Ciągłość i zmiana
Dr hab. Beata Surmacz , prof. UMCS, dyrektor Instytutu Europy Środkowej w Lublinie, pisze o koncepcji działania nowej placówki badawczej.
Instytut Europy Środkowej został powołany na mocy ustawy jako państwowa osoba prawna w miejsce Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej. Podstawowym celem IEŚ jest merytoryczne wsparcie polityki zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej. Zadania i sposób działania Instytutu wpisują się w formułę funkcjonowania państwowych instytucji analitycznych i eksperckich, istniejących w wielu państwach europejskich, jak również w Polsce (Ośrodek Studiów Wschodnich, Instytut Zachodni). W naszej działalności wyraźnie widoczne są dwa elementy – ciągłość i zmiana.
Element ciągłości dotyczy tego, że chcemy budować swoją tożsamość na podstawie tradycji badań Europy Środkowej i Wschodniej, istniejących w Lublinie od lat 90. ubiegłego wieku, nawiązujących do bogatego doświadczenia w tym zakresie lubelskich ośrodków uniwersyteckich: UMCS czy KUL, ale również do dorobku naukowego i instytucjonalnego prof. Jerzego Kłoczowskiego. Jego rozumienie historii i współczesności „Młodszej Europy” jest naszemu zespołowi bardzo bliskie. Działalność badawcza IEŚ prowadzona jest zarówno w dziedzinie nauk społecznych, jak i humanistycznych. Instytut publikuje wyniki prowadzonych badań i analiz w formie Komentarzy IEŚ (ukazujących się on-line : www.ies.lublin.pl/komentarze), serii Prace IEŚ oraz IEŚ Policy Papers (w jęz. angielskim), a także monografii dotyczących zarówno historii Europy Środkowej i Wschodniej, jak i zagadnień współczesnej sytuacji politycznej, społecznej, gospodarczej i kulturowej państw i społeczeństw regionu. Ponadto Instytut wydaje czasopismo „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej”.
Chcemy również kontynuować rolę Instytutu jako miejsca dialogu o Europie Środkowej. Nasze działania (seminaria, konferencje, projekty) będziemy prowadzić w dialogu z otoczeniem zewnętrznym, zarówno krajowym, jak i międzynarodowym, po to by tworzyć klimat sprzyjający pogłębianiu współpracy w regionie. Nawiązujemy współpracę i już realizujemy wspólne projekty z ośrodkami uniwersyteckimi i instytucjami analitycznymi z Europy Środkowej i Wschodniej. Rozpoczęliśmy również współpracę z władzami Lubelszczyzny i Lublina. W naszych badaniach i analizach uwzględniamy tematykę ważną także z punktu widzenia władz samorządowych, ponadto uczestniczymy w wydarzeniach istotnych dla regionu i miasta. Ściśle współpracujemy ze środowiskiem akademickim Lublina.
Zmiana ma natomiast trzy wymiary. Pierwszy z nich dotyczy poszerzenia zakresu przedmiotowego zainteresowania Instytutu. Obok dotychczasowego – czyli obejmującego naszych sąsiadów na Wschodzie: Ukrainę i Białoruś – koncentrujemy się również na państwach bałtyckich i współpracy w ramach Morza Bałtyckiego, państwach Grupy Wyszehradzkiej oraz państwach bałkańskich. Europę Środkową rozumiemy dosyć szeroko, tak jak rozumiał ją Oskar Halecki: jako obszar rozciągający się od państw bałtyckich do Bałkanów. Bliskie jest nam również rozumienie Europy Środkowej przez Csabę Kissa, węgierskiego historyka kultury, który pisał: „Gdzież jest więc ten obszar? Według jednej z możliwych definicji jest nim ta strefa naszego kontynentu, w której w podobny sposób odbywało się powstawanie narodów, ów ważny składnik procesu modernizacji. Na początku tego procesu nie było niepodległej państwowości [...] Obszar ten był zamieszkany przez ludność o skomplikowanej strukturze narodowościowej, gdzie zazwyczaj współistniały różne wyznania religijne i, co za tym idzie, różniące się od siebie tradycje cywilizacyjne. Gdzie idea nowoczesnego narodu zawitała z zewnątrz, była niejako towarem importowanym z Zachodu. Mówiąc krótko: na wschód od niemieckiego i na zachód od rosyjskiego obszaru językowego”.
Drugi element zmiany dotyczy tego, że chcemy zdecydowanie wzmocnić użyteczność naszych badań dla praktyki polityki zagranicznej Polski poprzez przekazywanie decydentom politycznym rzetelnej wiedzy na temat procesów społecznych, politycznych, gospodarczych i kulturowych zachodzących w Europie Środkowej oraz miejsca i roli Polski w tych procesach. Wiąże się to więc ze wzmocnieniem roli komponentu diagnostycznego i eksperckiego w pracy Instytutu. Chcę przy tym podkreślić, iż w swojej diagnozie, ekspertyzie i rekomendacjach Instytut kieruje się oceną merytoryczną, a nie polityczną.
Trzeci element zmiany dotyczy organizacji pracy Instytutu. Zostały utworzone 4 zespoły badawcze: Zespół Bałkański, Zespół Bałtycki, Zespół Wyszehradzki oraz Zespół Europy Wschodniej. Dział analityczno-badawczy składa się obecnie z 15 osób. Jest budowany na bazie pracowników poprzedniego Instytutu, naukowców z lubelskich instytucji naukowych, ale również ekspertów spoza Lublina. Zespoły składają się z analityków, którzy są wybitnymi specjalistami w swoich dziedzinach, mają gruntowną wiedzę o Europie Środkowej oraz znają jej wszystkie języki.
Wreszcie warto podkreślić fakt, że Instytut, będący instytucją państwową, na mocy ustawy został umiejscowiony w Lublinie. Stanowi to po pierwsze wyraz znaczenia naszego regionu, a po drugie – docenienia potencjału badawczego, jaki istnieje w naszym mieście.