W wykładzie inaugurującym Kongres Dwóch Unii, lubelskie trzydniowe spotkanie naukowców, dyplomatów i polityków prof. Mirosław Filipowicz, stojący do niedawna na czele zlikwidowanego już Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej, przywołał Jerzego Giedroycia, który „nauczył nas rozmowy z sąsiadami i szacunku do nich, bez czego ten region wyglądałby zupełnie inaczej”, oraz prof. Jerzego Kłoczowskiego – inicjatora bezprecedensowych prac nad wspólnymi pomocami dydaktycznymi dla nauczycieli historii w Rosji i w Polsce.

Duch Redaktora obecny był także w debacie politycznej. „To on kreuje dzisiejsze nasze patrzenie w tamtą stronę” – stwierdził dr Marcin Kędzierski z Klubu Jagiellońskiego. Obrazem tego, zdaniem prof. Waldemara Parucha, szefa Centrum Analiz Strategicznych, jest sytuacja, w której Polska rozmawia z państwami regionu bezpośrednio, a nie za pośrednictwem Moskwy. O odejście od rozchwiania między byciem wasalem a patronem apelowała, też za Giedroyciem, była polska ambasador w Rosji, dr Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz. „Stanąć jak równi z równymi do budowy regionu suwerennych państw” – mówiła.

W panelu o obliczach intelektualnych unii lubelskiej prof. Andrzej Gil z KUL zwrócił uwagę na paradoks polonizacji, rozumianej nie tylko w kontekście językowym: dzięki niej, w czasie upadku Rzeczpospolitej, rodziło się kulturowe imperium. Prof. Hubert Łaszkiewicz z UW ukazał istotę czynnika religijnego w integracji tych terenów wtedy i dziś. Wyrosłą z unii lubelskiej koncepcję Europy Środkowej jako formę metanarracji w myśleniu o tym regionie, najsilniej rozwijaną w literaturze i tym kanałem transmitowaną w latach 80. na drugą stronę „żelaznej kurtyny”, przedstawiła dr Agata Tatarenko z Instytutu Europy Środkowej. Wydział Politologii UMCS był z kolei miejscem dyskusji na temat samorządowych tradycji w Polsce i na Litwie oraz aktualnej kondycji i problemów wspólnoty.

Na koniec odbyła się debata o kulturowym dziedzictwie Rzeczpospolitej Obojga Narodów, w której m.in. o wojnie pamięci i zapomnienia mówiła dr Kristina Sabaliauskaite, autorka bestsellera Silva rerum .