Ewaluacja i kategoryzacja przeprowadzana w Polsce w ubiegłych latach dotyczyła jednostek naukowych, tzn. wydziałów uczelni, instytutów PAN, instytutów badawczych oraz tzw. innych jednostek naukowych. Wśród prawie tysiąca analizowanych jednostek znalazło się ponad 100 takich, które miały charakter wieloobszarowy (tzw. niejednorodne jednostki naukowe), tzn. można było wyróżnić co najmniej dwa obszary, w których pracownicy prowadzili działalność naukową lub badawczo-rozwojową. Warto przypomnieć, iż ówczesna systematyka nauki w Polsce obejmowała 8 obszarów, 22 dziedziny oraz niemal 100 dyscyplin, była więc nadmiernie szczegółowa. Analiza jednostek naukowych pod kątem liczby rozwijanych przez nie dyscyplin wykazała, iż znakomita większość ocenianych jednostek miała charakter wielodyscyplinowy.

W kontekście doświadczeń innych krajów europejskich przeprowadzających u siebie ewaluację (np. Francja czy Wielka Brytania), ukształtowała się w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego naturalna koncepcja ewaluacji i kategoryzacji dyscyplin nauki rozwijanych w takich podmiotach, jak uczelnie akademickie, instytuty międzynarodowe, instytuty PAN lub instytuty badawcze. Tak więc ocenę jakości działalności naukowej przeprowadza się obecnie w odniesieniu do grup naukowców (minimum 12 osób) reprezentujących tę samą dyscyplinę nauki w danym podmiocie, bez względu na ich przypisanie do struktury organizacyjnej. Ewaluacja i kategoryzacja zostały zatem trwale odłączone od struktury organizacyjnej podmiotu i przeniesione na bardziej naturalny dla naukowców grunt, objęty nowym podziałem dziedzin i dyscyplin nauki (8 dziedzin, 44 dyscypliny naukowe i 3 dyscypliny sztuki).

Aktualna ewaluacja jakości działalności naukowej przeprowadzana będzie w kontekście trzech podstawowych kryteriów: poziomu naukowego lub artystycznego prowadzonej działalności, efektów finansowych badań naukowych i prac rozwojowych, wpływu działalności naukowej na funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki. Tak zdefiniowana ewaluacja wymusza określenie głównych kierunków rozwoju naukowego w danym podmiocie oraz pozwala śledzić rozwój poszczególnych dyscyplin nauki na europejskim, a nawet światowym tle.

Ocena czasopism naukowych

Komisja Ewaluacji Nauki została powołana do realizacji zadań określonych w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce oraz doprecyzowanych m.in. w rozporządzeniu w sprawie ewaluacji jakości działalności naukowej. Komisja składa się z 31 osób, w tym 24 członków reprezentujących 8 dziedzin nauki, oraz 7 członków z doświadczeniem w zakresie polityki naukowej. Do najważniejszych zadań komisji w najbliższej i nieco dalszej perspektywie należy przeprowadzenie ewaluacji jakości działalności naukowej i kategoryzacji w uczelniach akademickich, instytutach międzynarodowych, instytutach PAN, instytutach badawczych, uczelniach zawodowych oraz innych podmiotach prowadzących działalność naukową. KEN musi też opracować koncepcję i przeprowadzić ewaluację jakości kształcenia w szkołach doktorskich. Do jej zadań należy również sporządzenie wykazów wydawnictw monografii naukowych oraz czasopism naukowych i recenzowanych materiałów z konferencji międzynarodowych.

Warto zauważyć, iż ze względu na sekwencję prac komisji pierwszym jej zadaniem będzie przygotowanie wykazów wydawnictw, czasopism naukowych oraz materiałów z konferencji międzynarodowych. Wykazy te są bowiem niezbędne do rozpoczęcia procesu ewaluacji dyscyplin naukowych, mają również niezwykle ważną funkcję informacyjną w zakresie punktacji za poszczególne osiągnięcia naukowe. Rola środowiska naukowego jest w aktualnej ewaluacji nie do przecenienia, czego wyrazem są utworzone w ubiegłym roku 44 zespoły pracujące nad wykazami czasopism naukowych w poszczególnych dyscyplinach. Ocena czasopism naukowych, jakkolwiek wstępnie oparta na wskaźnikach bibliometrycznych, będzie miała w dużym stopniu charakter ekspercki. Ze względu na szeroki zakres prac nad ww. wykazami i ich sekwencyjny charakter, należy się spodziewać, że prace komisji w tym zakresie przedłużą się poza czerwiec. Jednocześnie KEN dokłada wszelkich starań, aby wykaz czasopism naukowych został opublikowany w możliwie najkrótszym terminie.

