Komisja ds. Strategicznych Problemów Szkolnictwa Wyższego Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KSPSW KRASP) działająca w formule środowiskowej z udziałem ekspertów desygnowanych przez Radę Główną Nauki i Szkolnictwa Wyższego (RGNiSW) przedłożyła swoje kolejne opracowanie. Jest to Raport nr 4 Wybrane propozycje zmian w tekście projektu ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce: Część II .

Opracowanie to stanowi kontynuację i uzupełnienie ogłoszonego w październiku br. Raportu nr 4: Część I (patrz: FA 11/2017, s. 32). W prezentowanej części II tego opracowania znalazły się uwagi, komentarze i zaproponowane poprawki – jak zwykle w trybie z zaznaczeniem zmian – do kolejnych fragmentów tekstu projektu ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z dnia 16 września 2017 r.

Raport zawiera propozycje dotyczące następujących rozdziałów ogłoszonego przez MNiSW projektu ustawy: Dział II Rozdział 2 pt. „Prowadzenie studiów”; Dział II Rozdział 3 pt. „Prawa i obowiązki studentów”; Dział II Rozdział 4 pt. „Samorząd studencki i organizacje studenckie”; Dział III pt. „Studia podyplomowe i inne formy kształcenia”; Dział VII pt. „Cudzoziemcy w systemie szkolnictwa wyższego i nauki”, a także wykazy poprawek redakcyjnych o charakterze terminologicznym w wybranych artykułach związanych z kształceniem.

Zagadnienia te, skoncentrowane wokół problematyki studiów i studentów, ze względu na swoją wagę dla misji uczelni, nieprzypadkowo znalazły miejsce w Raporcie nr 4, pierwszym takim opracowaniu odnoszącym się bezpośrednio do projektu ustawy.

Wstępny projekt naszego raportu został opracowany przez Zespół Redakcyjny, a następnie poddany ocenie eksperckiej. Po poprawkach i uzupełnieniu nowy projekt Raportu nr 4: Część II zyskał akceptację w trybie obiegowym Komisji ds. Strategicznych Problemów Szkolnictwa Wyższego, a także przewodniczącego KRASP.

Podobnie jak to miało miejsce w przypadku części I opracowania, Raport nr 4: Część II, ogłoszony na witrynach KRASP, RGNiSW i FRP, tradycyjnie już został przekazany wicepremierowi J. Gowinowi. Konferencja Rektorów i Rada Główna wyrażają przekonanie, że zawarte w nim propozycje poprawek do wybranych działów/rozdziałów Ustawy 2.0 po ich ewentualnym uwzględnieniu przez MNiSW – jeśli taka byłaby intencja ministra – posłużą do udoskonalenia treści regulacji oraz finalnego tekstu jej projektu.

Intencją KRASP i RGNiSW było, jest i pozostaje także podtrzymanie dyskusji w środowisku akademickim i nadanie jej możliwie konkretnego charakteru.

Wybrane propozycje zmian

W Dziale II: „Szkolnictwo wyższe”, w Rozdziale 2: „Prowadzenie studiów”

Wprowadzono możliwość tworzenia studiów interdyscyplinarnych. Ponieważ studia takie mogą być prowadzone w ramach dyscyplin, w których uczelnia posiada różne kategorie naukowe, zwolnienie ze zgody ministra na ich utworzenie wymagałoby dość skomplikowanych regulacji. W związku z tym przyjęto, że zwolnione ze zgody ministra na utworzenie studiów interdyscyplinarnych mogą być jedynie uczelnie mające pozytywną ocenę kompleksową.

Doprecyzowano, że opinia PKA powinna dotyczyć w szczególności programu studiów, a nie tylko efektów uczenia się, które stanowią element składowy programu studiów. Opis procesu prowadzącego do uzyskania efektów uczenia się powinien również podlegać ocenie PKA.

Usunięto zaproponowane w projekcie uprawnienie ministra do cofnięcia pozwolenia na utworzenie studiów na danym kierunku, w przypadku gdy kształcenie na tym kierunku przestało odpowiadać lokalnym lub regionalnym potrzebom społeczno-gospodarczym. Ustawa nie przewiduje bowiem wystarczających narzędzi umożliwiających rzetelną weryfikację, czy dany kierunek odpowiada lokalnym lub regionalnym potrzebom społeczno-gospodarczym.

