Polska w Unii, rektorzy pod obrazem Matejki
Prof. Marian Harasimiuk , były rektor UMCS, przewodniczący KRUP V kadencji, wspomina czas przystąpienia Polski do Unii Europejskiej i odbywający się w tym okresie Kongres Rektorów Uniwersytetów Europejskich.
W roku 2003 rektorzy zrzeszeni w KRUP powierzyli mi przewodniczenie Konferencji V kadencji (2003-2005). Narastały wówczas trudności w finansowaniu szkolnictwa wyższego. W odpowiedzi KRUP powołał Komisję Finansową (2004), która miała wypracować nowe propozycje zasad finansowania uczelni, plan pracy nad algorytmem podziału dotacji i wdrażania nowoczesnych metod zarządzania ich finansami. Podjęliśmy też działania w celu stworzenia strategii współpracy międzynarodowej uniwersytetów i oceny stanu przygotowań do wdrażania 6. Ramowego Programu UE. Inny ważny temat naszych ówczesnych debat to Wirtualna Biblioteka Nauki, powstającą przy Uniwersytecie Warszawskim. Aktywnie włączyliśmy się do dyskusji nad projektem nowej ustawy o szkolnictwie wyższym, przygotowywanym przez zespół powołany przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego.
Poza działaniami dotyczącymi problemów środowiska uniwersyteckiego, KRUP w ramach Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP) włączył się w akcję informacyjną związaną z akcesją naszego kraju do Unii Europejskiej. Tym sprawom poświęcone było specjalne posiedzenie Konferencji w Białowieży z udziałem ówczesnego ministra spraw zagranicznych RP, Włodzimierza Cimoszewicza. Z perspektywy minionych lat mam prawo sądzić, że udział środowiska akademickiego w wygranym referendum akcesyjnym był znaczący.
W porozumieniu z KRASP Konferencja Rektorów Uniwersytetów Polskich podjęła się przygotowania w 2004 roku Międzynarodowego Kongresu Rektorów Uniwersytetów Europejskich. Zadanie to powierzono Uniwersytetowi Marii Curie-Skłodowskiej, a przewodniczącym komitetu organizacyjnego został prorektor prof. Jan Pomorski. Organizacją i logistyką zajęła się Fundacja UMCS z prezesem dr M. Łobodą. Kongres, który odbył się w Lublinie w dniach 28 kwietnia do 1 maja 2004 roku, zgromadził około 300 rektorów z całej Europy. W tę niezwykłą noc z 30 kwietnia na 1 maja 2004 roku razem świętowaliśmy na Zamku Lubelskim historyczne wydarzenie – Polska stała się członkiem Unii Europejskiej. Jako środowisko akademickie zawsze czuliśmy się częścią europejskiej rodziny uniwersyteckiej. Wszyscy uczestnicy Kongresu tuż po północy pod obrazem Jana Matejki Unia Lubelska podpisali „Deklarację Lubelską” , która mówi o wychowaniu młodych Europejczyków z zachowaniem pełnej tożsamości narodowej i kulturowej oraz otwarciu akademickiego świata Starego Kontynentu na całą Europę, także Wschodnią. Dołączono też w tekście akapit o Unii Lubelskiej, która o setki lat wyprzedziła współczesną Unię Europejską. Dla upamiętnienia tych wydarzeń przewodniczący KRASP prof. Franciszek Ziejka, rektor UJ, przy współudziale zgromadzonych rektorów zasadził przed UMCS na Placu Marii Curie-Skłodowskiej „drzewo pamięci” – czerwony klon, wspaniale od 15 lat rosnący.
Do uczestników Kongresu specjalny list wystosował Papież Jan Paweł II. Zakończył go słowami: „Żywię nadzieję, że zmiany polityczne i instytucjonalne na kontynencie europejskim będą służyć budowaniu tej wspólnoty wartości. Proszę Boga o światło Ducha Świętego dla wszystkich, którzy pragną budować akademicką wspólnotę ducha od Petersburga po Sorbonę, od Kijowa — przez Kraków i Pragę — po Bolonię. Niechaj Wasz twórczy wysiłek pozwoli wydobywać i rozwijać najwspanialsze składniki tradycji europejskiej. Niech środowiska uniwersyteckie czują się odpowiedzialne za obecność w trzecim tysiącleciu tej więzi prawdy, bez której uboższa byłaby zarówno nasza kultura, jak i świat chrześcijański”.