawczo-rozwojową i dydaktyczną WBBiB UJ. Spróbujmy się teraz zastanowić, czy ich realizacja dała mierzalne efekty naukowe i dydaktyczne. Użyjemy do tego parametrów bibliometrycznych w przypadku badań naukowych oraz pozycji w rankingu kierunków dydaktycznych organizowanym co roku przez „Pespektywy”.

Liczba i jakość publikacji naukowych

Każdy dokument indeksowany w bazie Web of Science przypisany jest do jednego z 42 typów. Wśród dokumentów z afiliacją WBBiB UJ z lat 2012-2018 występuje tylko 12 typów. Najważniejszym typem dokumentu jest oryginalny artykuł (Article ). Tylko ten typ dokumentu jest brany pod uwagę w rankingu szanghajskim, natomiast WoS do liczenia współczynnika oddziaływania (Journal Impact Factor: JIF) uwzględnia dodatkowo dwa typy dokumentów: Proceedings Paper i Review . Te trzy typy dokumentów oznakowano dalej skrótem APR. Analiza danych dotyczących dokumentów z afiliacją WBBiB UJ i datowanych na lata 2012-2018 pokazuje wzrostową tendencję liczby artykułów. Maleje natomiast liczba Meeting Abstract . Liczba artykułów przeglądowych utrzymuje się na poziomie kilkunastu rocznie, a liczba materiałów z konferencji – poniżej dziesięciu. Istotny jest znaczny wzrost dokumentów typu APR. W okresie działania KNOW ich średnia roczna liczba przekroczyła 150, podczas gdy w pięcioletnim okresie poprzedzającym KNOW nie osiągała 110. Przytoczone powyżej liczby potwierdzają tezę, że realizacja zadań w ramach KNOW przyniosła wzrost wydajności naukowej pracowników WBBiB UJ. Czy przy tym nie ucierpiała jakość publikacji? Jednym z bezpośrednich parametrów bibliometrycznych mierzącym jakość publikacji jest ich cytowalność. Rys. 2 ilustruje znaczny wzrost liczby cytowań w ostatnich dwóch latach programu KNOW w stosunku do początkowych dwóch lat. Należy pamiętać, że jakościowy efekt publikacji w postaci liczby cytowań jest widoczny po roku lub dwóch od daty publikacji.

Znormalizowany parametr cytowalności publikacji z danego dwuletniego okresu został zdefiniowany podobnie jak JIF. Jest to iloraz sumarycznej liczby cytowań w danym roku dla wszystkich publikacji z dwóch poprzedzających lat i liczby tych publikacji. Tak zdefiniowany indeks cytowań pozwala na obiektywniejsze śledzenie czasowych zmian jakości publikacji. Ilustruje to Rys. 1. Widać z niego, że dopiero od 2015 r. indeks cytowań zaczął wzrastać. Różne działania realizowane w programie KNOW doprowadziły do tego, że w ostatnim roku KNOW jego wartość przekroczyła cztery.

Organizatorzy prestiżowego rankingu szanghajskiego zaliczają do nauk biologicznych 19 kategorii WoS. Wg tego rankingu na czele plasuje się Harvard University, Uniwersytet Oxfordzki zajmuje 28 miejsce natomiast jedyną polską uczelnią w tym zestawieniu jest Uniwersytet Jagielloński, który został zakwalifikowany do piątej setki. Ten ranking dał nam asumpt do analizy czasowych zmian indeksu cytowań dla tych uczelni, dla całej Polski i WBBiB UJ w dziedzinie nauk biologicznych. Rys. 3 ilustruje te zmiany czasowe indeksu cytowań. W roku 2018 indeks cytowań dla WBBiB UJ ograniczony do publikacji zakwalifikowanych do nauk biologicznych (Rys. 3 dotyczy wszystkich publikacji WBBiB UJ) wzrósł o około 50% w porównaniu z początkami programu KNOW i sięga prawie pięciu. Dla porównania, wartość tego parametru dla Uniwersytetu Harvarda i Oxfordzkiego w 2018 r. wynosi odpowiednio 8,74 i 6,43 i ma tendencje spadkową. Należy jednak pamiętać, że dane te dotyczą dużej liczby publikacji i dla tych uczelni, dla Polski i WBBiB UJ wynoszą one odpowiednio 733, 1581, 4381 i 75. Jednakże tendencja wzrostowa indeksu cytowań dla WBBiB UJ, zarówno w odniesieniu do wszystkich kategorii nauk, jak i zawężona dla nauk biologicznych, potwierdza tezę o wyjątkowo korzystnym wpływie realizacji zadań w ramach KNOW na jakość badań naukowych WBBiB UJ.

