Komisja ds. Strategicznych Problemów Szkolnictwa Wyższego Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich, działająca w formule środowiskowej z udziałem ekspertów desygnowanych przez Radę Główną Nauki i Szkolnictwa Wyższego, przedłożyła swoje kolejne opracowanie Raport nr 4. Wybrane propozycje zmian w tekście projektu ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce: część I .

Zgodnie z ustaleniami przyjętymi na spotkaniu przewodniczącego RGNiSW i przewodniczącego KRASP z wicepremierem, ministrem nauki Jarosławem Gowinem 13 września 2017 r. oba te reprezentatywne organy przedstawicielskie umocowane w ustawie, obok własnych stanowisk ogólnych, przedstawią wspólne szczegółowe propozycje do ministerialnego projektu tzw. Ustawy 2.0, ogłoszonego na Narodowym Kongresie Nauki w Krakowie. Propozycje te będą miały charakter zredagowanych poprawek zaprezentowanych z zaznaczeniem zmian w tekście projektu ustawy.

Na okres do końca 2017 r. zaplanowane zostały trzy takie opracowania w formie kolejnych raportów, odnoszące się do wybranych działów/rozdziałów projektu ustawy, pozostających w zakresie działania Komisji Strategicznej KRASP, co obejmuje treści regulacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym.

Raport niniejszy, stanowiący Część I propozycji przygotowywanych przez komisję KRASP, obejmuje następujące fragmenty projektu ustawy: Dział I. Przepisy ogólne; Dział II. Szkolnictwo wyższe. Rozdział 1 Uczelnie; Dział VIII. Instytucje przedstawicielskie środowiska szkolnictwa wyższego i nauki oraz organy pomocnicze ministra; Dział XII. Nadzór nad systemem szkolnictwa wyższego i nauki.

Zagadnienia te, z perspektywy komisji, dotyczą regulacji o charakterze fundamentalnym dla działania systemu szkolnictwa wyższego. Zdaniem KRASP i RGNiSW powinny one zostać przedyskutowane w pierwszej kolejności, z naszą intencją wprowadzenia przez MNiSW konkretnych poprawek w projekcie ustawy.

Propozycje poprawek w ustawie przygotował zespół redakcyjny i przedłożył je do dyskusji, oceny i decyzji całej komisji, w składzie której działa także zespół konsultantów. W obradach komisji bierze udział przewodniczący KRASP, prof. Jan Szmidt. Ze względu na wyjątkowy, fundamentalny dla systemu charakter rozpatrywanych zagadnień tym razem do udziału w posiedzeniu KSPSW 10 października 2017 r. zaproszeni zostali członkowie Komisji ds. Organizacyjnych i Legislacyjnych KRASP w porozumieniu z przewodniczącym tej komisji.

Proponowane zmiany wraz z komentarzami

W Dziale II Szkolnictwo wyższe, w Rozdziale 1 Uczelnie (W raporcie nr 4 nie analizowano przepisów dotyczących federalizacji uczelni, co będzie przedmiotem analizy komisji w terminie późniejszym)

Przepisy ogólne dotyczące uczelni. Za niezbędne uznano wprowadzenie ograniczenia kompetencji organów administracji rządowej i organów samorządu terytorialnego w odniesieniu do podejmowania decyzji dotyczących uczelni jedynie do przypadków przewidzianych w ustawie. Analogicznie jak dla uczelni medycznych zaproponowano odrębną regulację dla uczelni artystycznych poszerzającą zakres podstawowych zadań tych typów uczelni. Wprowadzono pojęcie „studiów krótkiego cyklu” jako studiów odpowiadających 5. poziomowi Polskiej Ramy Kwalifikacji.

