Rynkowe wyzwania szkolnictwa wyższego w Polsce

Szkolnictwo wyższe na całym świecie, również w naszym kraju, znajduje się w fazie znaczących zmian. W zarządzaniu uczelniami coraz ważniejszą rolę odgrywają reguły rynkowe, co budzi sprzeciw wielu zainteresowanych stron, pragnących powrócić do stanu sprzed reform, w którym szkoły wyższe traktowano jako podmioty dysponujące środkami finansowymi oraz realizujące społeczną misję, a nie konkurujące w dążeniu do efektywności. Uniwersytety mierzą się ze zjawiskiem rosnącej konkurencji, także na arenie międzynarodowej i aby mogły funkcjonować na dynamicznie zmieniającym się rynku, muszą zadbać o właściwą jakość zarówno usług, jak i systemu zarządzania, a ponadto nieustannie optymalizować gospodarkę finansową. Do przekształcenia organizacji szkół wyższych może dojść dzięki wdrożeniu działań obejmujących: prace nad systemem zarządzania oraz jakością kształcenia w powiązaniu z akredytacją; wprowadzenie systemu motywacyjnego, zależnego od efektów w działalności naukowej; zbilansowanie systemu finansowego, nastawionego na efekty działania uczelni i ponoszenie realnych kosztów działalności.

Obecnie w uniwersytetach odchodzi się od etosu bazującego na tradycyjnej kulturze akademickiej, za to proponuje się kompleksowe systemy zarządzania uczelnią, które mają na celu dbałość o jakość oraz finanse instytucji. Urynkowienie szkół wyższych oznacza wytyczenie nowych kierunków rozwoju, z drugiej strony wiąże się z odejściem od tradycyjnego pojmowania tego sektora, szczególnie w tradycji europejskiej oraz podstaw jego funkcjonowania. Nie da się nie zauważyć, że obecnie efekty działania muszą zostać wyrażone w sposób skwantyfikowany, rosną wymagania związane z policzalnością uniwersytetu, o czym świadczy chociażby ostatnia reforma szkolnictwa wyższego w Polsce.

Efektem zaproponowanej reformy będą na pewno przekształcenie w szkolnictwie wyższym w naszym kraju. Dojdzie do stworzenia systemów jakości kształcenia powiązanych z akredytacjami międzynarodowymi. Już teraz wiele uczelni posiada międzynarodowe akredytacje, a spora część znajduje się w trakcie starań o ich uzyskanie. Uznana akredytacja stanowi drogę do współpracy z ważnymi ośrodkami naukowymi na świecie – bez niej często trudno mówić o współpracy i o możliwości jej nawiązania.

Musi się zmienić świadomość zarówno środowiska akademickiego, jak i władz uczelni. Uczelnie badawcze staną przed zadaniem stworzenia systemów sprawozdawczości dorobku naukowego i systemów motywacyjnych – premiowane będą konkretne efekty naukowe oraz jakość publikacji, a nie ich ilość, co stanowi znaczącą zmianę postulowaną przez reformę. Uczelnie zostaną zmuszone do przekształcenia zasad finansowania działalności poprzez wprowadzenie nowych rozwiązań strategicznych. Na decydentów w Polsce nałoży to obowiązek udoskonalania systemu służącego do finansowania szkolnictwa wyższego i podnoszenia środków przeznaczanych na naukę. Szkoły wyższe, chcące zajmować wysoką pozycję konkurencyjną, powinny się skupić nie tylko na znalezieniu nowych dróg finansowania, ale także na efektywnym zarządzaniu posiadanym budżetem.