Jak wiadomo, w szkołach wyższych katedry są podstawowymi jednostkami naukowo-badawczymi, dydaktycznymi i organizacyjnymi. Niestety, nie zawsze funkcjonują tak, jak należałoby się spodziewać. Artykuł jest przeznaczony przede wszystkim dla potencjalnych kierowników katedr, jak również dla pracowników nauki różnych szkół wyższych, którzy widzą potrzebę, by z niego skorzystać w swojej praktyce zawodowej.

Kierownik katedry

Warunkiem rozwoju każdej katedry powinno być to, by jej kierownik starał się przyjmować do pracy osoby, które intelektualnie go przewyższają (co nie jest rzeczą łatwą, ale możliwą do sprawdzenia), nie uprawiał nepotyzmu, pracownikom stwarzał jak najlepsze warunki rozwoju, inspirował, nie przeszkadzał im w pracy i – jeżeli to możliwe – w ramach podpisanych umów bilateralnych wysyłał na stypendia zagraniczne do krajów o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego.

Kierownik katedry, podobnie jak jego pracownicy, powinien być powoływany na stanowisko na podstawie konkursu. Powinien się charakteryzować charyzmatyczną osobowością, życzliwością, wspaniałomyślnością i wysoką, profesjonalną etyką, mieć wysokie kwalifikacje zawodowe, w tym umiejętność analitycznego myślenia, rozstrzygania problemów i konfliktów.

Kierownik – zarządzający mieniem i finansami katedry – powinien dbać o to, by w odpowiednim czasie jego pracownicy awansowali oraz byli właściwie nagradzani i wyróżniani.

Jest niezwykle ważną rzeczą, by komisja senacka ds. rozwoju kadr naukowych i komisje wydziałowe regularnie dokonywały oceny prowadzonej przez katedrę działalności. Kierownik katedry ocenę tę powinien przedstawić następnie swoim pracownikom na zebraniu ogólnym, a jeżeli zachodzi taka potrzeba, z każdym pracownikiem omówić ją indywidualnie.

Przed przejściem na emeryturę kierownik znacznie wcześniej powinien wskazać swojego następcę. Jest rzeczą niedopuszczalną, co niekiedy ma miejsce, by władze rektorskie w ostatniej chwili powoływały na jego miejsce osobę zupełnie przypadkową. Przyszły kierownik przygotowany do objęcia funkcji, o ile to możliwe, powinien być wybrany z grona pracowników nauki danej katedry.

Powszechnie wiadomo, że jeżeli kierownik katedry obejmuje funkcję np. dziekana, prorektora czy rektora szkoły wyższej i zamierza dobrze się z niej wywiązać, nie może już efektywnie kierować katedrą. W takiej sytuacji powinien zrezygnować lub na czas określony powołać swojego zastępcę.

Pracownicy nauki nie powinni się nadmiernie angażować w działalność polityczną. Generalnie biorąc, szkoły wyższe powinny być apolityczne.

Działalność naukowo-badawcza

Kierownik powinien regularnie organizować spotkania dotyczące określonej problematyki naukowo-badawczej, dydaktycznej, organizacyjnej i to w obecności nie tylko pracowników danej katedry, lecz także pracowników z innych katedr, jak i gości zagranicznych, reprezentujących podobne dyscypliny naukowe. Nie bez znaczenia jest ich udział w procesie dydaktycznym katedry.

W katedrach liczących się na krajowych i zagranicznych rynkach biznesowych prowadzone są badania w ramach zespołów interdyscyplinarnych. W ich skład wchodzą pracownicy nauki oraz przedstawiciele przedsiębiorstw (poligonów doświadczalnych), dla których wyniki badań są przeznaczone. Są to tzw. prace wdrożeniowe z przeznaczeniem na potrzeby biznesu. Niestety, co jest rzeczą często spotykaną, zwykle po zakończeniu tego typu badań nie wykorzystuje się procedur umożliwiających przeprowadzenie obliczeń efektów ekonomicznych. Niezbędną rzeczą jest przygotowanie umów wdrożeniowych, w ramach których precyzyjnie i dokładnie powinny być określone wyniki finansowe zarówno dla danego przedsiębiorstwa, jak i dla osoby bądź zespołu osób prowadzących badania. W praktyce codziennej podpisywane są umowy o dzieło, natomiast brak umów wdrożeniowych uwzględniających efekty ekonomiczne wykonanych badań. Brak też właściwych relacji między pracownikami nauki i przedstawicielami biznesu.

Działalność wydawnicza

Prace o charakterze naukowo-badawczym lub metodologicznym powinny być publikowane w międzynarodowych monografiach, opracowaniach zwartych (książki, podręczniki, skrypty akademickie i materiały pomocnicze), w czasopismach naukowych (o zatwierdzonej punktacji na liście czasopism punktowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego) w wersji obcojęzycznej i krajowej. Jeżeli kierownik katedry wyda na przykład w języku angielskim monografię lub książkę swojego autorstwa opublikowaną przez Elsevier, to niewątpliwie zdarzenie takie w środowisku akademickim powinno być zauważone i stać się zachętą dla pracowników do wydajniejszej pracy, a także przyczyniać się do podniesienia oceny jakości pracy katedry. Warto dodać, że wysoko ocenione pod względem merytorycznym rozprawy doktorskie i habilitacyjne powinny być publikowane w języku angielskim. Artykuły naukowe należy regularnie zgłaszać na liczące się w środowisku akademickim krajowe i międzynarodowe konferencje naukowe.