Rada uczelni. W miejsce słowa „nadzór”, występującego w określeniu kompetencji rady uczelni, wprowadzono analizę funkcjonowania systemu kontroli zarządczej. Na przewodniczącego rady uczelni nałożono obowiązek przedkładania senatowi rocznych sprawozdań z działalności rady. Wprowadzono ważną regulację obligującą członków rady uczelni do działania na jej rzecz i kierowania się jej dobrem. Zaproponowano następujące zmiany, dotyczące: liczby członków rady (od 5 do 9); zasady wyboru przewodniczącego rady uczelni przez senat, a nie przez samą radę; charakteru udziału przewodniczącego samorządu studentów w radzie uczelni: z uwagi na charakter rady uczelni oraz zakres powierzonych jej zadań, zasadne jest włączenie w jej prace przedstawicieli studentów i doktorantów jako osób z głosem doradczym, ale nie w charakterze pełnoprawnych członków, do czego tym przedstawicielom mogłoby brakować przygotowania. Ustawowe ograniczenia dotyczące biernego prawa wyborczego do rady uczelni poszerzono o zatrudnienie w administracji samorządu terytorialnego, sprawowanie mandatu posła, senatora lub radnego, tak aby zmniejszyć ryzyko upolitycznienia tego organu. Zdaniem komisji KRASP nie do pogodzenia z zasadą domniemania niewinności jest wyłączenie z możliwości składania kandydatur do rady osób, przeciwko którym toczy się postępowanie dyscyplinarne (a które nie zostały ukarane).

Rektor. Zaproponowano poszerzenie ustawowych kompetencji rektora o: nadzór nad realizacją misji i strategii uczelni; podejmowanie decyzji dotyczących mienia i gospodarki finansowej uczelni, w tym w zakresie zbycia lub obciążenia mienia do wysokości określonej w odrębnych przepisach; określanie limitów przyjęć na studia, do szkół doktorskich oraz na studia podyplomowe i inne formy kształcenia; podejmowanie decyzji w sprawie uruchomienia lub zniesienia kierunku studiów; składanie senatowi i radzie rocznych sprawozdań z działalności uczelni oraz ustalanie regulaminu pracy i regulaminu wynagradzania (poza regulaminem organizacyjnym).

Senat. Uporządkowano zakres ustawowych zadań senatu, w szczególności poszerzając je o uchwalanie misji uczelni, regulaminu studiów oraz regulaminu szkół doktorskich, a także zatwierdzanie planu rzeczowo-finansowego uczelni i sprawozdania z jego wykonania.

Tworzenie, likwidacja i przekształcanie uczelni (art. 40-53). Przywrócono zasadę, że aktem właściwym do utworzenia, likwidacji, przekształcenia akademickiej uczelni publicznej oraz połączenia z inną uczelnią publiczną jest ustawa, a w publicznej uczelni zawodowej zaaprobowano propozycję, aby dokonywała tego Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Wprowadzono zapis, że zmiana nazwy akademickiej uczelni publicznej następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów. Przywrócono obowiązek zasięgania opinii senatu lub senatów uczelni w przypadkach likwidacji uczelni publicznej, jej połączenia z inną uczelnią publiczną oraz zmiany jej nazwy. Z uwagi na niejednoznaczne i niekonsekwentne określenia form działania ministra w zakresie rozstrzygnięć związanych z przekształceniami organizacyjnymi uczelni zaproponowano katalog rozstrzygnięć, które są decyzjami administracyjnymi (decyzje w sprawach wpisu do ewidencji, pozwolenia na utworzenie kierunku studiów, przedłużenia ważności wpisu do ewidencji, wykreślenie z ewidencji oraz zgody na likwidację uczelni niepublicznej) i w konsekwencji stosuje się do nich przepisy kodeksu postępowania administracyjnego.

Wybrane zmiany w Dziale VIII. Instytucje przedstawicielskie środowiska szkolnictwa wyższego i nauki oraz organ pomocniczy ministra. Przyjęto zasadę, że ustawa powinna nakładać na organy władzy publicznej obowiązek zasięgania opinii tych instytucji w kluczowych kwestiach dla funkcjonowania systemu szkolnictwa wyższego i nauki, takich jak: zasady działania i kierunki rozwoju szkolnictwa wyższego i nauki, zarządzanie uczelniami, kształcenie i pomoc materialna dla studentów, kształcenie kadr i polityka naukowa oraz baza materialna uczelni; projekt budżetu państwa w części dotyczącej szkolnictwa wyższego i nauki; projekty aktów prawnych dotyczące szkolnictwa wyższego i nauki oraz innowacyjności, kultury, a także promocji nauki polskiej za granicą; zmiany w systemie oświaty mające znaczenie dla systemu szkolnictwa wyższego. Termin na wyrażenie opinii w ww. sprawach powinien wynosić miesiąc, co jest konieczne ze względu na tryb prac tych instytucji. Analogiczne regulacje zawiera obecna ustawa.

