W październiku br. Komisja Europejska opublikowała najnowsze statystyki udziału w Horyzoncie 2020 obejmujące 586 zakończonych konkursów. Zainteresowanie programem w całej Europie nie słabnie. Do tej pory podpisano lub są przygotowywane umowy grantowe na łączną kwotę ponad 39 mld euro. Nasz wynik to prawie 11 500 uczestnictw we wnioskach i ponad 1600 uczestnictw w dofinansowanych projektach, co daje wskaźnik sukcesu ok. 14,1%. Polscy uczeni i przedsiębiorcy plasują się niezmiennie na 15. pozycji wśród państw członkowskich i są liderem w grupie 13 nowych krajów członkowskich. Ogółem 631 polskich instytucji, czyli 2,53% organizacji z UE28, otrzymało łącznie 372 mln euro dofinansowania, co stanowi 84% wyniku uzyskanego w 7. Programie Ramowym UE. To jedna piąta środków, które trafiły do nowych krajów i daje to 1,04% udziału w łącznym dofinansowaniu UE28. Mimo że w porównaniu ze stanem z czerwca br. nastąpił 10% wzrost liczby polskich uczestnictw we wnioskach do Horyzontu 2020, w przeliczeniu na jednego badacza Polska znajduje się nadal na końcu zestawienia. W ujęciu tematycznym polskie specjalizacje to ICT, Działania Marii Skłodowskiej-Curie (MSCA), Infrastruktury badawcze, Energia, Zdrowie i Transport.

Rośnie udział polskich uczelni w Horyzoncie 2020

W porównaniu do stanu z czerwca br. w strukturze polskich uczestników Horyzontu 2020 (8.PR) obserwujemy znaczące zwiększenie zaangażowania uczelni (HES). Uzyskane przez nie dofinansowanie wzrosło w tym czasie o 21% do poziomu prawie 100 mln euro (rys.1). Jest to wzrost wyższy od uzyskanego przez instytuty (REC) i przemysł (PRC).

Motorem wzrostu udziału uczelni są w pierwszej kolejności pozyskane w 2018 r. granty European Research Council: trzy Starting Grants zdobyte przez dr. Michała Németha i Tomasza Żuradzkiego z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dr Magdalenę Winiarską z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, a także Consolidator Grant zdobyty przez prof. Piotra Sankowskiego z Uniwersytetu Warszawskiego (to trzeci grant ERC zdobyty przez tego uczonego!). Na pięcioletnie badania otrzymali oni łącznie prawie 6 mln euro. Badania dr. Michała Németha znalazły się wśród kilku projektów opisanych przez ERC w komunikacie promującym laureatów. Najwięcej Starting Grants w ostatnim konkursie uzyskali naukowcy z Niemiec (73), Włoch (42) i Francji (33). Te liczby pokazują, ile pracy jeszcze przed nami. Ważne, że potrafimy wygrywać.

Kolejne sukcesy to dwie koordynacje projektów MSCA-RESEARCH AND INNOVATION STAFF EXCHANGE zdobyte przez Politechnikę Śląską i Uniwersytet Jagielloński oraz duże role w sieciach MSCA-INNOVATIVE TRAINING NETWORKS (Uniwersytet Zielonogórski, Uniwersytet Jagielloński, Politechnika Warszawska i Akademia Górniczo-Hutnicza). Na uwagę zasługuje też duże dofinansowanie uzyskane w nowych projektach typu Research and Innovation Action (RIA) i Innovation Action (IA) przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Akademię Górniczo-Hutniczą, Uniwersytet Jagielloński oraz Politechnikę Warszawską.

Zwiększenie uczestnictwa w Horyzoncie to kwestia strategii

W celu optymalnego wykorzystania możliwości, jakie oferują konkursy w ostatnich trzech latach Horyzontu 2020, z uwzględnieniem nowych zasad wynagradzania oraz strategicznego przygotowania do Programu Ramowego Horyzont Europa, Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych Unii Europejskiej we współpracy z Regionalnymi Punktami Kontaktowymi i Konferencją Rektorów Akademickich Szkół Polskich, zorganizował 14 spotkań w regionach w ramach kampanii „Polskie Uczelnie – Strategia na Horyzont 2020”, z udziałem kierownictwa uczelni oraz dyrektorów biur obsługi projektów. Towarzyszyły temu spotkania ze służbami finansowymi szkół wyższych dotyczące wdrażania nowych zasad wynagradzania w Horyzoncie 2020. W 2018 r. w trzech regionach przeprowadziliśmy dodatkowo warsztaty na temat tworzenia w instytucji optymalnego środowiska do aplikowania o granty międzynarodowe, w tym ERC. Kampania informacyjna obejmuje również debaty na temat konieczności zwiększenia polskiego udziału w Horyzoncie 2020, np. podczas posiedzeń KRASP, w tym Komisji ds. Współpracy Międzynarodowej. Istotnym argumentem przemawiającym do uczelni są bezpośrednie korzyści płynące z udziału w projektach 8. PR. Oprócz wysokiego poziomu dofinansowania realizowanych projektów (100%, w tym 25% kosztów pośrednich) i relatywnie niskich uciążliwości biurokratycznych są to przede wszystkim: rozwój kariery i doskonałości naukowej; dostęp do wiedzy – najnowszych rozwiązań i wyników badań na świecie; sieć kontaktów na najwyższym międzynarodowym poziomie; wzrost rozpoznawalności, budowa marki i prestiż; korzystne przełożenie uczestnictwa na ocenę działalności badawczej uczelni i umiędzynarodowienie badań.

