Mniej studentów, finanse na plusie

Opublikowany przez GUS doroczny raport dotyczący szkolnictwa wyższego w Polsce został po raz pierwszy wsparty danymi z systemu POL-on. Wynika z nich, że w roku akademickim 2017/2018 w 397 szkołach wyższych wszystkich typów studiowało 1,29 mln osób, tj. o 4,2% mniej niż w poprzednim. Potwierdza to kontynuację spadkowego trendu obserwowanego od połowy ubiegłej dekady. W ciągu 10 lat liczba studentów zmniejszyła się o ponad 1/3, z 1,94 mln w roku akademickim 2007/2008. Ubywa także „pierwszoroczniaków”. W 2017 r. na studia przyjęto 309,7 tys. osób, 2,4% mniej niż rok wcześniej. Malejącej tendencji nie oparli się niepełnosprawni – w roku 2017 było ich w uczelniach 23,8 tys., co oznacza spadek o 4,8%. Wzrost zanotowano za to w grupie obcokrajowców – w 2017 r. było ich 72,7 tys. wobec 65,8 tys. w roku poprzednim. Ponad połowę z nich stanowili Ukraińcy (37,8 tys.), a na kolejnych miejscach Białorusini (6 tys.), Hindusi (3 tys.) i Hiszpanie (1,9 tys.). W 130 publicznych szkołach wyższych kształciło się 3/4 ogólnej liczby studentów.

Studenci i absolwenci

Największą grupę stanowili studenci uniwersytetów (389 tys.) oraz wyższych szkół technicznych (258 tys.). Nadal dużą popularnością, zwłaszcza wśród obcokrajowców, cieszyły się wyższe szkoły ekonomiczne, gdzie na 173,7 tys. studentów było ich 16,8 tys. Jedynie na uniwersytetach medycznych (64,3 tys. studentów) i w wyższych szkołach artystycznych (17,2 tys. studentów) krzywa poszła do góry. Liderem zestawienia największych uczelni jest niezmiennie Uniwersytet Warszawski (45,6 tys. studentów) przed Uniwersytetem Jagiellońskim (39,1 tys.) i Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (37,6 tys.).

Dwie trzecie ogółu żaków uczyło się w trybie stacjonarnym. Najpopularniejsze były kierunki związane z biznesem i administracją (17,7% – tu także jest najwięcej obcokrajowców), inżynieryjno-techniczne (10,3%), medyczne (10,2%) oraz społeczne (10,1%). Kierunki związane z opieką społeczną, pedagogiką oraz językami były z kolei najchętniej wybierane przez kobiety, które nieznacznie przeważały także wśród ogółu studenckiej braci (57,8%).

Spadek liczby absolwentów obserwuje się począwszy od roku akademickiego 2011/2012. Ten trend udało się odwrócić w roku akademickim 2017, gdy mury uczelni opuściło 387,5 tys. absolwentów, tj. o prawie 23 tys. więcej niż rok wcześniej. Większość – 251 tys. – uzyskała dyplom potwierdzający ukończenie studiów stacjonarnych, a 3/4 to absolwenci uczelni publicznych. Więcej niż połowa ukończyła studia pierwszego stopnia: 135,8 tys. z tytułem licencjata, 64,9 tys. – inżyniera. Co piąty absolwent z 2017 r. kształcił się na kierunkach biznesowo-administracyjnych.

Studia podyplomowe, doktoranci 

Na studiach podyplomowych kształciło się 159,5 tys. osób, a więc o 1,5 tys. więcej niż rok wcześniej. Odnotowano przy tym spadek liczby słuchaczy (o 1,5%) w uczelniach publicznych, a wzrost (o 3,7%) w szkołach niepublicznych. Najpopularniejsze były kierunki pedagogiczne (29,8% słuchaczy), zaś wśród obcokrajowców (1,7 tys. z nich podjęło takie studia, najwięcej z Ukrainy i Słowacji) – biznesowo-administracyjne (60,4%).

Mniej było za to doktorantów. Ich liczba, zarówno na uczelniach, jak i w instytutach badawczych, jednostkach Polskiej Akademii Nauk oraz w Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego, wyniosła 41,3 tys., co oznacza spadek w stosunku do poprzedniego roku o 4,3%. Największy zanotowano na studiach niestacjonarnych (o 15%). Doktoranci kształcili się najczęściej w naukach humanistycznych (7,4 tys.), technicznych (6,7 tys.), społecznych (4,3 tys.), prawnych (3,5 tys.), ekonomicznych (3,5 tys.) oraz medycznych (3,3 tys.). W roku 2017 otworzono 5205 przewodów doktorskich. Stopień naukowy doktora uzyskało 2,9 tys. osób.

