Horyzont Europa
Dr inż. Zygmunt Krasiński, dyrektor Krajowego Punktu Kontaktowego Programów Badawczych UE, pisze o projekcie 9. Programu Ramowego Unii Europejskiej
Horyzont Europa to najbardziej ambitny w historii program z dziedziny badań i innowacji. Komisja Europejska proponuje przydzielenie 100 mld euro na badania naukowe i innowacje w budżecie UE na lata 2021-2027. Proponowany budżet obejmuje kwotę 97,6 mld euro na Horyzont Europa (z czego 3,5 mld euro w ramach Funduszu InvestEU) oraz 2,4 mld euro na program badawczo-szkoleniowy Euratom. Horyzont Europa ma się opierać na osiągnięciach i sukcesach Horyzontu 2020 i ma na celu wzmocnienie konkurencyjności UE na świecie.
Główne cele operacyjne programu to: wzmocnienie i szerzenie doskonałości, przyciągnięcie i zatrzymanie naukowców i innowatorów w Europejskiej Przestrzeni Badawczej, realizacja – za pośrednictwem misji w dziedzinie badań naukowych i innowacji – ambitnych celów ważnych dla UE, stymulowanie tworzenia i ekspansji innowacyjnych przedsiębiorstw (w szczególności MŚP), wzmocnienie współpracy międzynarodowej oraz nowe podejście do partnerstwa europejskiego i synergia z innymi programami UE.
W ramach tego programu KE chce zwiększyć środki finansowe dla Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (European Research Council), a także ponownie zaangażować obywateli przez wytyczenie ambitnych nowych misji dla unijnej nauki. Proponuje również ustanowienie nowej Europejskiej Rady ds. Innowacji (European Innovation Council), aby zmodernizować finansowanie przełomowych innowacji w Europie. Bardzo istotną sprawą jest, że w propozycjach regulacji Horyzontu Europa Komisja Europejska sankcjonuje nowe, korzystne dla nas zasady wynagradzania, które uwzględniają praktyki jednostek w zakresie wynagradzania za udział w projektach i mogą mieć zastosowanie do większości polskich jednostek.
Główne filary Horyzontu Europa:
1) Filar I „Otwarta nauka” z budżetem 25,8 mld euro. Jego elementami są Europejska Rada ds. Badań Naukowych (16,6 mld euro), Działania Maria Skłodowska-Curie (6,8 mld euro) i światowej klasy infrastruktury badawcze.
2) Filar II „Globalne wyzwania i konkurencyjność przemysłowa” z budżetem 52,7 mld euro. W obrębie filaru – w ramach procesu planowania strategicznego – określony zostanie zestaw misji realizujących cele istotne z punktu widzenia społeczeństwa europejskiego. Elementami filaru są klastry: „Zdrowie”, „Integracyjne i bezpieczne społeczeństwo”, „Technologie cyfrowe i przemysł”, „Klimat, energetyka i mobilność”, „Żywność i zasoby naturalne”. W tym filarze mieści się też 2,2 mld euro na Joint Research Center.
3) Filar III „Otwarte innowacje” z budżetem 13,5 mld euro. Elementami filaru są Europejska Rada ds. Innowacji (10 mld euro), europejskie ekosystemy innowacji i Europejski Instytut Innowacji i Technologii (3 mld euro).
4) Część „Wzmacnianie europejskiej przestrzeni badawczej” z budżetem 2,1 mld euro. Głównymi jej elementami są: „dzielenie się doskonałością” oraz „zreformowanie i usprawnienie europejskiego systemu badań naukowych i innowacji”.
Po raz pierwszy w historii programów ramowych przygotowaliśmy stanowisko polskich ekspertów do kolejnego, 9PR, które zostało przedstawione w Brukseli w kwietniu 2017 r. przez Jarosława Gowina, wicepremiera, ministra nauki i szkolnictwa wyższego. Wciąż wyzwaniem dla Europy jest nierównomierna dystrybucja środków Horyzontu 2020 i niski poziom wydatków na B+R w nowych krajach członkowskich. Programy Ramowe powstały dla wzrostu konkurencyjności gospodarki UE na rynku globalnym. Narzędziem zaś, które ma temu służyć, jest zbudowanie wspólnego, zintegrowanego rynku badań i innowacji w Europie. Trzeba obiektywnie przyznać, że to się do tej pory nie udało.
Zgadzamy się z KE w kwestii prymatu doskonałości naukowej. Niemniej jednak, jako że doskonałość jest obecna w całej Europie, szczególnie istotne jest podejmowanie działań mających na celu poszerzanie udziału w programie wszystkich państw członkowskich UE. Doceniając obecność w strukturze programu komponentu na rzecz „dzielenia się doskonałością”, właściwym krokiem będzie dalsze rozwijanie we wszystkich filarach Horyzontu Europa instrumentów poszerzania uczestnictwa o charakterze horyzontalnym, np. kryterium selekcji świetnie ocenionych projektów zapewniające szersze włączenie krajów.
Bardzo istotne z punktu widzenia przewidywalności i ciągłości finansowania jest osiągnięcie w 2019 r. porozumienia w sprawie przyszłego budżetu długoterminowego, co umożliwi płynne przejście z obecnego budżetu (2014–2020) do nowej perspektywy finansowej.