Uzupełniono kompetencje RGNiSW, opierając się na obecnych przepisach. KSPSW KRASP nie widzi powodu deregulacji w tym zakresie. Brak uregulowania kompetencji RGNiSW na poziomie ustawy może doprowadzić do sytuacji, że ta jakże istotna z punktu widzenia systemu szkolnictwa wyższego i nauki instytucja przedstawicielska będzie miała jedynie charakter fasadowy. Usunięto wymóg reprezentowania wszystkich dziedzin przez nauczycieli akademickich wybranych do RGNiSW przez konferencje rektorów. Zdaniem KSPSW KRASP wymóg ten stanowi nadregulację. Kwestia ta powinna zostać pozostawiona do autonomicznej decyzji konferencji rektorów.

Uzupełniono przepis stanowiący o braku możliwości łączenia członkostwa w RGNiSW z członkostwem w innych gremiach, takich jak KEN i RDN. Dodano przepis przewidujący finansowanie zadań ustawowych realizowanych przez konferencje rektorów oraz wymóg badania przez firmę audytorską rocznego sprawozdania finansowego, analogicznie jak w przypadku innych instytucji przedstawicielskich (KRD i PSRP). Usunięto przepis określający, że organem nadzorującym konferencje rektorów jest minister, bowiem regulacja ta wynika z przepisów dotyczących nadzoru. Uzupełniono kompetencje konferencji rektorów, na podstawie przepisów obecnej ustawy.

Wybrane zmiany w Dziale XII. Nadzór nad systemem szkolnictwa wyższego i nauki. Dookreślono przedmiot nadzoru ministra nauki i szkolnictwa wyższego nad regulowanymi ustawowo konferencjami rektorów (KRASP, KRePSZ, KRZaSP), ograniczając go wyłącznie do prawidłowości wydawania środków publicznych przekazanych przez ministra, czego konsekwencją jest wykreślenie z przepisów dotyczących instytucji przedstawicielskich szkolnictwa wyższego przepisów stanowiących o nadzorze ministra nad konferencjami rektorów bez określenia jego przedmiotu, podmiotów, kryterium i środków.

Ograniczono odesłanie do przepisów o kontroli w administracji rządowej, które mają być stosowane do kontroli nad uczelniami wyłącznie do trybu tej kontroli, gdyż przepisy o kontroli administracji rządowej zawierają dodatkowe kryteria kontroli, które nie powinny dotyczyć instytucji szkolnictwa wyższego, a w szczególności uczelni.

Przywrócono dotychczas obowiązujący system odwoływania rektora, w którym minister albo występuje do kolegium elektorów o odwołanie rektora z powodu naruszenia prawa, które rozstrzyga po zasięgnięciu opinii senatu, albo odwołuje rektora samodzielnie po zasięgnięciu opinii RGNiSW oraz właściwej konferencji rektorów. W tym drugim przypadku odwołanie będzie możliwe wyłącznie w przypadku rażącego naruszenia prawa.

Z uwagi na niejednoznaczne i niekonsekwentne określenia form działania organu nadzoru zaproponowano, aby do rozstrzygnięć nadzorczych ministra stosować odpowiednio przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej. Kwestia ta wymaga jednoznacznego uporządkowania w całej ustawie.

Uwagi końcowe

Plan dalszych prac Komisji ds. Strategicznych Problemów Szkolnictwa Wyższego KRASP przewiduje comiesięczne, kilkudniowe robocze zebrania wyjazdowe zespołu redakcyjnego oraz jednodniowe posiedzenia plenarne komisji. W wyniku tych prac zostaną opracowane i przedstawione ministerstwu i środowisku akademickiemu kolejne raporty zawierające dalsze propozycje poprawek do ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.