Jakość czasopism naukowych

Współczynnik wpływu (JIF) czasopisma akademickiego jest indeksem bibliometrycznym, który odzwierciedla średnią roczną liczbę cytowań artykułów opublikowanych w tym czasopiśmie. Jest on miernikiem siły oddziaływania i prestiżu czasopism naukowych. Często używa się go do oceny wartości prowadzonych w instytucji badań naukowych. Warto zatem prześledzić, jak zmieniała się roczna średnia wartość JIF dla czasopism, w których były publikowane prace WBBiB UJ w okresie trwania KNOW i czy jest ona skorelowana z indeksem cytowań opublikowanych wtedy prac. Przedstawia to Rys. 4. Podobnie jak dla indeksu cytowań średnia wartość współczynnika JIF znacznie wzrosła w ostatnich dwóch latach programu KNOW i w 2018 r. byłą o jedną jednostkę większa niż średnia wartość średniej JIF w latach 2013-2016.

Każde czasopismo indeksowane w bazie WoS przypisane jest do jednej lub czasami do kilku kategorii naukowych. Średnia wartość JIF czasopism zależy od kategorii, do której ono należy. Ranking danego czasopisma w danej kategorii WoS jest oparty na współczynniku oddziaływania tego czasopisma, JIF, w odniesieniu do wartości JIF pozostałych czasopism należących do tej kategorii. Pozwala to na przekształcenie pozycji w rankingu na wartość percentyla lub kwartyla, co pozwala na bardziej miarodajne porównania między kategoriami. I tak np. w kategorii biochemistry & molecular biology dla 73 czasopism z pierwszego kwartylu wartość JIF rozciąga się od 4,05 do 32,62 ze średnią 7,88, podczas gdy dla biophysics dla 18 czasopism z Q1 JIF leży w przedziale od 3,50 do13,78 ze średnią 6,42. Stwarza to problemy przy liczeniu średniej wartości JIF dla danej instytucji naukowej, dla której publikacje pojawiają się w czasopismach przypisanych różnym kategoriom. Można ten problem zminimalizować, posługując się percentylem lub kwartylem, w jakim czasopismo występuje w danej kategorii ze względu na JIF. Wykres przedstawiony na Rys. 5 ilustruje czasowe zmiany w procentowym udziale publikacji w czasopismach w czterech kwartylach. Dane zilustrowane na wykresie są zbieżne z poprzednią obserwacją wzrostu średniej wartości JIF (Rys. 4). Udział publikacji w czasopismach z kwartylu Q1 urósł z około 35% w 2013-2014 r. do 52% w ostatnim roku programu KNOW. W 2018 r. udział publikacji w czasopismach najniższego kwartylu, Q4, wynosi zaledwie 7,3%. Również średnia wartość percentylu czasopism wzrosła z 53 w 2013 r. do ponad 65 w 2018 r.

Przedstawione dane bibliometryczne pozwalają na wyciągnięcie jednoznacznego wniosku o znacznej ilościowej i jakościowej poprawie publikacji naukowych WBBiB UJ w okresie trwania programu KNOW. Zapewne bezpośredni lub pośredni wpływ miała na to realizacja wymienionych powyżej zadań finansowanych z programu KNOW.