GUS informuje też o pomocy materialnej. W analizowanym roku akademickim otrzymało ją 249,5 tys. studentów (o 5,9% mniej niż w 2016 r.). Najwięcej było stypendiów socjalnych (153,1 tys.; otrzymało je 11,9% ogółu studentów), a w dalszej kolejności rektorskie dla najlepszych studentów (98,3 tys.), specjalne (21,1 tys.), fundowane (3,5 tys.). Poza tym studenci mogli liczyć na stypendia ministerialne przyznawane przez różne resorty (795). Świadczenia pomocy materialnej otrzymało też 10 tys. doktorantów, z czego 73,5% – stypendium dla najlepszych.

Kadra nauczycielska

Na koniec grudnia 2017 roku w szkołach wyższych zatrudnionych było 95 tys. nauczycieli akademickich (o 0,8% mniej niż rok wcześniej). Wśród nich było 22,7 tys. profesorów (zwyczajnych, nadzwyczajnych, wizytujących), 39,3 tys. adiunktów oraz 13 tys. asystentów. Nieznacznie przeważają mężczyźni, przy czym na stanowiskach profesorskich jest ich aż 71,9%. Kobiet jest z kolei więcej wśród asystentów (53,2%). Na polskich uczelniach w 2017 r. wykładało 2,1 tys. cudzoziemców.

Przytłaczającą większość (88,5%) stanowili nauczyciele pracujący w publicznych szkołach wyższych. W uczelniach niepublicznych liczba nauczycieli spadła o 3,9%. Najwięcej ubyło profesorów (o 11% mniej), przybyło za to asystentów (o 9,1% więcej).

Sytuacja finansowa

Z raportu GUS wynika, że pod względem finansowym rok 2017 uczelnie mogą zaliczyć do udanych. W ujęciu nominalnym wynik finansowy netto był wyższy w stosunku do poprzedniego o 18,9% i wyniósł 653,1 mln zł. Na plusie były wszystkie typy szkół publicznych: wyższe szkoły techniczne (177,7 mln zł), uniwersytety (208,3 mln zł), uniwersytety medyczne (84,8 mln zł), wyższe szkoły rolnicze (38,8 mln zł), pozostałe szkoły wyższe (31,9 mln zł), wyższe szkoły artystyczne (7,9 mln zł), wyższe szkoły ekonomiczne (23,5 mln zł), akademie wychowania fizycznego (12,9 mln zł) oraz wyższe szkoły pedagogiczne (5,9 mln zł). Również wyższe szkoły niepubliczne osiągnęły dodatni wynik finansowy netto – 46,8 mln zł.

Przychody z działalności operacyjnej wyniosły 23,3 mld zł, w tym 21 mld zł w placówkach publicznych (dydaktyka – 78,6%, badania – 13,7%, pozostałe 7,7% to m.in. wydzielona działalność gospodarcza, sprzedaż towarów i materiałów, koszt wytworzenia świadczeń) i 2,3 mld zł w niepublicznych (dydaktyka – 88,8%, badania – 3%, pozostałe – 8,2%).

Największy udział przychodów z działalności dydaktycznej miały wyższe szkoły ekonomiczne (93,7%) oraz uczelnie pedagogiczne (91,7%), zaś z badawczej – wyższe szkoły techniczne (17,6%) i uniwersytety (16,4%).

O ile w uczelniach publicznych głównym źródłem finansowania działalności dydaktycznej były dotacje budżetowe (81,1%), o tyle w niepublicznych podobny odsetek stanowiły opłaty za zajęcia (82,8%). Największy udział dotacji w szkołach publicznych zanotowały akademie wychowania fizycznego (81,3%), zaś opłat za zajęcia – wyższe szkoły ekonomiczne (23,9%).

Środki na działalność badawczą pozyskiwano głównie z dotacji statutowej (w uczelniach publicznych stanowiła ona 36,5% przychodów na ten cel, w niepublicznych – 33,8%) oraz z grantów Narodowego Centrum Nauki (odpowiednio 23,0% i 19,3%). Dotacja podstawowa (dydaktyczna) stanowiła największą część budżetów uczelni artystycznych (86,7%), wyższych szkół pedagogicznych (67,4%), uczelni ekonomicznych (46,2%) i uniwersytetów (42,8%).

Przeciętny koszt kształcenia jednego studenta, stanowiący sumę kosztów własnych działalności operacyjnej, wykorzystanego funduszu pomocy materialnej dla studentów i własnego funduszu stypendialnego, kształtowały się na poziomie 18 966 zł.