Odwołania od decyzji grantowych

Zostaliśmy poinformowani o odrzuceniu odwołania od negatywnej decyzji grantowej podpisanej przez dyrektora Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej. Wnioskodawca, którego aplikacja nie zyskała uznania zespołu oceniającego – na podstawie opinii zespołu dyrektor podejmuje decyzję o finansowaniu projektu – uznał, że rażąco nisko oceniono jego dotychczasowe osiągnięcia naukowe, co mogło mieć decydujący wpływ na ocenę końcową wniosku i decyzję dyrektora. Odwołanie od decyzji dyrektora zostało jednak odrzucone. Jak się bowiem okazało, w konkursach NAWA można się odwoływać jedynie od błędów proceduralnych oceny, a nie od jej aspektów merytorycznych.

Jak wyjaśnia Łukasz Wojdyga, dyrektor NAWA, taki tryb postępowania wynika z art. 25 ust. 2 ustawy o Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej, który stwierdza, że: „W przypadku wystąpienia naruszeń formalnych przy przyznawaniu środków finansowych wnioskodawca może zwrócić się do Dyrektora z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy”. Postępowania prowadzone w ramach programów NAWA mają charakter konkursowy oraz uzasadniony celami termin zamknięcia oceny. Dopuszczenie w postępowaniach konkursowych polemik merytorycznych z ekspertami uniemożliwiłoby, a co najmniej znacznie opóźniło zakończenie oceny wniosków i rozstrzygnięcie naboru, ocenia Ł. Wojdyga.

Wnioski w konkursach NAWA oceniane są zarówno przez recenzentów zewnętrznych, jak i zespoły oceniające. Te drugie nie tylko dokonują indywidualnej oceny wniosków, ale mają także możliwość porównania między sobą wniosków złożonych w danym naborze. – Takiej możliwości nie daje indywidualna polemika, nieuwzględniająca konkurencji pomiędzy wnioskodawcami w zakresie tych samych dziedzin. Dlatego też nie jest ona instrumentem przewidzianym przez ustawodawcę w procedurze oceny o charakterze konkursowym – wyjaśnia dyrektor Wojdyga.

Jak się okazuje, tego rodzaju rozwiązanie nie jest charakterystyczne dla ustawy o NAWA. Podobne przepisy znajdują się w ustawach o NCN i NCBR. Także Fundacja na rzecz Nauki Polskiej ogranicza możliwość merytorycznej polemiki z recenzentami wniosków.

Art. 33 ust. 2 ustawy o Narodowym Centrum Nauki mówi, że w przypadku naruszenia procedury konkursowej lub innych naruszeń formalnych wnioskodawcy przysługuje odwołanie do Komisji Odwoławczej Rady. Jak wyjaśniono nam w NCN, uchybienia natury formalnej oznaczają błędy w postępowaniu konkursowym oparte na niezastosowaniu lub błędnym zastosowaniu przepisów określających sposób przeprowadzenia oceny wniosków, tj. zapisów stosownych ustaw, uchwał Rady NCN i zarządzeń dyrektora NCN. Złożenie odwołania z innej przyczyny będzie skutkowało wydaniem postanowienia stwierdzającego niedopuszczalność wniesienia odwołania. Komisja Odwoławcza Rady NCN rozstrzyga w sprawie w ciągu 3 miesięcy od dnia złożenia odwołania. Na decyzję komisji przysługuje skarga do sądu administracyjnego. W latach 2012-2018 złożono 2211 odwołań od decyzji dyrektora NCN. Komisja Odwoławcza skierowała do finansowania 78 wniosków na kwotę 33 mln zł. W 74 sprawach komisja uchyliła decyzję dyrektora NCN i przekazała wniosek do ponownego rozpatrzenia. Oznacza to, że komisja uznała zasadność racji 6,8% odwołań.

Jak wyjaśnia prof. Zbigniew Błocki, dyrektor NCN, zgodnie z regulacjami ustawowymi, w NCN funkcjonuje ścieżka odwoławcza, z której można korzystać, jeżeli nastąpiły uchybienia formalne. Nie ma możliwości odwołania się od oceny merytorycznej, a w czasie trwania procedury odwoławczej nie można złożyć tego samego wniosku w nowym konkursie. – Wydaje się, że generalnie najlepszą strategią w przypadku niezakwalifikowania wniosku do finansowania jest jednak złożenie w kolejnym konkursie nowej, ewentualnie zmodyfikowanej aplikacji, zamiast korzystania ze ścieżki odwoławczej. Tak pokazują np. doświadczenia agencji zachodnich, z którymi współpracujemy, gdzie odwołania należą do rzadkości – mówi prof. Błocki.