Doprecyzowano, że uczelnie mogą prowadzić studia wspólne jedynie z inną uczelnią, w tym zagraniczną. Poza studiami wspólnymi powinny one mieć możliwość prowadzenia studiów z udziałem innych podmiotów, takich jak instytut PAN, instytut badawczy, międzynarodowy instytut lub instytucja naukowa.

Zaproponowano, żeby współpraca w zakresie prowadzenia studiów mogła dotyczyć prowadzenia zajęć, a nie tylko opracowania programu studiów.

Proponuje się rozszerzenie regulacji dotyczących studiów krótkiego cyklu jako odrębnego poziomu studiów, odpowiadającego 5. poziomowi Polskiej Ramy Kwalifikacji. Nie znajduje uzasadnienia potraktowanie kształcenia na 5. poziomie PRK jako innej formy kształcenia, ponieważ kształcenie takie – podobnie jak studia pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolite studia magisterskie – kończy się uzyskaniem kwalifikacji pełnej. W związku z tym za zasadne należy uznać uwzględnienie tej formy kształcenia w systemie studiów jako odrębnego poziomu studiów.

Wnioskuje się zmianę definicji profilu studiów. Przypisanie punktów ECTS poszczególnym efektom uczenia się jest bowiem w praktyce nierealizowalne.

Ograniczono także możliwość profilu studiów krótkiego cyklu do profilu praktycznego.

Proponuje się jednoznaczne wskazanie okresów, o które można wydłużyć studia niestacjonarne. Umożliwienie wydłużania studiów niestacjonarnych o dowolny okres, dłuższy niż jeden lub odpowiednio dwa semestry, może bowiem prowadzić do nadużyć.

Wprowadzono możliwość określenia przez senat uczelni okresu trwania roku akademickiego. Zaproponowano przeniesienie uprawnienia do określenia podziału roku akademickiego z senatu uczelni na jej rektora.

Zaproponowano skrócenie obowiązkowych praktyk zawodowych przewidzianych dla studiów na profilu praktycznym. Uznano, że liczba miesięcy praktyk powinna być skorelowana z liczbą lat danego poziomu studiów – na jeden rok studiów powinien przypadać miesiąc praktyk.

Przewidziano możliwość odbywania studiów na podstawie indywidualnego programu, a także studiów prowadzących do uzyskania dyplomu na więcej niż jednym kierunku.

Zaproponowano zastąpienie świadectwa dojrzałości kwalifikacją pełną na poziomie 4 PRK, której potwierdzeniem, zgodnie z ustawą o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, jest świadectwo dojrzałości.

Doprecyzowano, że przypisanie studenta do określonego kierunku studiów, (a nie – jak błędnie napisano w projekcie ustawy – jego przyjęcie na określony kierunek studiów), może nastąpić nie później niż po pierwszym roku studiów.

Uznano, że pozytywna ocena jakości kształcenia na danym kierunku, poziomie i profilu powinna być głównym kryterium uprawniającym uczelnie do przyjmowania na studia w ramach procesu potwierdzania efektów uczenia się. W przypadku braku dokonania oceny jakości kształcenia przez PKA jedynie uczelnie mające kategorię A+ lub A powinny posiadać to uprawnienie.

Projektodawca nie przewidział regulacji odnoszącej się do wzoru legitymacji studenckiej. Wzór legitymacji powinien jednak zostać określony w rozporządzeniu, ponieważ legitymacja ta daje studentom pewne uprawnienia określone w innych przepisach.

Doprecyzowano, że praca dyplomowa przygotowywana jest pod kierunkiem opiekuna. Usunięto również obowiązek udostępniania na stronie internetowej uczelni recenzji prac dyplomowych.

Dodano przepisy mówiące o dyplomie ukończenia studiów krótkiego cyklu. Dyplom ten powinien potwierdzać uzyskanie tytułu zawodowego specjalisty dyplomowanego lub równorzędnego, określonego kierunku i profilu studiów.

Dodano zastrzeżenie mówiące, że opłaty za prowadzenie zajęć nieobjętych programem studiów (czyli nieobowiązkowych dla studenta) oraz korzystanie z domów studenckich i stołówek studenckich mogą ulegać zmianie.

Zaproponowano, żeby poza wymaganiami, jakie musi spełniać program studiów, rozporządzenie określało również wymagania, jakie musi spełniać regulamin studiów.

