Zawody prawnicze 1997-2016

Eksperci z Wydziału Prawa i Administracji Uczelni Łazarskiego we współpracy z Wolters Kluwer oraz Table&Graph opracowali raport dokumentujący zmiany, jakie w ciągu dwudziestu lat zaszły w strukturze zawodów prawniczych oraz kształceniu na kierunku prawo w Polsce. Raport Zmiany strukturalne w zawodach prawniczych oraz kształceniu na kierunku prawo w Polsce na tle wybranych krajów europejskich w okresie 1997-2016 przygotowano w oparciu o ogólnodostępne dane pochodzące m.in. z Roczników Statystycznych, Informatora Statystycznego Wymiaru Sprawiedliwości, Eurostatu oraz raportów Komisji Europejskiej.

W wyniku reformy z 2002 r. zwiększyła się liczba wojewódzkich sądów administracyjnych. Doprowadziło to do wzrostu zatrudnienia sędziów w takich placówkach ze 141 do 504. Wzrosło też zatrudnienie sędziów w sądach powszechnych. W 1997 r. było 6687 sędziów, natomiast w 2016 r. – 9867. Największy wzrost odnotowano w przypadku sędziów sądów rejonowych (z 4562 w 1997 r. do 6633 w 2016 r.). Wg danych z 2014 r. Polska zajmuje drugie miejsce w UE pod względem liczby sędziów (10 096), ustępując Niemcom (19 323) i wyprzedzając Włochy (6939).

Rosną też wynagrodzenia sędziów. W 1997 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto sędziów sądów powszechnych wynosiło 2854 zł, 20 lat później już 13 046 zł. Obecnie przeciętne wynagrodzenie sędziego ponad 3-krotnie przewyższa przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej. Jednak w zestawieniu z państwami UE, zgodnie z danymi z 2012 r., roczne wynagrodzenia polskich sędziów plasują się poniżej średniej unijnej. Dotyczy to zarówno sędziów będących na początku kariery (21 942 euro Polska i 48 344 euro średnia UE), jak również sędziów sądów najwyższych (60 998 euro Polska i 81 109 euro średnia UE).

Wzrostowi liczby sędziów towarzyszył wzrost liczby spraw do załatwienia, co przełożyło się na spadek wskaźnika załatwionych spraw w stosunku do spraw wpływających w danym roku. Wskaźnik opanowania wpływu spadł ze 104% w 2004 r. do 95,2% w 2016 r. Wydłuża się także średni czas trwania postępowania w sądach powszechnych: w 2010 r. załatwienie jednej sprawy trwało niespełna 45 dni, 6 lat później już prawie 78.

Wzrasta także liczba prokuratorów, która w 2014 r. była najwyższa w całej UE. W 1997 r. w powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury zatrudnionych było 4172 prokuratorów, w ostatnim badanym roku było ich 5834. W 2014 roku w Polsce na 100 tys. mieszkańców przypadało 15 prokuratorów, podczas gdy średnia unijna wynosi 10. Średnie miesięczne wynagrodzenie brutto prokuratora jest ponad trzy razy wyższe niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej – odpowiednio 13 130 zł brutto i 4047 zł brutto. Przeciętna pensja prokuratora nieznacznie przewyższa wynagrodzenie sędziego. Zgodnie z danymi z 2014 r. roczne zarobki tej grupy zawodowej na początku kariery są prawie dwukrotnie niższe od średnich zarobków prokuratorów w UE. W skali roku w Polsce prokuratorzy najwyższej instancji zarabiają średnio 61 974 euro, podczas gdy unijna średnia w tej grupie wynosi 81 687 euro.

W latach 1997-2015 liczba adwokatów w polskim wymiarze sprawiedliwości zwiększyła się ponad dwukrotnie z 7260 do 17 864. O dynamicznym rozwoju tego zawodu świadczy ponad 11-krotny wzrost liczby aplikantów, z 561 aplikantów w 1997 r. do 6551 w 2015 r. Pomimo to Polska pod względem liczby adwokatów w stosunku do liczby ludności plasuje się poniżej średniej UE. W 2014 r. w naszym kraju na 100 tys. mieszkańców przypadało 137 adwokatów i radców prawnych, podczas gdy średnia dla całej UE to 179 adwokatów i radców prawnych na 100 tys. mieszkańców.

W latach 1997-2016 dynamiczny wzrost zatrudnienia zanotowano także w pozostałych zawodach prawniczych. W Polsce wystąpił niemal 3-krotny wzrost liczby komorników sądowych, ponad 5-krotny wzrost zatrudnienia na stanowiskach referendarzy sądowych oraz 30-procentowy wzrost liczby asystentów sędziów.

Od 10 lat liczba studentów w Polsce stale maleje. W roku akademickim 2005/06 studiowało 1 953,8 tys. osób, w ostatnim – 1 348,8 tys. osób. W szczytowym roku akademickim 2001/02 prawo studiowało 60,3 tys. osób. W roku akademickim 2016/17 liczba studentów prawa spadła do 53,2 tys., co uplasowało ten kierunek na 8. miejscu wśród najpopularniejszych kierunków studiów. Udział studentów prawa zmniejszył się z 5% ogółu studiujących w roku akademickim 1997/98 do 4% w roku 2016/17.