Zaprezentowany podczas NKN w Krakowie projekt tzw. konstytucji dla nauki zachęca do dyskusji. Na łamach wrześniowego FA ukazał się tekst pt. Pomoc materialna wymaga zmian , poświęcony tytułowemu wsparciu. Bez względu na dalsze prace trzeba pamiętać o zmianach, jakie w ostatnim czasie weszły w życie, a dotyczą pomocy materialnej dla studentów. Przepisy te muszą znać organy przyznające stypendia począwszy od października br. Chodzi tu zarówno o uczelnie, jak i instytuty naukowe PAN.

Dla najlepszych czy socjalne

W zakresie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym należy odnotować, że z dniem 1 stycznia 2017 r. zmianie uległ art. 174 ust. 4. Teraz na stypendia rektora dla najlepszych studentów można przeznaczyć nie więcej niż 60% środków przeznaczonych łącznie na stypendia rektora dla najlepszych studentów, stypendia socjalne oraz zapomogi. Dotychczas było to nie więcej niż 40%. Ograniczenie to nie dotyczy doktorantów. Na marginesie należy jednak wskazać, że rozporządzenie MNiSW w przedmiocie podziału dotacji premiuje przeznaczanie środków na stypendia socjalne, co zresztą ma swoje uzasadnienie. Nie zawsze więc będzie „opłacalne” zwiększanie puli środków na stypendia dla najlepszych studentów.

Nieco większe zmiany dotknęły postępowanie w przedmiocie przyznania pomocy materialnej. Chodzi tu o nowelizacją Kodeksu postępowania administracyjnego, jaka weszła w życie 1 czerwca 2017 r. Zgodnie z art. 207 Psw, do tzw. spraw stypendialnych stosuje się odpowiednio przepisy Kpa. Co do zasady, organy powinny w ciągu miesiąca od daty wpłynięcia wniosku wydać decyzję. W praktyce trudno jednak, ażeby już w październiku decyzja była gotowa, a co więcej, żeby środki znalazły się na kontach studentów. Trzeba jednak liczyć się z tym, że w przypadku bezczynności lub przewlekłości student, zgodnie z art. 36 Kpa, ma prawo do wniesienia ponaglenia. Uzasadnione zaś ponaglenie może skutkować ustaleniem osób winnych tejże bezczynności lub przewlekłości.

Nie krócej niż siedem dni

Niektóre czynności wymagają zachowania terminu ze strony studenta. Trzeba jednak pamiętać, że sobota – podobnie jak niedziela – jest traktowana jako dzień wolny od pracy i nie powinna być uwzględniania przy obliczaniu terminów (art. 57 § 4 Kpa). Wezwanie do uzupełniania braków formalnych (art. 64 § 2 Kpa) dotychczas powiązane było z terminem siedmiu dni; aktualnie chodzi o termin „nie krótszy niż siedem dni”. Daje to swobodę organowi do zakreślenia dwutygodniowego czy miesięcznego terminu.

Wskazać również należy na elementy decyzji (art. 107 §1 Kpa). Przez oznaczenie organu należy rozumieć nie tylko wskazanie nazwy (np. odwoławcza komisja stypendialna), ale również wymienienie z imienia i nazwiska składu – tych osób, które brały udział w wydaniu decyzji. Nadal oczywiście decyzje podpisują przewodniczący albo upoważniony wiceprzewodniczący. Istotna zmiana dotyczy pouczeń. Chodzi tu m.in. o pouczenie o dopuszczalności sprzeciwu (w przypadku decyzji wydawanych na podstawie art. 138 § 2 Kpa – uchylenie i przekazanie do ponownego rozpatrzenia organowi pierwszej instancji) czy skargi, jak i o wysokości opłaty od skargi lub sprzeciwu od decyzji, a także o możliwości ubiegania się przez studenta o zwolnienie od kosztów albo przyznanie prawa pomocy. Student ma prawo zrzec się odwołania (art. 127a Kpa), aczkolwiek takie oświadczenie zamyka drogę sądowoadministracyjną. Wyraźnie należy podkreślić, że nie stosuje się tzw. milczącego załatwienia sprawy (rozdział 8a Kpa), bowiem w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym brakuje – słusznie zresztą – przepisu szczególnego. Brak decyzji w przedmiocie stypendium nie oznacza więc automatycznie, że student otrzyma takie świadczenie.

