Płace – dobre czy słabe?

W ostatnim czasie w związku z wdrażaniem nowej ustawy wielokrotnie poruszano kwestię wynagrodzeń w szkolnictwie wyższym i nauce. Informację o płacach w szkolnictwie wyższym przedstawił w marcu na posiedzeniu Sejmowej Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży Piotr Müller, podsekretarz stanu w MNiSW. Ministerstwo przedstawiło też projekt podwyżek płac w szkolnictwie wyższym. Nowe stawki minimalne mają obowiązywać od 2019 r. Podczas obrad tejże komisji poseł Kornel Morawiecki wniósł poprawkę do projektu art. 137 nowej ustawy. Zaproponował, aby podwyżki objęły także pracowników naukowych instytutów Polskiej Akademii Nauk. Została ona odrzucona przez komisję. Prof. Paweł Parniewski z Instytutu Biologii Medycznej PAN na początku czerwca wystosował list otwarty do członków komisji z pytaniami o powody takiego głosowania. W czerwcu Akademia Młodych Uczonych przy PAN opublikowała raport o sytuacji PAN na podstawie badań ankietowych wśród pracowników instytutów PAN. Pod koniec wakacji Inicjatywa Obywatelska PAN przedstawiła apel w sprawie podwyżek wynagrodzeń w instytutach PAN. Do tego Najwyższa Izba Kontroli opublikowała raport z kontroli wynagrodzeń dyrektorów instytutów PAN, podając szokujące dane na ten temat. Co z tego wszystkiego wynika?

Szkoły wyższe

Wg informacji ministerialnej w publicznych szkołach wyższych w 2016 r. pracowało ponad 121,3 tys. osób, w tym 66,5 tys. nauczycieli akademickich i 54,8 tys. innych pracowników. Wynagrodzenia wynikające ze stosunku pracy wyniosły przeciętnie 5,8 tys. zł brutto (łącznie daje to kwotę prawie 8,5 mld zł). W grupie profesorów – prawie 16 tys. osób – przeciętne wynagrodzenie wyniosło 10,3 tys. zł, przy czym w uczelniach akademickich było to 10,5 tys., a w zawodowych tylko 7,5 tys. zł. Docenci, adiunkci i starsi wykładowcy (38,7 tys. osób) zarabiali średnio 6,5 tys. zł (w akademickich 6,54, a w zawodowych 6,0 tys. zł). Asystenci, wykładowcy i lektorzy zarabiali najmniej, czyli średnio 3,9 tys. zł (w akademickich 3,87, a w zawodowych 4,47 tys. zł).

Przeciętne wynagrodzenie pracowników nie będących nauczycielami akademickimi wynosiło 4,4 tys. zł.

I jeszcze kwestia podstawy wynagrodzeń, czyli minimalne stawki ministerialne dla poszczególnych grup nauczycieli akademickich. Profesorowie zwyczajni: dotychczas 5390 zł, od 2019 r. ma to być 6410 zł, czyli o 1020 zł więcej, co oznacza podwyżkę o 18,9%. Profesorowie nadzwyczajni: obecnie 4605, od 2019 r. – 5320, czyli o 715 zł (15,5%) więcej. Adiunkci: 3820 zł, od 2019 – 4680 zł, czyli o 860 zł (22,5%) więcej. Asystenci: dziś 2450 zł, od 2019 r. – 3205 zł, czyli o 755 zł (30,8%) więcej. Procentowo najbardziej na podwyżkach skorzystają pracownicy dydaktyczni: wykładowcy, lektorzy i instruktorzy, których minimalne wynagrodzenie wynosi dziś 2375 zł, a od 2019 r. wyniesie 3205 zł, co daje aż 34,9% podwyżki. Te podwyżki przełożą się na inne składowe wynagrodzeń, a w rezultacie na płace średnie, które także ruszą do góry i będą to skoki znaczące.

