Jednym z głównych celów wprowadzanych regulacji jest deklarowane wzmocnienie autonomii uczelni. UKN uważa, że nie w pełni współgrają z tym założeniem m.in. przepisy dotyczące tworzenia, likwidacji, łączenia czy ewentualnej zmiany nazwy publicznych szkół wyższych, zwłaszcza po dokonaniu nowej ewaluacji jakości działalności. Dlatego UKN proponuje wprowadzenie zmian zakładających wpływ uczelni na te decyzje poprzez stwierdzenie, że utworzenie albo likwidacja uczelni akademickiej mającej nosić albo noszącej nazwę „uniwersytet” lub „politechnika” następuje w drodze ustawy, natomiast likwidacja uczelni publicznej, jej połączenie z inną uczelnią publiczną albo włączenie do innej uczelni publicznej oraz zmiana jej nazwy następuje po zasięgnięciu opinii senatu lub senatów uczelni, których te akty dotyczą. Z kolei zmiana nazwy uczelni publicznej powinna być dokonywana na jej wniosek skierowany do Rady Ministrów za pośrednictwem ministra.

Dla ustalenia zakresu autonomii uczelni istotne znaczenie mają możliwości stosowania środków nadzorczych, w szczególności daleko idących, jak np. odwołanie czy zawieszenie w pełnieniu funkcji organu uczelni. Przesłanki prowadzące do zastosowania takiego środka muszą być istotne, co w przypadku przyczyn uzasadniających odwołanie rektora nie zostało uwzględnione. Dlatego UKN postulowała, by minister mógł wystąpić z wnioskiem o odwołanie rektora w przypadku stwierdzenia naruszenia przez niego przepisów prawa w sposób rażący. Wątpliwości budziło również rozwiązanie zakładające wygaśnięcie mandatu rektora już w wyniku samego wszczęcia przeciwko niemu postępowania dyscyplinarnego. Prowadzi to do niebezpieczeństwa utraty mandatu w wyniku podjęcia decyzji o wszczęciu postępowania jednoosobowo przez prokuratora lub rzecznika dyscypliny finansów publicznych, a w konsekwencji pozbawienia mandatu przed uprawomocnieniem się orzeczenia skazującego, co kłóci się z zasadą domniemania niewinności. W związku z powyższym UKN zaproponowała ograniczenie postanowień art. 21 ust. 1 pkt. 3 do stwierdzenia, iż dana osoba nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo.

Należałoby także doprecyzować zasady pełnienia obowiązków rektora po wygaśnięciu jego mandatu. Proponowany przepis delegujący do pełnienia obowiązków najstarszego członka senatu może spowodować, iż funkcję tę nie zawsze będzie pełniła osoba o odpowiednich kompetencjach. Celowa wydaje się więc taka zmiana przepisu, która wskaże procedurę do powołania na to stanowisko osoby możliwie najbardziej kompetentnej np. przez stwierdzenie, że do dnia wyboru albo powołania rektora jego obowiązki pełni wskazany w drodze procedury określonej w statucie członek senatu lub osoba pełniąca funkcję kierowniczą w uczelni. Wniosek o odwołanie rektora powinien być zawsze uzasadniany, zaś w przypadku nieodwołania rektora na podstawie złożonego wniosku wniosek ponowny nie mógłby być złożony wcześniej niż po upływie 12 miesięcy od dnia, w którym poprzedni nie uzyskał wymaganej większości głosów (z wyjątkiem sytuacji złożenia wniosku przez ministra).

Przepisy prezentowane w ustawach nie określają jasno kompetencji likwidatora uczelni publicznej. Skoro założono, że z dniem powołania likwidator przejmuje kompetencje organów uczelni, to rodzi się pytanie, czy dotyczy to wszystkich kompetencji senatu, wśród których jest m.in. nadawanie stopni naukowych. Wydaje się, że tych kompetencji likwidator przejmować nie powinien.

Dla autonomii uczelni i jej prawidłowego funkcjonowania podstawowe znaczenie ma statut. Zgodnie z postanowieniami projektów nowe statuty powinny być przyjęte w ciągu roku od wejścia w życie nowych regulacji, a więc przez senat działający w starym składzie. Można się obawiać, że w praktyce uzyskanie na posiedzeniu senatu zgody na przyjęcie nowych regulacji w wielu sytuacjach może być kłopotliwe, a przepisy wprowadzające nie przewidują sytuacji nieprzyjęcia nowego statutu. Należałoby zatem wprowadzić możliwość nadania statutu aktem rektora w sytuacji nieuchwalenia tego aktu przez senat. Wątpliwe wydaje się również założenie, że kolegia elektorów w starym składzie będą wybierać nowe organy opierając się na nowym statucie. Racjonalniejszym byłoby przyjęcie, że dokonany zostanie wybór nowego kolegium elektorów o składzie ukształtowanym przez nowe regulacje.