Od dziekana do rektora

Poważne trudności, nie tylko dla organów stypendialnych, ale i sądownictwa administracyjnego, może wywołać znowelizowany przepis art. 52 § 3 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Zasadniczo bowiem skarga do sądu wymaga wyczerpania wewnętrznej drogi zaskarżania, co w praktyce oznacza, że od decyzji dziekana (wydziałowej komisji stypendialnej) należy wnieść odwołanie do rektora (odwoławczej komisji stypendialnej). W przypadku stypendiów przyznawanych przez rektora przysługiwał wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Od 1 czerwca 2017 r. w przypadku tych spraw, w których studentowi przysługuje prawo do zwrócenia się do organu o ponowne rozpatrzenie sprawy, ów student może z niego skorzystać albo wnieść skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Chodzi tu również o stypendia doktoranckie i tzw. projakościowe.

Zmiany obejmują m.in. zasady obliczania dochodu w rodzinie studenta, co wynika z nowelizacji ustawy o świadczeniach rodzinnych, obowiązującej od 1 sierpnia 2017 r. Do katalogu dochodów włączono stypendium dla bezrobotnych finansowanego ze środków UE. Znaczna zmiana dotyczy osób, które osiągają dochód z działalności podlegającej opodatkowaniu na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. Dotychczas uwzględniano oświadczenie o wysokości dochodu; aktualnie obliczany będzie on na podstawie obwieszczenia MRPiPS, publikowanego corocznie do 1 sierpnia, w którym wprowadza się tzw. dochód przeliczeniowy. Obwieszczenie takie różnicuje dochody w przypadku podatku opłacanego w formie karty podatkowej oraz w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych (inna wysokość dochodu dla stawki podatkowej wynoszącej 2% lub 3% osiąganych przychodów; 5,5%; 8,5% lub 10%; 17% i 20%). Do obliczenia dochodu na podstawie obwieszczenia opublikowanego 27 lipca br. („Monitor Polski” z 2017 r., poz. 766; akt ten liczy 19 stron i zawiera 6 ważnych tabel) niezbędne będzie zaświadczenie naczelnika urzędu skarbowego zawierające informacje odpowiednio o: a) formie opłacanego podatku, b) wysokości przychodu, c) stawce podatku, d) wysokości opłaconego podatku – w 2016 r.

Dochód utracony

Prawo o szkolnictwie wyższym, odsyłając do ustawy o świadczeniach rodzinnych na użytek stypendium socjalnego, wskazuje, że w przypadku utraty dochodu nie należy go uwzględniać obliczając dochód w rodzinie studenta (np. rodzic studenta utracił pracę jeszcze w poprzednim roku albo tuż przed wakacjami w roku bieżącym – art. 5 ust. 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych). W przypadku zaś uzyskania dochodu w roku 2016, przy założeniu, że nadal jest on uzyskiwany, dochód ten dzieli się przez liczbę miesięcy, w których był uzyskiwany (art. 5 ust. 4a). Nieco inne zasady dotyczą sytuacji, gdy dochód został uzyskany już w 2017 r. (np. student rozpoczął pracę w maju br.). W tym przypadku należy uwzględnić dochód za miesiąc następujący po miesiącu, w którym nastąpiło uzyskanie dochodu, o ile jest on nadal uzyskiwany (art. 5 ust. 4b). Praca rozpoczęta w maju br. będzie skutkować koniecznością uwzględnienia dochodu za pracę w czerwcu br. Ważną zmianę wnosi obowiązujący od 1 sierpnia br. art. 5 ust 4c, zgodnie z którym przepisów o utracie i uzyskaniu dochodu nie stosuje się, jeżeli student albo członek jego rodziny utracił dochód, a następnie w okresie trzech miesięcy, licząc od dnia utraty dochodu, uzyskał dochód u tego samego pracodawcy, zleceniodawcy lub zamawiającego dzieło albo ponownie rozpoczął pozarolniczą działalność gospodarczą. Zwłaszcza ten ostatni przepis może generować liczne trudności w związku z koniecznością terminowego rozpatrzenia wniosku jeszcze w październiku lub w listopadzie, gdy np. dopiero w grudniu upłynie ów termin trzech miesięcy, gdy można będzie zweryfikować, czy zgłoszona przez studenta utrata dochodu faktycznie miała miejsce.