Granty, stypendia i nagrody FNP przyznawane są w drodze konkursów. Wieloetapowy, skrupulatny system oceny wniosków oparty jest na metodzie peer review . Jest to jakościowa metoda oceny osiągnięć naukowych, dokonywana na podstawie kryteriów merytorycznych przez innych uczonych, mających podobny lub lepszy od ocenianych dorobek naukowy, a najważniejszym kryterium przyznania wsparcia jest doskonałość naukowa projektu. W przypadku decyzji w konkursach finansowanych ze środków własnych fundacji, jak START czy MONOGRAFIE, decyzje komisji konkursowych są ostateczne i nie przysługują od nich odwołania. Podobnie jest z nagrodami FNP. W większości przypadków kandydatów do tych wyróżnień zgłaszają w trybie nominacji przedstawiciele środowiska naukowego i jest to proces poufny. Nie ma zatem możliwości złożenia odwołania od decyzji kapituły nagrody.

Inaczej jest w przypadku programów realizowanych ze środków Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój (jak TEAM, TEAM-TECH, FIRST TEAM, HOMING, POWROTY, Międzynarodowe Agendy Badawcze). Zgodnie z dokumentacją konkursową wnioskodawcom przysługiwało prawo do złożenia odwołania dotyczącego kwestii proceduralnych na każdym etapie oceny wniosków. W przypadku programu TEAM-NET o zakwalifikowaniu wniosku do finasowania lub odrzuceniu go decyduje liczba zdobytych punktów w ramach siedmiu ściśle określonych kryteriów (za każde kryterium można otrzymać od 0 do 5 punktów). Wnioskodawcy w tym programie mają prawo do złożenia protestu, który może odnosić się zarówno do kwestii o charakterze proceduralnym, jak i do kryteriów wyboru projektów, z których oceną wnioskodawca się nie zgadza. Dodatkowo w programie TEAM-NET wnioskodawcy mają możliwość wprowadzenia poprawek/uzupełnień lub wyjaśnień do wniosku, zgodnie z sugestiami Komisji Oceniającej Projekty.

Fundacja stara się zapewniać wnioskodawcom informację zwrotną na temat ewaluacji ich wniosku – uczestnikom konkursu udostępniane są opinie recenzentów, jak i panelistów oceniających projekt, oczywiście z zachowaniem anonimowości osób oceniających.

Zasady obowiązujące w Europejskiej Radzie Badan Naukowych (ERC) przedstawia prof. Andrzej Jajszczyk, który reprezentuje nasz kraj w Radzie Naukowej ERC. Przepisy dopuszczają odwołania od decyzji o odrzuceniu wniosku o finansowanie badań naukowych, zarówno w przypadku, gdy nastąpiło ono z powodów formalnych, jak i na podstawie zakwestionowania opinii zespołu ekspertów. Odwołanie można zgłosić, gdy istnieją konkretne przesłanki, że w ocenie formalnej popełniono błąd, opinia ekspertów została wydana z naruszeniem obowiązujących procedur bądź ocena ta była rażąco błędna. Warto jednak podkreślić, że w tym ostatnim przypadku nie może być podważana ocena naukowa dokonana przez panel ekspertów, poza sytuacją, w której zostanie przekonywująco wskazany bardzo znaczący błąd merytoryczny w ocenie wniosku. Co ciekawe, odwołania mogą być zgłaszane zarówno przez głównego wykonawcę, jak i instytucję, w której projekt miał być realizowany.

Odwołania są rozpatrywane przez zespół, w skład którego powołuje się pracowników biura ERC posiadających niezbędną wiedzę i doświadczenie w zakresie aspektów naukowych, technicznych i prawnych. Zespół nie ocenia samego wniosku o przyznanie finansowania, ale może badać raport oceny wypracowany przez panel ekspertów, indywidualne komentarze ekspertów, a także ich życiorysy naukowe. Zespół odwoławczy nie może podważać opinii wydanej przez prawidłowo ukształtowany zespół ekspertów. Jeżeli zespół odwoławczy uzna, że istnieją wyraźne dowody na to, że decyzja o odrzuceniu wniosku grantowego mogła być niewłaściwa, ma prawo zarekomendować powtórną ocenę całości lub części wniosku grantowego. Taka nowa ocena jest ostateczna, ale jej wynik może być niższy niż ocena oryginalna.

Wnioskodawcy na mocy ogólnych przepisów, poza odwołaniem w ERC, mają także prawo odwoływać się do Komisji Europejskiej bądź skierować sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

W czasie prawie dwunastu lat istnienia ERC tylko jeden raz zdecydowano o finansowaniu wcześniej odrzuconego wniosku. – Wynika to, z jednej strony, z bardzo starannego doboru ekspertów w panelach oceniających, spośród najlepszych specjalistów z całego świata, a z drugiej – ze świadomości wnioskodawców, że w przypadku tak dużej konkurencji, finansowania nie otrzymują także liczne bardzo dobre wnioski, ale ocenione nieco gorzej niż te zwycięskie. I że bardziej skuteczne będzie zgłoszenie ulepszonego wniosku w następnym konkursie niż poddanie się długotrwałej procedurze odwoławczej – ocenia Andrzej Jajszczyk.

W ciągu dwunastu lat do ERC wpłynęły 84 823 wnioski o finansowanie projektów badawczych. Przyznano 9397 grantów. Wnioskodawcy złożyli 2190 odwołań, z których tylko jedno ERC uznało za zasadne.