Wszelkie opracowania naukowo-badawcze i dydaktyczne wygodnie jest zamieszczać w chmurze, zgodnie z sugestią i procedurą zaproponowaną przez prof. Tadeusza Grabińskiego, byłego prorektora (1990-1996) i rektora (1996-2002) Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.

Studenckie koła naukowe

W ramach katedr powinny funkcjonować studenckie koła naukowe (SKN). Można je traktować jako elitarną zbiorowość studencką, która z własnej i nieprzymuszonej woli zajmuje się pogłębianiem i utrwalaniem zdobytej wiedzy, a w tym pracą naukowo-badawczą oraz popularyzatorską. Nie wyklucza to prowadzenia przez studentów życia towarzyskiego i kulturalnego. SKN jest „trustem mózgów”, a więc grupą mającą odpowiednie predyspozycje do prowadzenia działalności naukowej, która pod każdym względem ma oddziaływać na swoje otoczenie. Członkowie SKN powinni brać udział w zebraniach naukowych katedry i być angażowani do rozstrzygania konkretnych problemów naukowych. Studenckie koła naukowe winny być miejscem naboru przyszłych pracowników nauki. Katedra powinna uczestniczyć w wyłanianiu i promowaniu najzdolniejszych studentów, wyróżnionych nagrodą Primus Inter Pares.

Działalność dydaktyczna

Do prowadzenia zajęć dydaktycznych upoważnieni są pracownicy macierzystej uczelni, zaproszeni przedstawiciele zagranicznych szkół wyższych oraz specjaliści praktycy. W przypadku pracowników nauki podstawowym kryterium zatrudnienia powinien być ich dorobek naukowo-dydaktyczny i doświadczenie w zakresie wykładanego przedmiotu. Jeśli chodzi zaś o specjalistów praktyków – osiągnięcia w działalności zawodowej. Należy zwracać uwagę na osobowość, predyspozycje dydaktyczne i etykę zawodową. Wykładowcy powinni przekazywać studentom wiedzę uwzględniającą najnowsze tendencje światowe, pojawiające się w wykładanej przez nich dyscyplinie, zaś szczególny nacisk kłaść na wiedzę użyteczną, nie zapominając przy tym, że nie ma nic lepszego dla praktyki niż trafna i dobrze uzasadniona teoria.

Pracownicy nauki mający znaczący dorobek naukowy, szczególnie na potrzeby biznesu, powinni prowadzić zajęcia dydaktyczne dla słuchaczy studiów podyplomowych organizowanych w odrębnych jednostkach organizacyjnych szkoły wyższej bądź w ramach poszczególnych katedr. Warto zaznaczyć, że w trakcie tych zajęć nie powinni oni powtarzać materiału wykładanego na studiach magisterskich i licencjackich.

Odkrywając, rozwijając i wykorzystując umiejętności studenci powinni zdobywać dodatkową wiedzę i kształtować pozytywne postawy własne.

Jest rzeczą wręcz szkodliwą, szczególnie dla realizacji procesu dydaktycznego, jeżeli władze uczelni dopuszczają do powstania katedr realizujących nieistotnie różniący się od siebie program dydaktyczny.

Działalność organizacyjna

W trosce o wysoki poziom zajęć dydaktycznych należy przywiązywać wagę do opinii studentów, które wynikają z analizy ewaluacji jakości kształcenia. Opinie te, wyrażane w anonimowych ankietach, są jednym z istotnych kryteriów zatrudniania wykładowców. Oczywiście najlepszych spośród nich należy dodatkowo premiować, nagradzać medalami i dyplomami za wyjątkowe osiągnięcia w działalności dydaktycznej oraz promować na tablicy ogłoszeń.

Istotne znaczenie mają katedralne spotkania okolicznościowe, np. z okazji Wielkanocy, świąt Bożego Narodzenia, Nowego Roku, które stwarzają dobrą atmosferę pracy i jednocześnie powodują zacieśnianie kontaktów naukowych i towarzyskich wśród pracowników katedry, zaproszonych gości i członków studenckich kół naukowych.

Rodzice będący pracownikami nauki nie powinni forsować członków swojej rodziny na stanowiska w uczelni, w której są zatrudnieni. Znane są co prawda liczne przypadki, kiedy zatrudnienie córek i synów okazało się wyjątkowo korzystne. Mimo to jednak pojawienie się nazwy „szkoły rodzinnej” nie sprzyja dobrej ocenie uczelni w środowisku akademickim.

Jak łatwo zauważyć, każda katedra, w zależności od charakteru i specjalności szkoły wyższej, po spełnieniu wyżej przedstawionych warunków powinna się rozwijać efektywniej. Warto jednak zaznaczyć, że poruszone w tym artykule problemy dotyczą nie tylko katedr, lecz także innych jednostek organizacyjnych szkół wyższych.