Na użytek katalogu dochodów utraconych i uzyskanych istotną rolę pełni zawieszenie wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej tylko i wyłącznie w rozumieniu art. 14a ust. 1d ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. Przepis ten, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2017 r., stanowi, że „przedsiębiorca niezatrudniający pracowników, prowadzący działalność gospodarczą przez okres co najmniej 6 miesięcy, może zawiesić wykonywanie działalności gospodarczej na okres do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia, a w przypadku dziecka, które z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wymaga osobistej opieki osoby prowadzącej działalność gospodarczą, na okres do 6 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia”.

Stypendium to dochód uzyskany

Pamiętać należy, że uzyskanie stypendium doktoranckiego, o którym mowa w art. 200 Psw, stanowi dochód uzyskany i powinno być uwzględniane na użytek stypendium socjalnego. Podobnie gdy chodzi o tzw. stypendium projakościowe (art. 200a Psw). Nie ma żadnych racjonalnych powodów, żeby oba te świadczenia traktować inaczej, zwłaszcza że tzw. stypendium projakościowe nigdy nie będzie stanowiło odrębnego świadczenia – będzie albo zwiększeniem stypendium doktoranckiego, albo po prostu stypendium doktoranckim.

W praktyce często najpierw przyznawane są stypendia socjalne, a dopiero potem te o charakterze naukowym. Niektóre uczelnie wydają decyzje na okres do 10 miesięcy, przyjmując fikcję, że nie ma znaczenia jakakolwiek zmiana sytuacji materialnej w trakcie roku akademickiego. Pomijane jest więc np. przyznanie stypendium doktoranckiego (decyzje te zapadają np. w grudniu). Praktyka taka jest błędna, bowiem w tym stanie stypendium doktoranckie nigdy nie stanowiłoby uzyskania dochodu, a przepis art. 3 pkt 24 lit. k ustawy o świadczeniach rodzinnych byłby zbędny. Co więcej, uczelniom wydającym decyzje na okres semestru, czy nawet do 10 miesięcy, które nie weryfikują sytuacji materialnej studenta w trakcie roku akademickiego, należy wskazać na obowiązujący od 1 sierpnia 2017 r. przepis art. 24 ust. 7 ustawy o świadczeniach rodzinnych, zgodnie z którym „w przypadku gdy uzyskanie dochodu powoduje utratę prawa do świadczeń rodzinnych lub obniżenie ich wysokości, świadczenia nie przysługują lub przysługują w niższej wysokości od miesiąca następującego po pierwszym miesiącu od miesiąca, w którym nastąpiło uzyskanie dochodu”.

Górny próg zamrożony

Przypomnieć również należy, że 22 września br. prezes GUS wydał obwieszczenie w przedmiocie tzw. hektara przeliczeniowego, na podstawie którego oblicza się dochód z gospodarstwa rolnego. Przeciętny dochód z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 1 ha przeliczeniowego wynosił w 2016 r. 2577 zł. Nie ulega podwyższeniu górny próg wysokości dochodu na osobę w rodzinie studenta uprawniającą do ubiegania się o stypendium socjalne. Zgodnie z art. 179 ust. 2 Psw, rektor w uzgodnieniu z organem samorządu studenckiego określa corocznie wysokość takiego dochodu, która nie może być niższa niż 1,30 kwoty, o której mowa w art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej oraz wyższa niż 1,30 sumy kwot określonych w art. 5 ust. 1 i art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Chodzi tu o zbiór pomiędzy kwotami 668,20 – 1051,70 zł. Wprawdzie od 1 listopada 2017 r. górny próg miał wynosić 1162,20 zł, to jednak został „zamrożony”. Podobnie, gdy idzie o tzw. samodzielność finansową, o której mowa w art. 179 ust. 6 pkt 2 lit. c. – jest to kwota 930,35 zł. W wyniku „zamrożenia” nie będzie od 1 listopada 2017 r. obowiązywać kwota 1028,10 zł.

Powyższe uwagi dotyczą wybranych zmian, które w praktyce będą mieć istotne znaczenie podczas rozpatrywania wniosków o przyznanie świadczeń pomocy materialnej dla studentów i doktorantów. Problemów nie brakuje, co powinno skłaniać do refleksji nad system pomocy materialnej.