Uprawnienia rady

UKN opowiedziała się za zaproponowanymi regulacjami dotyczącymi swobody w zasadach kształtowania organizacji wewnętrznej uczelni, popierając rozwiązania wzmacniające pozycję rektora. Jednak w przepisach konstruujących nowy organ w postaci rady uczelni należałoby doprecyzować przepis o ogólnym nadzorze sprawowanym przez radę, biorąc pod uwagę, że projekt ustawy faktycznie uprawnień nadzorczych radzie nie daje. W kontekście nadzoru finansowego rada pewne kompetencje otrzymała, w związku z czym należałoby także przyjąć, że to rada powinna zatwierdzać plan i przyjmować sprawozdanie finansowe rektora oraz sprawować kontrolę nad zarządzaniem uczelnią i formułować w tym zakresie rekomendacje dla rektora. Ponadto podtrzymano stanowisko środowiska akademickiego, że skład rady uczelni powinien być wolny od uwarunkowań politycznych, wobec czego należałoby również ograniczyć możliwości wejścia do rady pracowników administracji samorządowej.

Ze względu na obowiązujące regulacje ogólne (zwłaszcza przepisy dotyczące postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego) niezbędne wydaje się rozbudowanie przepisów dotyczących wydawania przez rektora decyzji administracyjnych. Zaproponowano uzupełnienia projektu, zgodnie z którymi jako odwołanie od decyzji administracyjnych wydawanych przez rektora służyłby wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Przyjmując, że rektor może upoważnić osobę pełniącą w uczelni funkcję organu wewnętrznego do wydawania w jego imieniu określonych decyzji administracyjnych, wówczas od decyzji wydanej przez osobę upoważnioną służyłoby odwołanie do rektora.

Wskazane jest zagwarantowanie większej liczby doktorantów wśród członków senatu wybranych w ramach grupy studentów i doktorantów. Zaproponowano, by liczba doktorantów nie mogła być mniejsza niż 1/3 ogólnej liczby studentów i doktorantów będących członkami senatu.

Przepisy ustawy dotyczące uczelni federacyjnych wydają się niedopracowane, nie dają bowiem jednoznacznej odpowiedzi na szereg pytań dotyczących np. odrębności federacji nad jej składnikami, jej majątku czy zatrudniania i finansowania personelu. W konsekwencji wykorzystanie tej konstrukcji w praktyce może być właściwie niemożliwe.

Przepisy projektu nie przewidują żadnych szczególnych form podejmowania współdziałania w ramach działań podstawowych, tj. skutkującego dla uczelni uzyskaniem efektów w zakresie oceny jakości naukowej dyscyplin, w ramach których współdziałanie jest prowadzone. Tu w szczególności brakuje przepisów upoważniających uczelnie np. do zawierania porozumień w sprawie utworzenia wspólnej jednostki organizacyjnej przez wyodrębnienie zespołów badawczych z jednostek już istniejących czy też w sprawie utworzenia wspólnych zespołów naukowych do prowadzenia określonych badań. Podobna uwaga dotyczy wspólnego nadawania stopnia doktora, dopuszczalne współdziałanie dotyczy tu tylko jednostek mających takie same uprawnienia do nadawania stopnia.

Nadawanie stopni

Zmiany w regulacjach dotyczących stopni i tytułu naukowego idą w dobrym kierunku, ale pewne kwestie również wymagają doprecyzowania bądź uzupełnienia. Wątpliwości budzą m.in. przepisy dotyczące organów realizujących uprawnienia uczelni do nadawania stopni naukowych, którymi mają być senat bądź komisja senacka; to ostatnie określenie jest niejasne. UKN proponuje, aby statut przewidywał możliwość powołania przez senat „specjalnych” komisji, składających się nie tylko z członków senatu, które realizować będą zadania związane z nadawaniem stopni. Zaproponowano powołanie dla danej dziedziny nauki jednej komisji liczącej co najmniej 7 osób, w tym co najmniej 2 członków senatu, z których jeden pełniłby funkcję przewodniczącego komisji.

UKN uznała za ważne podkreślenie, że bardzo istotne przepisy art. 189 i art. 190, mające zastosowanie zarówno w procedurze doktorskiej, jak i habilitacyjnej, nie przewidują takiej sytuacji, że podmiot doktoryzujący nie wykona zobowiązania z art. 190 lub że postępowanie w sprawie nadania stopnia dotknięte jest inną wadą o charakterze rażącego naruszenia prawa. Należałoby rozważyć, czy w takich sytuacjach minister bądź RDN nie powinni zostać wyposażeni w środek prawny umożliwiający usunięcie takiej wady.

Zmiany w zakresie formuły ewaluacji jakości działalności naukowej UKN ocenia jako idące w dobrym kierunku i warte wprowadzenia. Należałoby się zastanowić nad szeregiem poprawek. Istotna powinna polegać na uszczegółowieniu delegacji zawartych w projekcie ustawy, polegających na wskazaniu konkretnych kryteriów, które minister powinien wziąć pod uwagę wydając rozporządzenie wykonawcze.