Ten ogólny wniosek warto poprzeć dość spektakularnym sukcesem jednego z wielu studenckich projektów badawczych. W następstwie realizacji projektu pt. „Nowe inhibitory wejścia kociego herpeswirusa (FHV-1) do komórki gospodarza” w roku 2018 powstało zgłoszenie patentowe nr P428024 pod nazwą „Sulfonowana pochodna polistyrenu do zastosowania w leczeniu i/lub profilaktyce infekcji wywołanej przez kociego herpeswirusa”, a w roku 2019 zgłoszenie patentowe nr P428583 zatytułowane „Sulfonowana pochodna polistyrenu do zastosowania w leczeniu i/lub profilaktyce infekcji wywołanej przez kociego kaliciwirusa”. Ponadto został opublikowany artykuł naukowy w „Antiviral Research”. Pośrednim efektem realizacji tego projektu studenckiego było otrzymanie przez Aleksandrę Synowiec (koordynatorkę SPB) Diamentowego Grantu („Identyfikacja receptora wejścia wirusa FHV-1 do komórek gospodarza”) oraz otrzymanie stypendiów Fulbrighta przez współautorów projektu: Irmę Gryniuk oraz Olgę Roman. Aleksandra Synowiec otrzymała również dofinansowanie do projektu pt. „Nowe inhibitory wejścia kociego herpeswirusa (FHV-1) do komórek gospodarza” w ramach programu MNiSW „Najlepsi z Najlepszych 3.0”, dające jej możliwość prezentacji wyników na międzynarodowej konferencji w Rotterdamie oraz opłacenie kosztów opublikowania artykułu naukowego.

Osiągnięcia dydaktyczne

Wiele działań zainicjowanych i sfinansowanych z programu KNOW pozwoliło na utrzymanie czy też poprawę jakości dydaktyki na kierunkach studiów prowadzonych przez WBBiB UJ. Znalazło to potwierdzenie np. w rankingu „Perspektyw” czy też w ocenach Polskiej Komisji Akredytacyjnej.

Znaczącym osiągnięciem jest utrzymanie przez sześć lat z rzędu pierwszego miejsca w rankingu kierunku studiów biotechnologia, przygotowywanym przez Fundację Edukacyjną „Perspektywy”. Jest to niezależne poświadczenie wysokiego potencjału badawczego oraz dydaktycznego WBBiB. Z maksymalną możliwą liczbą 100 punktów kierunek ten zajmował przez wszystkie lata realizacji programu KNOW oraz w bieżącym 2019 r. trwałe pierwsze miejsce w Polsce (Rys. 6). Warto zwrócić uwagę, że przewaga WBBiB UJ nad uczelniami zajmującymi kolejne miejsca (II i III) w rankingu wynosiła średnio 20 punktów, a w różnych latach miejsca te były zajmowane przez różne jednostki. Trzeba zauważyć, że różnice w punktacji drugiego i trzeciego miejsca były już niewielkie (zaledwie kilkupunktowe). Na końcową ocenę w rankingu miało wpływ jedenaście wskaźników. WBBiB jako jedyna jednostka w rankingu uzyskiwał maksymalną wartość punktową dla czterech wskaźników, które można bezpośrednio połączyć z potencjałem badawczym, tj.: ocena przez kadrę akademicką, ocena parametryczna, publikacje i uprawnienia do nadawania stopni naukowych. Wartość innego wskaźnika związanego z potencjałem naukowym, czyli cytowalność, urosła z około 60 w roku 2014 do prawie 80 w roku 2018, co jest zgodne z informacją zilustrowaną na wcześniejszych wykresach (Rys. 1 i Rys. 2). W latach 2014-2017 w rankingu uwzględniany był jeszcze jeden ważny wskaźnik, który oceniał preferencje pracodawców odnośnie do absolwentów z danej uczelni. WBBiB UJ w 2014 r. uzyskał do tego wskaźnika 92,5 pkt, a w roku 2017 już 96,9 pkt (czyli blisko maksymalnej wartości 100 pkt). Taki wzrost mógł być zasługą działań podejmowanych przez JCI, tj. nawiązania szerokiej współpracy naukowej i dydaktycznej z kilkudziesięcioma firmami.

