Art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym [tekst jednolity 2016, Dz. U. 2016, poz. 882] stanowi: „W postępowaniach dotyczących nadania stopnia doktora i doktora habilitowanego albo tytułu profesora oraz nadania, ograniczenia, zawieszenia i pozbawienia uprawnienia do nadawania tych stopni w zakresie nieuregulowanym w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. Do zaskarżania decyzji wydanych w tych postępowaniach stosuje się przepisy o zaskarżaniu decyzji administracyjnych do sądu administracyjnego”.

W postępowaniu administracyjnym właściwym formalnie do wniosku o umorzenie postępowania habilitacyjnego jest art. 105. § 2. KPA (ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego, Załącznik do obwieszczenia Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 stycznia 2013 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy KPA – Dz. U. 2013, poz. 267). Art. 105. § 2. KPA stanowi, że: „organ administracji publicznej może umorzyć postępowanie, jeżeli wystąpi o to strona , na której żądanie postępowanie zostało wszczęte, a nie sprzeciwiają się temu inne strony oraz gdy nie jest to sprzeczne z interesem społecznym . Artykuł powyższy stwarza zatem organowi wydającemu decyzję (radzie jednostki) możliwość umorzenia postępowania, ale nie tworzy i nie narzuca takiego obowiązku. Pod jakimi warunkami rada jednostki może umorzyć wszczęte postępowanie?

Brak sprzeciwu

Pierwszym z trzech warunków ewentualnego umorzenia postępowania habilitacyjnego jest „wniosek strony – osoby zainteresowanej – habilitanta”. Warunek drugi stanowi brak sprzeciwu innych stron postępowania, a trzecim jest kategoria interesu społecznego. Podstawowe w sprawie rozstrzygania wniosków o umorzenie postępowania habilitacyjnego przez rady jednostek organizacyjnych są warunki drugi i trzeci.

Warunek drugi, zawarty w KPA, to brak wyraźnego sprzeciwu stron postępowania (administracyjnego), a taki charakter posiada postępowanie habilitacyjne. Za stronę postępowania należy uznać, w mym przekonaniu, recenzentów (o ile wniosek o umorzenie został sformułowany przed otrzymaniem recenzji) oraz radę jednostki. Recenzenci w swoich opiniach przedstawiają wieloaspektową ocenę dorobku oraz (jednoznaczne) stanowisko w sprawie nadania lub odmowy nadania stopnia doktora habilitowanego kandydatowi. Recenzenci – w tym wymiarze, jaki należy wiązać z treścią normy art. 105. § 2 KPA – są bardzo ważną stroną procedury i ich opinie merytoryczne uznać należy za kluczowe dla sprawy i sformułowania opinii wobec możliwości umorzenia postępowania przez radę jednostki. Jeśli recenzje są negatywne, to implicite sprzeciwiają się innemu rozstrzygnięciu niż ewentualne umorzenie postępowania. Teza ta dotyczy zarówno sytuacji, w której jedna, jak i dwie lub wszystkie trzy recenzje zawierają negatywną konkluzję – stanowisko recenzenta w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego.

Stroną postępowania jest rada wydziału upoważniona do podejmowania decyzji na wszystkich etapach postępowania habilitacyjnego. Rada jest stroną z oczywistych względów – z mocy ustawy podejmuje na wniosek kandydata uchwały o wszczęciu postępowania i wyznaczeniu trzech członków komisji, w tym recenzenta i sekretarza. Na etapie końcowym postępowania, na podstawie uchwały komisji habilitacyjnej (wraz z uzasadnieniem i pełną dokumentacją – art. 18a ust. 11 ustawy snt), rada jednostki ma obowiązek podjęcia uchwały o nadaniu lub odmowie nadania stopnia naukowego doktora habilitowanego. Ma także niezbywalne prawo wyrazić swoje stanowisko wobec wniosku habilitanta o umorzenie postępowania. Jedyną legalną formą wyrażenia swojego stanowiska jest uchwała podjęta w trybie i na warunkach określonych w art. 20 ust. 1 ustawy snt (obecność co najmniej połowy ogólnej liczby osób uprawnionych i bezwzględna większość oddanych głosów w głosowaniu tajnym).

