Niechętni powrotom

Prawie 47% pracujących za granicą polskich naukowców nie zamierza wracać do kraju, a u większości tych, którzy jednak myślą o powrocie, przeważa pozazawodowa motywacja – wynika z raportu Niedostrzeżeni: Polska diaspora naukowa jako źródło kapitału społecznego . Przygotowała go integrująca polskie środowisko naukowe za granicą fundacja Polonium przy współpracy z Polskim Towarzystwem Naukowym na Obczyźnie oraz Fundacją na rzecz Nauki Polskiej.

Ankietę online wypełniło 464 polskich naukowców na różnych etapach kariery, mieszkających i pracujących w 31 krajach, m.in. Wielkiej Brytanii, Holandii, Belgii, Niemczech i Francji, zarówno niedawnych, jak i długotrwałych migrantów, kształconych w Polsce i za granicą. Dwie trzecie z nich reprezentuje nauki o życiu i nauki medyczne. Więcej niż co trzeci określił siebie jako „lidera grupy”. Pytania dotyczyły m.in. planów związanych z powrotną migracją, postrzegania kraju i polskiego środowiska naukowego oraz potrzeb i oczekiwań związanych ze współpracą z naukowcami na stałe mieszkającymi w Polsce.

Deklarację, że „na pewno” lub „prawdopodobnie” nie wróci do ojczyzny, złożyło 46,8% biorących udział w badaniu. Gotowość powrotu do kraju zadeklarowało 27,1% respondentów. Co czwarty (25,6%) był niezdecydowany, a pozostali (0,5%) nie udzielili odpowiedzi. W gronie tych, którzy chcą zostać za granicą, ponad połowa (52,2%) przyznała, że „czerpie korzyści” z kontaktów z kolegami z Polski. W przypadku zdecydowanej większości z nich (75,5%) relacje te nawiązano jeszcze w trakcie pobytu w Polsce. U niespełna połowy ankietowanych (46,8%) pojawieniu się takich kontaktów sprzyjała wspólna praca, a u 27,5% – konferencje naukowe. Zaledwie 5,7% zadeklarowało, że aktywnie poszukuje nowych kontaktów z naukowcami w Polsce. Co ciekawe, większą świadomość rangi takich relacji mają bardziej doświadczeni naukowcy, pozostający długo na emigracji, z kolei dla młodszych, od niedawna za granicą, ważniejsze są uzyskiwane tam korzyści finansowe.

Wśród respondentów biorących pod uwagę powrót do Polski, dominują nienaukowe motywacje. Jako jeden z możliwych powodów 66,9% podało „korzyści niezawodowe, takie jak możliwość zamieszkania w kraju pochodzenia”. Z kolei 53,6% chciałoby przyjechać z misją wywarcia pozytywnego wpływu na polskie środowisko naukowe, zaś 42,3% przenieść na polski grunt wiedzę naukową zdobytą za granicą. Dopiero czwarta pod względem popularności odpowiedź dotyczyła pozytywnego wpływu na karierę: 33,1% chciałoby skorzystać z okazji do stworzenia w Polsce swojej własnej grupy badawczej. Jak czytamy w raporcie, wyniki te sugerują, że wielu polskich naukowców nie postrzega powrotu jako awansu zawodowego, z którego oni sami mogliby odnieść korzyści.

Zdaniem ekspertów fundacji Polonium, raport potwierdza niedostateczne działania polskich instytucji w tworzeniu możliwości współpracy między polskimi naukowcami w kraju i za granicą, podczas gdy może ona poprawić międzynarodowy wizerunek polskich uczelni i ich osiągnięć naukowych, jak również ułatwić Polakom ubieganie się o wiele europejskich grantów.

„Rekomendujemy stworzenie programów, które umożliwią wykorzystanie kapitału społecznego polskich naukowców pracujących na stałe za granicą poprzez wzmocnienie relacji w środowisku naukowym. Należy budować kontakty m.in. przez organizację krótkich wizyt dla uznanych polskich naukowców pracujących za granicą, powiązanych ze stażami dla naukowców z Polski w zagranicznych jednostkach” – podkreśla Dominika Czerniawska z fundacji Polonium.

Badanie przeprowadzono między październikiem 2017 a październikiem 2018 roku. Z pełną treścią raportu można się zapoznać na stronie fundacji Polonium (www.poloniumfoundation.org).