Skarby krakowskiej kapituły

Źródło: UPJP2

Kapitularz to reprezentacyjna sala zebrań kanoników usytuowana w sercu Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej. Jedwabne obicie służące do dekoracji kapitularza pojawia się w XVII w. pod nazwą „jedwabna tapeta”. Podczas prac konserwatorskich w kapitularzu jedwabne obicie zostało odjęte od ścian, zabezpieczone i zdeponowane na terenie parafii katedralnej. Nie znaczy to, że je pominięto. W latach 2017-2020 Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie realizuje projekt związany z konserwacją dziedzictwa kapituły finansowany ze środków unijnych „Konserwacja unikatowych w skali światowej zabytków związanych z historią Krakowskiej Kapituły Metropolitalnej oraz udostępnienie ich w przestrzeni wystawienniczej w postaci interaktywnej multimedialnej ekspozycji dostosowanej do potrzeb różnorodnych grup docelowych ”. Kieruje nim dr Natalia Krupa.

Celem bezpośrednim projektu jest konserwacja zabytków związanych z historią Krakowskiej Kapituły Katedralnej, a głównym zadaniem – finalizacja prac konserwatorskich w kapitularzu poprzez konserwację tkanin obiciowych ścian. To one bowiem decydują o niepowtarzalnym wyglądzie tego pomieszczenia. Po konserwacji tkaniny ponownie zostaną zainstalowane na ścianach kapitularza.

Jedwabne tapety określane jako wyrób włoski datowane są na XVII wiek. Zabytek składa się z 53 brytów tkaniny o różnym wymiarze, zainstalowanych w drewnianej boazerii. Czterdzieści pasów w kolorze czerwonym i zielonym stanowi bezpośrednie obicie, a 13 elementów to ponadwymiarowy fragment materiału, na który składają się makaty i pozostałości po wymianie i przelokowaniu brytów w obrębie obicia.

Stan zachowania tkanin obiciowych jest krytyczny. Na powierzchni blisko sześciu tysięcy decymetrów kwadratowych znajdują się ubytki i przetarcia sięgające 80% całości powierzchni, co oznacza, że tylko 20% tkanin zachowało nienaruszoną strukturę. Konserwacja takiej tkaniny wymagała zebrania najlepszych w kraju fachowców. Zespół rozpoczął prace w 2017 roku w Pracowni Badań i Konserwacji Tkanin Zabytkowych UPJPII.

Setki lat ekspozycji w bardzo trudnych mikroklimatycznie warunkach spowodowała rozległe zniszczenia mechaniczne tkanin, a występujące w przeszłości zmiany temperatury i wilgotności spowodowały zmiany fizyczne w strukturze materiałów. Proces starzenia włókiem naturalnych był przyspieszony. Towarzyszyły mu utrata wytrzymałości oraz elastyczności jedwabiu, który stał się kruchy i łamliwy, nieodporny na czynniki mechaniczne. W tkaninie powstały zatem liczne przetarcia i pęknięcia. Z kolei zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki i dwutlenkiem azotu przy podwyższonej wilgotności były przyczyną korozji atmosferycznej – czernienia srebrnych metalowych blaszek w zniszczonej tkaninie. Światło przyspieszało proces płowienia tkanin i naturalnego starzenia włókien jedwabiu w procesie fotochemicznego utleniania zawartej w nim fibroiny, co spowodowało odbarwienia na całej powierzchni tkaniny. Poważnym problemem są dawne naprawy. Nawarstwiające się ściegi naprawcze wskazują na co najmniej kilku autorów napraw i co najmniej kilka warstw gęstej sieci tzw. przehaftowań, przesłaniających oryginalną tkaninę.

W 2011 r. w Pracowni Konserwacji Tkanin katedry na Wawelu w ramach pilotażu wykonano konserwację trzech brytów w celu sprawdzenia metody i założonego programu prac.

Konserwacji tkanin towarzyszy gromadzenie danych, opisujących m.in. wygląd i stan ich zachowania oraz sposób prowadzenia napraw w przeszłości. Dokumentacja ma formę rysunków rekonstrukcji deseni, rysunków tkanin wspomagających montaż, rysunków stratygraficznych, rysunków rozkładu nawarstwień wtórnych, zestawienia materiałów pierwotnych i wtórnych, a w końcu identyfikacji materiałów. Przy mikroskopie fluorescencyjnym analizowana jest każda odpruwana nitka i jej parametry. Całość rekonstruuje historię zabytku i zmian zachodzących w jego obrębie w ciągu wieków. Dokumentacja jest digitalizowana, w tym przy pomocy zautomatyzowanego mikroskopu cyfrowego Smartzoom, współpracującego z oprogramowaniem 3, co umożliwia badanie mikrostruktury tkaniny i jej stratygrafii.

W ramach projektu konserwacji będą poddane także kapa koronacyjna, dwa ornaty określane jako dar Anny Jagiellonki, ornat biskupa Gamrata i archiwalia. Przeprowadzony zostanie też remont wybranych części Domu Długosza.

Naukowcy opracują też strategię ochrony pomieszczenia kapitularza, w co wchodzi np. zarządzanie mikroklimatem w pomieszczeniu, którą ma zapewnić bezpieczeństwo przechowywanych i eksponowanych w nim zabytków po konserwacji.

Efekty prac naukowców i konserwatorów udostępnione będą w postaci interaktywnej multimedialnej wystawy pod nazwą Skarby Krakowskiej Kapituły – konserwacja i ekspozycja . Będzie ona dostosowana także do potrzeb osób niewidomych i niedowidzących.