Interes społeczny

Trzeci warunek ewentualnego umorzenia, zawarty w art. 105. § 2, to interes społeczny. Jest to kategoria szeroka i wielowymiarowa. Wyraża ją m.in. ustawa o stopniach naukowych i tytule naukowym. Precyzując istotę i znaczenie dwóch stopni naukowych oraz tytułu profesora, warunki ich uzyskiwania, wymagania wobec instytucji, które mogą je nadawać, szczegółowe procedury, ustawa stoi wyraźnie na gruncie interesu społecznego. Jest nim, najogólniej biorąc, rola nauki w życiu społecznym, jej znaczenie dla kultury kraju i rozwoju społeczno-gospodarczego. Z istoty i wielorakich funkcji i roli nauki wynika ważny, wręcz kluczowy i zasadniczy interes społeczny. Nauka to także stopnie naukowe i tytuł naukowy, to instytucje i zasady ich funkcjonowania. To stanowi o wysokich standardach merytorycznych i formalnych wobec procedur ich uzyskiwania i nadawania. Procedury wymagają szacunku dla prawa, dla regulacji zawartych w ustawie o stopniach naukowych i tytule naukowym. Z tych względów zapewne, tworząc określone prawo uzyskiwania stopnia naukowego doktora habilitowanego, ustawodawca przewidział instytucję odwołania od decyzji – uchwały rady jednostki. Art. 21. 1. ustawy snt stanowi bowiem, że „osoba ubiegająca się o nadanie stopnia […] doktora habilitowanego może wnieść od uchwał, o których mowa […] w art. 18a ust. 11, jeżeli są one odmowne, odwołanie do Centralnej Komisji za pośrednictwem rady właściwej jednostki organizacyjnej w terminie jednego miesiąca od dnia powiadomienia o treści uchwały”.

Ważną dla analizy jest treść art. 21 ust. 3 ustawy snt, który stanowi, że: „W przypadku utrzymania [przez Centralną Komisję] w mocy uchwały [odmawiającej nadania stopnia doktora habilitowanego] osoba ubiegająca się o nadanie stopnia doktora habilitowanego może wystąpić z ponownym wnioskiem o wszczęcie postępowania habilitacyjnego po upływie co najmniej trzech lat. Okres ten może zostać skrócony do 12 miesięcy w przypadku znacznego zwiększenia dorobku naukowego lub artystycznego”.

Ta regulacja jest ważna z zasadniczego powodu. Uchwała odmowna rady jednostki „zamraża” możliwość uzyskania stopnia doktora habilitowanego na okres trzech lat (lub ewentualnie jednego roku), natomiast uchwała w sprawie umorzenia postępowania takich konsekwencji nie ma. Jest więc znacząca dla osób, których osiągnięcia naukowe w opinii recenzentów, komisji habilitacyjnej i rady jednostki nie zostały uznane „za wnoszące znaczny wkład w rozwój danej dyscypliny naukowej” (art. 16 ust. 1 ustawy snt).

Umorzenie postępowania nie stwarza takich formalnych barier w ewentualnym wykorzystaniu dorobku habilitacyjnego w dalszym możliwym procesie awansowym, a takie ograniczenia stwarza uchwała rady jednostki odmawiająca nadania stopnia doktora habilitowanego.

Decyzja w formie uchwały

Jakie mogą być przesłanki stanowiska rady jednostki wobec wniosku o umorzenie postępowania przez radę jednostki lub podjęcia decyzji odmiennej (odrzucenia wniosku o umorzenie postępowania)? Ustawa snt w art. 18a ust. 11 stanowi o przesłankach merytorycznych uchwał rady jednostki na końcowym etapie postępowania habilitacyjnego. Można go uznać za właściwy wobec wszystkich uchwał rady podejmowanych na każdym etapie postępowania. Artykuł ten stanowi, że rada jednostki podejmuje uchwałę w sprawie nadania lub odmowy nadania stopnia naukowego doktora habilitowanego na podstawie uchwały komisji zawierającej opinie, uzasadnienie, pełną dokumentację i recenzje. Oznacza to, że na tej samej podstawie rada może wyrazić swoją opinię wobec wniosku habilitanta o umorzenie postępowania. Uwaga ta może zostać rozszerzona na sytuację przed podjęciem uchwały przez komisję – na podstawie otrzymanych recenzja, a także wniosku i autoreferatu habilitanta.