Uznano za konieczne uwzględnienie specyfiki uczelni artystycznych w przepisach dotyczących studiów i kształcenia. Konferencja Rektorów Uczelni Artystycznych, działająca w KRASP, przestawiła szczegółowe propozycje w tym zakresie.

Zmiany w Dziale II: „Szkolnictwo wyższe”, w Rozdziale 3: „Prawa i obowiązki studentów”

Zaproponowano przywrócenie immatrykulacji, zakorzenionej tradycji akademickiej jako momentu nabycia praw przez studenta.

Za niezbędne uznano uporządkowanie i uzupełnienie katalogu praw studenta oraz obowiązków studenta oraz katalogu stypendiów, o które może ubiegać się student, a także wprowadzenie nadzoru rektora nad działalnością komisji stypendialnych. Stypendium rektora powinno być przeznaczone dla najlepszych studentów.

Za konieczne uznano wprowadzenie zobowiązania studenta do złożenia oświadczenia o niepobieraniu stypendiów i zapomóg w ramach nie więcej niż jednego kierunku studiów. Regulamin świadczeń dla studentów powinien określać sposób ustalania wysokości świadczeń, a nie ich wysokość. Dzięki temu uczelnie unikną częstych zmian w regulaminach. Dodatkowo należy sprecyzować, iż członkami komisji stypendialnych mogą być jedynie studenci powołani przez właściwy organ samorządu studenckiego.

Zmiany w Dziale II: „Szkolnictwo wyższe”, w Rozdziale 4: „Samorząd studencki i organizacje studenckie”

Proponuje się skonkretyzowanie obowiązku sprawozdawczego samorządu studenckiego poprzez wskazanie przewodniczącego jako organu, który jest odpowiedzialny za przedłożenie sprawozdania rocznego rektorowi oraz jego upublicznienie na stronie internetowej uczelni.

Za niezbędne uznano przywrócenie jawnego rejestru organizacji studenckich, który jest prowadzony przez rektora.

Zmiany w Dziale III: „Studia podyplomowe i inne formy kształcenia”

Proponuje się zmianę nazwy działu na „Studia podyplomowe i inne formy kształcenia umożliwiające uzyskanie kwalifikacji cząstkowych”, która lepiej oddaje specyfikę tego działu, zważywszy na wyłączenie z niego kształcenia umożliwiającego uzyskanie kwalifikacji pełnej, odpowiadającej poziomowi 5 PRK.

Dodano przepisy określające, które jednostki mogą prowadzić kształcenie w formach umożliwiających uzyskanie kwalifikacji cząstkowych. Tymi jednostkami powinny być uczelnie, instytuty badawcze i instytuty PAN. Sformułowano również cel tego kształcenia poprzez stwierdzenie, że powinno ono uwzględniać potrzeby społeczno-gospodarcze, w tym zapotrzebowanie rynku pracy.

Doprecyzowano, że studia podyplomowe nie trwają dłużej niż 4 semestry. Ma to na celu uniknięcie tworzenia „podyplomowych studiów doktoranckich” w sytuacji, gdy liczba jednostek uprawnionych do prowadzenia szkół doktorskich zostanie znacząco ograniczona.

Dodano przepis zawierający delegację dla senatu uczelni do opracowania regulaminu studiów podyplomowych. Jednocześnie doprecyzowano definicję programu studiów podyplomowych, analogicznie do programu studiów. Dotyczy to także definicji tzw. innych form kształcenia. Dodano delegację dla senatu do opracowania regulaminu tych form kształcenia.

Doprecyzowano, jaki organ uczelni określa rodzaj i wzór dokumentu potwierdzającego ukończenie innej niż studia podyplomowe formy kształcenia umożliwiającej uzyskanie kwalifikacji cząstkowej w systemie szkolnictwa wyższego i nauki.

Uwagi końcowe

Uzgodniony plan dalszych prac Komisji ds. Strategicznych Problemów Szkolnictwa Wyższego KRASP, działającej z udziałem członków i ekspertów Rady Głównej, przewiduje kolejne comiesięczne robocze zebrania wyjazdowe Zespołu Redakcyjnego oraz jednodniowe posiedzenia plenarne Komisji. W wyniku tych prac zostaną opracowane i przedstawione MNiSW i środowisku akademickiemu raporty zawierające dalsze propozycje poprawek do ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.