Dwukrotny wzrost

Narodowy Program Rozwoju Humanistyki został powołany przez prof. Barbarę Kudrycką, minister nauki i szkolnictwa wyższego, w 2010 r., a zatem jest on rówieśnikiem Narodowego Centrum Nauki. Programem zarządza w imieniu ministra nauki Rada powoływana na kadencje. W ciągu ośmiu lat były 3 kadencje Rady, w tym jedna niepełna. W marcu 2019 r. min. Jarosław Gowin powołał Radę NPRH czwartej kadencji (czytaj obok). Przewodniczącymi tego gremium byli kolejno profesorowie Grażyna Borkowska i Ryszard Nycz, a obecnie na drugą już kadencję został wybrany Włodzimierz Bolecki. Wszyscy literaturoznawcy, wszyscy z Instytutu Badań Literackich PAN.

Pierwsze konkursy NPRH ogłoszono wiosną, a rozstrzygnięto jesienią 2011 r. Na realizację 249 projektów (trzy moduły, dwa konkursy w każdym module) ministerstwo przeznaczyło wówczas 113 mln zł. Współczynnik sukcesu wyniósł w pierwszym roku programu aż 54,5% (więcej informacji na ten temat można znaleźć w FA 12/2011).

Dotychczas w latach 2011-2018 do konkursów Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki złożono 4594 wnioski, z czego oceniono 3832, a 271 pozostaje w trakcie oceny (czytaj w wywiadzie z prof. W. Boleckim na str. 18). Do finansowania Rada NPRH skierowała 1062 projekty badawcze. Oznacza to, że stopień sukcesu we wszystkich rozstrzygniętych konkursach NPRH wyniósł 23,1% i jest nieznacznie wyższy od tego, jaki uzyskują projekty naukowe z grupy nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce zgłoszone do NCN (czytaj obok). Jednak w innych latach bywało różnie. W 2012 r. współczynnik ów wyniósł 38,5%, a w 2013 tylko 16%. Wskaźnik dla roku 2018 poznamy dopiero po ocenie 271 wniosków, które oczekują na opinie recenzentów i decyzje Rady. W ciągu ośmiu lat w konkursach NPRH humaniści otrzymali na swoje projekty naukowe 524 mln zł. Oznacza to, że średnia wartość projektu NPRH wyniosła 493,4 tys. zł i jest ponad dwukrotnie wyższa niż w przypadku projektów z grupy HS finansowanych przez NCN (235,5 tys. zł na projekt). Po decyzjach odnośnie finansowania ostatniej transzy projektów z konkursu w 2018 r., które zapadną zapewne przed wakacjami, trzeba będzie skorygować zarówno wskaźnik sukcesu, jak i kwotę dofinansowania oraz średnią wartość projektu w dotychczasowych konkursach NPRH.

W latach 2011-2018 Narodowe Centrum Nauki przeznaczyło na finansowanie badań w grupie nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce 1,225 mld zł. To oznacza, że dzięki NPRH nastąpiło bardzo poważne zwiększenie puli środków na badania humanistyczne. Gdybyśmy wzięli pod uwagę całość środków NCN w grupie HS, oznaczałoby to zwiększenie ich dzięki NPRH prawie o 43%. Jednak po odliczeniu projektów nauk społecznych i o sztuce znaczenie NPRH dla nauk humanistycznych okaże się znacznie większe. Można zaryzykować stwierdzenie, że dzięki NPRH środki na badania stricte humanistyczne wzrosły dwukrotnie. Łącznie w latach 2011-2018 na realizację projektów badawczych z obszaru humanistyki przeznaczono 1 mld 749 mln zł. Do tej kwoty należałoby doliczyć inne źródła finansowania humanistyki, w tym dotacje statutowe i dotację celową na Polski Słownik Biograficzny. Z tych środków sfinansowano 6245 humanistycznych projektów naukowych.