W trakcie realizacji projektu KNOW studia prowadzone na WBBiB były dwukrotnie oceniane przez Polską Komisję Akredytacyjną. Warto tutaj przytoczyć opinie zawarte w raportach z wizytacji przeprowadzonych w grudniu 2017 r. na kierunkach biotechnologia i biotechnologia molekularna oraz w czerwcu 2018 r. na kierunku biochemia, opublikowanych na stronie internetowej PKA pod adresem www.pka.edu.pl: „Kadra prowadząca proces kształcenia – wyróżniająca. Infrastruktura wykorzystywana w procesie kształcenia – wyróżniająca. Dobre praktyki: Dążenie do indywidualizacji kształcenia i do jak najwcześniejszego wdrażania studentów do działalności naukowej, czego szczególnym przykładem jest finansowanie Studenckich Projektów Naukowych; wykorzystywanie w kształceniu warsztatu laboratoryjnego Wydziału. Na podkreślenie zasługuje wysoki poziom badań naukowych prowadzonych w obszarze nauk przyrodniczych w dyscyplinach biologia i biotechnologia przez nauczycieli akademickich zatrudnionych na Wydziale, a także wysoki poziom naukowy prac magisterskich realizowanych w ramach kierunku biotechnologia molekularna”.

Patenty i zgłoszenia patentowe

W czasie realizacji projektu KNOW pracownicy WBBiB uzyskali 27 patentów w tym 11 zagranicznych (Rys. 7). Warto zwrócić uwagę na dynamikę przyrostu liczby patentów w ostatnich trzech latach realizacji programu KNOW. Ponadto w latach 2014-2018 zarejestrowano 43 zgłoszenia patentowe: 21 krajowych i 22 zagraniczne (w tym: 12 międzynarodowych, 5 w USA, 2 w Kanadzie, po jednym w Indiach, Chinach i Japonii).

Podsumowanie

Wspólne działania konsorcjantów w ramach programu KNOW doprowadziły do wielu korzystnych efektów. Na szczególną uwagę zasługują: 1) znaczący wzrost liczby i jakości artykułów naukowych publikowanych przez pracowników WBBiB; 2) realizacja innowacyjnych projektów badawczych wyłonionych w drodze konkursowej i sfinansowanych z dotacji KNOW: 30 studenckich, 35 doktoranckich, 44 pracowniczych, 3 badawczo-rozwojowych; 3) rozwój postaw prowdrożeniowych wśród młodej kadry naukowej; 4) znaczny wzrost liczby projektów badawczo-rozwojowych realizowanych na WBBiB UJ i finansowanych przez krajowe (NCN, NCBR) i zagraniczne (Komisja Europejska) agencje oraz polskie przedsiębiorstwa; 5) rozszerzenie współpracy z przemysłem; 6) rosnąca liczba patentów, których autorami są pracownicy WBBiB UJ; 7) uzyskanie w wyniku oceny parametrycznej drugi raz z rzędu najwyższej kategorii A+; 8) utrzymanie pierwszego miejsca w rankingu kierunków studiów opracowywanym przez Fundację Edukacyjną „Perspektywy” oraz coraz lepsza rozpoznawalność i wysoka ocena absolwentów WBBiB UJ przez pracodawców.

Można zatem stwierdzić jednoznacznie, że uzyskanie statusu KNOW przez Jagiellońskie Konsorcjum Naukowo-Biznesowe dla Badań Biomolekularnych i Komórkowych stymulowało dynamiczny rozwój naukowy i dydaktyczny WBBiB UJ zgodnie z oczekiwaniami ustawodawcy. Szkoda, że nie ma możliwości kontynuacji tego świetnego programu.