Założenie, że dana osoba na potrzeby ewaluacji może być przyporządkowana tylko do jednej dyscypliny, można byłoby uznać za racjonalne. Jednakże ograniczenie możliwości prowadzenia działalności naukowej tylko do dwóch dyscyplin (ograniczenie z punktu widzenia zaliczania dorobku danej osoby do osiągnięć dyscypliny) wydaje się zbyt formalne i rodzi pytanie, dlaczego ograniczać zakres zainteresowań naukowych i eliminować być może nawet wybitne osiągnięcia, jeśli są z kilku dyscyplin? Zaproponowano, by pozostawić jedynie postanowienie mówiące o tym, że osiągnięcie naukowe może być wykazane przez osobę będącą jego autorem tylko raz i tylko w ramach jednej dyscypliny.

Zgadzając się z koniecznością wprowadzenia listy wydawnictw spełniających cechy „wydawnictwa naukowego”, UKN uważa, że nie należy różnicować wydawnictw znajdujących się na liście pod względem liczby punktów przyznawanych monografiom publikowanym w tych wydawnictwach. Takie rozwiązanie jest przejawem „punktozy”, od której nowe regulacje miały odchodzić, daje też impuls do tworzenia pozamerytorycznych, nieformalnych kryteriów przyjmowania prac do druku. Jeżeli natomiast uznano by za potrzebne wprowadzenie punktacji wydawnictw, to niezbędne wydaje się uzupełnienie delegacji ustawowej o kryteria, dzięki którym minister przyznawałby wydawnictwu określoną liczbę punktów.

Deregulacja przepisów finansowych

UKN od początku stoi na stanowisku, że sukces planowanej reformy szkolnictwa wyższego i nauki w dużej mierze będzie zależny od znacznej autonomii finansowej uczelni. Dlatego postulujemy jak najdalej idącą deregulację przepisów finansowych, a w szczególności połączenie strumieni finansowych i przekazywanie ich jako subwencji, a nie dotacji (a jeśli dotacji, to podmiotowej), z możliwością zachowania środków na lata następne i swobodne nimi gospodarowanie jako wypracowanymi. Odniesienia wynagrodzeń różnych grup pracowników oraz stypendiów do płacy minimalnej są krokiem w dobrą stronę, a wszelkie inicjatywy projakościowe powinny być odpowiednio dofinansowane.

UKN zwraca uwagę na pewne niejasności i niekonsekwencje w istotnych przepisach dotyczących konkursu „Regionalna inicjatywa doskonałości”. Art. 289 przepisów wprowadzających ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce dotyczy pierwszej edycji konkursu „Regionalna inicjatywa doskonałości” (ogłoszenie konkursu do 31 marca 2019 roku, czyli na podstawie obowiązującej oceny parametrycznej). W obecnej treści i w tak ważnym momencie przepis ten stoi w sprzeczności z postulowanymi w projekcie rozwiązaniami projakościowymi, bowiem wyklucza z możliwości startu zbyt szeroką grupę uczelni, nie dając takiej możliwości uczelniom, które spełniają warunki konkursu „Inicjatywa doskonałości – uczelnie badawcze”, ale tego konkursu nie wygrały. Oznacza to, że może powstać grupa dobrych uczelni, które nie uzyskają statusu uczelni badawczej i równocześnie nie mają prawa startować w regionalnej inicjatywie doskonałości, co byłoby ich dyskryminowaniem. Uczelnia, która spełniła warunki, przystąpiła do konkursu „Inicjatywa doskonałości – uczelnia badawcza”, ale nie uzyskała w jego ramach finansowania, powinna mieć możliwość uczestniczenia w konkursie regionalnych wysp doskonałości. Wymagałoby to m.in. zmiany przepisów dotyczących terminów ogłoszenia obu konkursów.

Przedstawione powyżej propozycje modyfikacji przepisów w obu zaprezentowanych projektach wskazują jedynie na najważniejsze, zdaniem Uniwersyteckiej Komisji Nauki, zagadnienia wymagające korekt. Mamy świadomość, że kompleksowe opracowanie prawie 800 artykułów, z których składają się oba dyskutowane projekty, jest zadaniem bardzo trudnym i czasochłonnym. Apelujemy, aby po trwającym obecnie etapie konsultacji, którego wynikiem będą zmodyfikowane projekty, przed przedstawieniem ich na forum Sejmu RP dokonać szczegółowej analizy spójności przepisów. Wyrażamy nadzieję, że sformułowane na gruncie wielomiesięcznych konsultacji ze środowiskiem przepisy tworzące ramy działania systemu nauki i szkolnictwa wyższego w Polsce zostaną potraktowane przez wszystkie ugrupowania z należytym szacunkiem, jako rezultat pracy doświadczonych ekspertów, najbardziej uprawnionych do formułowania opinii o niezbędnych reformach w obszarze kluczowym dla długofalowego rozwoju naszego państwa.