Zwiększeniu udziału uczelni w Horyzoncie 2020 służy również wprowadzanie do konkursów instrumentów włączających regiony. Udało nam się włączyć do wybranych konkursów na lata 2018-2020 korzystne dla Polski tematy, zapisy i instrumenty. Wpłynęliśmy także na korzystną dla polskich naukowców zmianę zasad wynagradzania.

Nowe możliwości w Programach Pracy 2018-2020, wypracowane wspólnie ze środowiskiem, obejmują: nowy instrument – Widening Fellowships, czyli możliwość finansowania dodatkowych dobrze ocenionych stypendiów indywidualnych, gdy instytucja goszcząca ulokowana jest w jednym z tzw. widening countries ; zapisy dotyczące szerszej reprezentacji geograficznej, zrównoważonego udziału wszystkich regionów i synergii z programami krajowymi; projekty typu Coordinating and Suport Actions, mające na celu wykorzystanie potencjału nowych krajów członkowskich; wprowadzenie kryterium selekcji, aby włączyć tzw. widening countries do konkursów Teaming2, Twinning, ERA-Chairs, a także w ERA-Net Cofund Quantera.

W czasie Europejskiego Forum Technologicznego w Katowicach 26 września br. odbyło się spotkanie komisarza ds. badań i innowacji Carlosa Moedasa, prof. Jerzego Buzka – przewodniczącego Komisji ITRE Parlamentu Europejskiego, przedstawicieli rektorów oraz KPK PB UE. Przekazano na nim komisarzowi Moedasowi stanowisko polskich ekspertów na temat wdrażania Horyzontu 2020 oraz przedstawionej przez KE w czerwcu br. propozycji Horyzontu Europa. Idzie ono w kierunku pełnego wykorzystania potencjału Europejskiej Przestrzeni Badawczej i popiera dalsze rozwijanie w konkursach instrumentów poszerzania uczestnictwa o charakterze horyzontalnym, takich jak kryterium selekcji świetnie ocenionych projektów zapewniające szersze włączenie nowych krajów członkowskich. Bez tego nie poradzimy sobie z tzw. innovation gap i nie zbudujemy zintegrowanego rynku badań i innowacji w Europie.

Wskazania i rekomendacje na przyszłość

Z przeprowadzonych dotychczas dyskusji wynika jasno, że kluczowe z punktu widzenia uczelni jest ustalenie specjalizacji badawczych i strategicznych celów do osiągnięcia w Horyzoncie 2020 poprzez: audyt potencjału badawczego w celu identyfikacji mocnych i słabych stron w poszczególnych obszarach; promocję wiodących zespołów i infrastruktury badawczej; wpisanie w strategie jednostek pozyskiwania grantów z Horyzontu 2020, w tym grantów ERC (szczególnie istotnych dla uczelni pretendujących do grona europejskich rozpoznawalnych uczelni badawczych); optymalizację struktury portfela projektów pod kątem włączenia wysokobudżetowych grantów z Horyzontu 2020 (MSCA-Cofund, ERC, Teaming, ERA Chairs…) w synergii z projektami krajowymi; jasne wytyczne co do składania jak największej liczby dobrej jakości wniosków w Horyzoncie 2020; wsparcie utalentowanych młodych naukowców w rozwoju ich kariery; zapraszanie zagranicznych naukowców do realizowania grantów w polskich jednostkach; rozwijanie aktywności na poziomie europejskim (biura regionalne w Brukseli, ewaluacje wniosków, gremia i sieci europejskie, konferencje i spotkania brokerskie); korzystanie ze wsparcia KPK i RPK, szczególnie na etapie przygotowywania wniosków i budowania konsorcjów projektowych.

Niezwykle istotne jest stworzenie w instytucji optymalnego środowiska do aplikowania o granty międzynarodowe, a więc: rozwój profesjonalnych biur obsługi projektów międzynarodowych i edukacja menedżerów badań; wdrożenie nowych zasad wynagradzania, finansowych systemów motywacyjnych i systemów ewaluacji uwzględniających aktywność w Horyzoncie 2020; obniżenie pensum dydaktycznego najaktywniejszych badaczy; sfinansowanie pobytów zagranicznych w celu uzyskania wsparcia merytorycznego od doskonałych naukowo badaczy; pokrycie kosztów badań wstępnych koniecznych do uzasadnienia merytorycznego wniosku; wspieranie modelu pracy zespołowej na etapie aplikowania; starania, aby składane były tylko bardzo dobre wnioski; wdrażanie standardów Europejskiej Karty Naukowca.

Potencjał polskich uczelni i ich zasoby są duże. Wykorzystajmy doświadczenie z poprzednich programów ramowych, kontakty w ramach akcji COST, programów bilateralnych i sieci współpracy, nasze infrastruktury badawcze. A przede wszystkim wykorzystajmy w naszych macierzystych instytucjach doświadczenie polskich ewaluatorów wniosków. Tym bardziej że w ostatnich latach ich liczba znacząco wzrosła i stanowią one obecnie ponad 4% wszystkich oceniających wnioski w Horyzoncie 2020.

Mamy już dobre przykłady wdrażanych programów wsparcia naukowców w pozyskiwaniu prestiżowych grantów międzynarodowych. Przodują tu Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Jagielloński, ale podobne działania podejmują też uczelnie regionalne, np. Uniwersytet Zielonogórski i Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu. To dobry kierunek, świadczący o zmianie podejścia do udziału w programach ramowych, który należy rozwijać. Biorąc pod uwagę wzrost budżetu H2020 względem 7.PR, chcielibyśmy, aby polskie instytucje uzyskały w H2020 co najmniej 580 mln euro dla Polski. Cel postawiony przez ministra nauki Jarosława Gowina jest ambitny – osiągnięcie przez Polskę 3% dofinansowania w Horyzoncie Europa (9.PR).