Algorytmy ewaluacji

Innym ważnym zadaniem jest przygotowanie oprogramowania potrzebnego do realizacji algorytmów ewaluacji wskazanych w rozporządzeniu w sprawie ewaluacji jakości działalności naukowej. Doświadczenie ubiegłych lat pokazuje, iż właściwe przygotowanie oprogramowania jest kluczowe dla sprawnego przeprowadzenia całej skomplikowanej i wielostopniowej operacji. W tej materii komisja ściśle współpracuje z doświadczoną instytucją udzielającą od lat wsparcia MNiSW, jaką jest Ośrodek Przetwarzania Informacji. Warto zauważyć, że z oprogramowania będą korzystali zarówno członkowie komisji, jak i eksperci reprezentujący środowisko naukowe, których zadaniem będzie pomoc w ewaluacji dyscyplin nauki w poszczególnych podmiotach. Eksperci będący głosem środowiska naukowego pochylą się między innymi nad niezwykle ważnym, czysto eksperckim kryterium dotyczącym wpływu działalności naukowej na funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki. Trzeba również podkreślić, iż ewaluacja po raz pierwszy wykracza poza ramy krajowe poprzez zaangażowanie ekspertów międzynarodowych do oceny dyscyplin pretendujących w danym podmiocie do kategorii A+. Ta część ewaluacji będzie miała także charakter ekspercki.

Jednym z ważnych zadań stojących przed komisją jest weryfikacja osiągnięć zgłaszanych przez jednostki naukowe do celów ewaluacji pod kątem zgodności z dyscypliną naukową. Taką weryfikację należy przeprowadzić, aby uniknąć przypisania do dyscypliny naukowej osiągnięć, które z tą dyscypliną mają niewiele wspólnego. Biorąc pod uwagę to, iż sumaryczna liczba zgłoszonych osiągnięć naukowych zapewne przekroczy milion, wskazanie takich osiągnięć i ich eliminacja nie będą łatwym zadaniem. W ubiegłych latach proces ewaluacji wspierało ponad dwustu ekspertów reprezentujących środowisko naukowe. Także w zbliżającej się ewaluacji ich pomoc będzie nieoceniona.

Szkoły doktorskie

Przed komisją stoi wreszcie całkowicie nowe zadanie, którego do tej pory nie uwzględniano w procesie ewaluacji i kategoryzacji. Ogromnego znaczenia nabiera ewaluacja jakości kształcenia w szkołach doktorskich, które powstają w jednostkach naukowych. Chodzi bowiem o to, aby poziom kształcenia i realizacja prac doktorskich od samego początku były poddane ocenie, podobnie jak ma to miejsce w innych krajach europejskich. Zadaniem komisji jest opracowanie właściwych kryteriów i metod ewaluacji, z uwzględnieniem elementów wskazanych w Ustawie 2.0, np. takich, jak przygotowanie przez podmiot prowadzący szkołę doktorską raportu samooceny. Do przeprowadzenia ewaluacji zostanie powołany specjalny zespół ekspertów mających znaczący dorobek naukowy lub artystyczny, z udziałem jednego eksperta zatrudnionego w uczelni zagranicznej oraz jednego doktoranta.

Powyższe zadania otwierają całkowicie nową perspektywę ewaluacji i kategoryzacji dyscyplin nauki w Polsce i stwarzają lepszą możliwość ubiegania się o właściwe miejsce polskiej nauki na forum europejskim i światowym. Dynamiczny przyrost liczby polskich publikacji w czasopismach z listy JCR o wysokim wskaźniku wpływu wskazuje, że jesteśmy na dobrej drodze, aby zapewnić polskiej nauce pozycję, o której w ubiegłych latach mogła tylko marzyć.