Priorytety NPRH 2016-18

Na podstawie blisko dwustu propozycji otrzymanych od środowiska humanistycznego, Rada NPRH kadencji 2016-18 ustaliła następujące priorytety programu:

Polska myśl filozoficzna, społeczna, religijna oraz o literaturze i sztuce

Emigracja z ziem polskich od XVIII wieku

Polska w Europie Środkowo-Wschodniej

Dziedzictwo starożytności w kulturze polskiej

Dziedzictwo kulturowe, językowe i historyczne o charakterze etnicznym i regionalnym

Polska i Polacy wobec totalitaryzmów XX wieku

Społeczeństwo i kultura Polski średniowiecznej do końca XV wieku

Kształtowanie się nowoczesnego społeczeństwa na ziemiach polskich od czasów stanisławowskich.

Polski Słownik Biograficzny w NPRH

PSB to niemal idealne przedsięwzięcie do finansowania w ramach NPRH. Tak też oceniał prof. Włodzimierz Bolecki w artykule z 2009 r., w którym przedstawiał – wraz z profesorami Ewą Dahlig-Turek i Przemysławem Urbańczykiem – koncepcję utworzenia programu finansowania badań humanistycznych (FA 5/2009). Historia finansowania PSB w ramach Narodowego Programu Humanistyki nie jest jednak ani oczywista, ani prosta.

W pierwszym konkursie w 2011 r. Instytut Historii PAN, w którego strukturze mieści się redakcja PSB, otrzymał ponad 10 mln zł na wydanie zeszytów 196-209 słownika. Ponownie złożono wniosek w trzecim konkursie, uzyskując aprobatę dla projektu i 1,8 mln zł na wydanie trzech tomów drugiej serii PSB. IH PAN wnioskował jednak o niemal 3 mln zł na „Wydawanie trzech tomów drugiej serii Polskiego Słownika Biograficznego”. Jak informuje MNiSW, w tej sytuacji „wnioskodawca zrezygnował z podpisania umowy i realizacji projektu z uwagi na zbyt niską kwotę finansowania”.

Kolejny raz zgłoszono wniosek o finansowanie PSB – prawie 13 mln zł – w piątym konkursie. Uzyskał on jednak bardzo niską ocenę, zajmując 158. miejsce w rankingu po I etapie (na konkurs zgłoszono 249 wniosków), w związku z czym odpadł w rywalizacji o środki. W tej sytuacji minister nauki postanowił zwiększyć dotację na utrzymanie potencjału badawczego Instytutu Historii PAN, co uzasadniono „koniecznością pilnego wykonania przez jednostkę naukową badań naukowych lub prac rozwojowych szczególnie istotnych dla realizacji polityki naukowej, naukowo-technicznej lub innowacyjnej państwa w 2017 r.”. Chodziło oczywiście o PSB. Jednostka otrzymała wówczas na ten cel ponad 2,2 mln zł.

W szóstym konkursie NPRH IH PAN złożył wniosek o ponad 4,7 mln zł na „Badania naukowe w dziedzinie biografistyki historycznej i opracowanie ok.1300 artykułów biograficznych do publikacji w PSB”. Wniosek nie został skierowany do finansowania, gdyż, jak informuje MNiSW, „kierownik (projektu, prof. Andrzej Romanowski – red.) podczas rozmowy odmówił zmiany kosztorysu”.

Kolejny wniosek prof. Romanowski złożył w ósmym konkursie. Na „Badania w dziedzinie biografistyki historycznej – opracowanie ok. 1000 artykułów biograficznych do publikacji w PSB” chciałby otrzymać ponad 1,5 mln zł. Wniosek ten jest w trakcie oceny.

Jak wynika z tej wyliczanki, w trakcie obowiązywania w naszym kraju konkursowych zasad przyznawania środków na badania, PSB otrzymał w ramach NPRH 10 mln zł. Dwukrotnie wnioski w tej sprawie zostały skierowane do finansowania, jednak przedstawiciele redakcji nie zgodzili się z oceną Rady NPRH co do wysokości przyznanych środków i nie podpisali umowy. Kolejny wniosek czeka na ocenę. W tym okresie minister nauki jeden raz zdecydował się wesprzeć PSB specjalną dotacją celową w wysokości 2,2 mln zł.