Decyzja rady jednostki, podjęta w formie uchwały, może zostać sformułowana na każdym etapie postępowania: od chwili podjęcia przez radę uchwały o wszczęciu postępowania (lub przyjęcia decyzji CK w sprawie wyznaczenia rady jednostki – art. 18a ust. 3), przez wyznaczenie trzech członków komisji, wyznaczenie komisji przez CK, otrzymanie trzech recenzji, podjęcie uchwały przez komisję habilitacyjną, aż do momentu podjęcia uchwały wsparci a nadania lub odmowy nadania stopnia doktora habilitowanego.

Uchwała rady jednostki w sprawie umorzenia na „etapie początkowym” – pomiędzy wszczęciem postępowania a wyznaczeniem komisji habilitacyjnej – jest dość oczywista. Hipotetycznie taka sytuacja jest możliwa. Sprawa staje się bardziej złożona na kolejnych etapach postępowania wraz z przedstawieniem komisji habilitacyjnej kolejnych recenzji zawierającej negatywne stanowisko recenzenta i sformułowanie opinii przez komisję habilitacyjną. Ważne jest pytanie, czy umorzenie przez radę jednostki jest nie tyle możliwe, ile zasadne po otrzymaniu kolejnych recenzji (w tym negatywnych) i podjęciu przez komisję habilitacyjną uchwały zawierającej opinię w sprawie odmowy nadania stopnia doktora habilitowanego i skierowaniu jej w terminie 21 dni do rady jednostki organizacyjnej. Odpowiedzi „ogólnej”, możliwej dla wszystkich sytuacji, nie można sformułować. Należy jedynie wskazać na misję i zadania rady jednostki, jej rolę w rozwoju kadr, troskę o rozwój badań naukowych itp.

Interes społeczny w uchwałach rady

Rada jednostki podejmuje decyzje, kierując się określonymi przesłankami: dorobkiem naukowym i organizacyjnym kandydata, jego aktywnością organizacyjną w strukturze jednostki naukowej i szerzej – w środowisku, opisanym we wniosku o wszczęcie postępowania habilitacyjnego i autoreferacie, opiniami recenzentów, stanowiskiem komisji, opiniami zaprezentowanymi na posiedzeniu. To są zasadnicze przesłanki uchwał podejmowanych przez radę jednostki. Troska o jakość postępowań awansowych wiąże się także ze spełnianiem ustawowych warunków otrzymania uprawnień do nadawania stopni, procedurą oceny prac i postępowań awansowych prowadzonych w ramach rady, parametrycznym systemem oceny jednostek naukowych itp. Jest zarazem oczywiste, że rada jednostki może dysponować szerszym zestawem informacji ważnych dla sprawy (zwłaszcza odnoszących się do kandydatów z własnej jednostki). Właśnie w uchwałach rady można i należy widzieć zarówno interes strony postępowania, jak i zasadniczą płaszczyznę wyrażania kategorii interesu społecznego. Konkretna uchwała rady jednostki, będąca swoistą odpowiedzią rady na wniosek o umorzenie postępowania, jest w każdej sytuacji wypadkową tych właśnie przesłanek i okoliczności.

Niniejsze uwagi są głosem w dyskusji z 14 marca ub.r. na posiedzeniu Sekcji Nauk Ekonomicznych Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów. Stanowią prezentację własnego stanowiska wobec spotykanych w postępowaniach awansowych (zwłaszcza habilitacyjnych) sytuacji wniosków habilitanta o umorzenie postępowania.