Instytuty PAN

Sytuację płacową pracowników instytutów PAN nie jest łatwo precyzyjnie określić, bowiem są one niezależnymi bytami prawnymi i ani zarząd Akademii, ani Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego nie dysponuje ścisłą wiedzą na ten temat. Trwają próby sprawdzenia, jak ma się sytuacja, ale do dnia publikacji tego tekstu do żadnej z tych instytucji nie spłynęły ankiety ze wszystkich instytutów. Nieco światła na ten temat rzuca raport Akademii Młodych Uczonych. Z niego pochodzą dane, które w skrócie poniżej przedstawiam.

Wg raportu AMU w instytutach PAN pracuje prawie 3,8 tys. pracowników naukowych. W ankiecie uczestniczyło 21,3% z nich, co pozwala mówić o reprezentatywności ankiety. Największy odsetek odpowiedzi (38%) przysłali pracownicy Wydziału III, najmniejszy (8%) z Wydz. V. Średnie płace pracowników naukowych instytutów PAN różnią się w zależności od wydziału. Raport podaje kwoty netto. Pracownicy Wydz. I zarabiali średnio 4173 zł netto (ok. 5258 zł brutto), II – 5579 zł (7030), III – 6192 zł (7723), IV – 6004 (7565), a V – 5915 zł (7453). Najwięcej, co oczywiste, zarabiali profesorowie zwyczajni: Wydz. I – 6599 (8315) zł (pierwsza kwota to wynagrodzenie netto z ankiety AMU, druga to wynikająca z tego przybliżona wartość brutto), Wydz. II – 8662 (10914) zł, Wydz. III – 9783 (12326) zł, Wydz. IV – 8629 (10872) zł, Wydz. V – 8538 (10759) zł. Profesorowie nadzwyczajni zarabiają znacznie mniej, bo od 4644 zł netto (5851 brutto) w instytutach Wydz. I po 7703 zł netto (9706 brutto) na Wydz. III. Adiunkci w PAN zarabiali w 2016 r. od 3322 zł netto (4186 zł brutto) na Wydz. I do 5045 zł netto (6357 brutt) na Wydz. IV. Asystenci – od 2516 zł netto (3170 brutto) na Wydz. I do 4191 zł netto (5281 brutto) na Wydz. V.

Ciekawą informację na ten temat podaje na swoim profilu na Facebooku prof. Jerzy Duszyński, prezes PAN. W dyskusji z asystentem z instytutu z Wydz. I, skarżącym się na płacę na poziomie 2,5 tys., podał, że „Zarobki asystentów w poszczególnych instytutach Wydziału 1 (oficjalne dane – przeciętne wynagrodzenie miesięczne ze stosunku pracy) wahają się w przedziale od 2064 zł do 5010 zł” – nie sprecyzowano, czy chodzi w tym wypadku o kwoty netto, czy brutto, ale informacja ta pokazuje rozpiętość płac na tym samym stanowisku w różnych instytutach jednego wydziału.

Porównanie danych z informacji MNiSW oraz ankiety AMU wskazuje, że różnice w wynagrodzeniach między uczonymi ze szkół wyższych i instytutów PAN nie są duże i wynikają raczej z kondycji uczelni bądź instytutu, niż z rozwiązań instytucjonalnych. Drugi ogólny komentarz, jaki nasuwa się po zerknięciu na te dane: płace w nauce polskiej są na dobrym poziomie. Adiunkci zarabiają powyżej średniej krajowej, a profesorowie w granicach 2,5-3 średnich. To wyniki porównywalne z innymi krajami europejskimi, a często – lepsze. Abstrahuję tu od tego skąd te dane się biorą.

Na naszych łamach sytuację płacową w PAN komentują prof. Paweł Rowiński, wiceprezes PAN oraz prof. Paweł Parniewski. Przedstawiamy też apel Inicjatywy Obywatelskiej PAN.