Jubileusz dwudziestolecia Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich skłania do wnikliwego spojrzenia na wyzwania i dokonania kolejnych kadencji rektorskich w tym okresie. Naszym wspólnym największym osiągnięciem na przestrzeni tych 20 lat jest uzyskanie przez KRASP pozycji dojrzałej, umocowanej formalnie i odpowiedzialnej instytucji, bez której trudno byłoby dzisiaj wyobrazić sobie system szkolnictwa wyższego w naszym kraju.

W statucie Konferencji Rektorów podkreślono, iż KRASP „stoi na straży tradycyjnych wartości akademickich, a w tym zasad etyki zawodowej, odpowiedzialności i konstytucyjnej zasady autonomii szkół wyższych, gwarantującej im w szczególności prawo do określania własnego stanowiska we wszystkich sprawach, którymi zainteresowana jest społeczność akademicka”.

KRASP działa na podstawie art. 54. ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z 27 lipca 2005 r. Jest przedstawicielskim organem uczelni akademickich. Konferencja działa na rzecz rozwoju szkolnictwa wyższego, nauki i kultury, angażuje się w żywotne sprawy środowiska akademickiego, przedstawia wnioski, wyraża opinie, wspiera i monitoruje działania na rzecz podnoszenia jakości kształcenia. KRASP współdziała z ministrem nauki i szkolnictwa wyższego, innymi ministrami nadzorującymi szkoły wyższe oraz z Radą Główną Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Polską Komisją Akredytacyjną i innymi agencjami akredytującymi uczelnie akademickie, a także Parlamentem Studentów Rzeczypospolitej Polskiej i Krajową Reprezentacją Doktorantów. Rektorzy członkowie KRASP, działając wspólnie jako obywatele, ustanowili Fundację Rektorów Polskich, pozarządową organizację pożytku publicznego.

Utworzenie KRASP

Okres 1980/81 to były trudne początki inicjowania przez grono rektorów czołowych uczelni współdziałania i nawiązywania kontaktów o charakterze poziomym. Prasa stanu wojennego nazwała to później pogardliwym określeniem „samotwór rektorów”. W latach 1990-1996 rektorzy wznowili te inicjatywy. Spotykali się regularnie, tworzyli konferencje lub kluby rektorów poszczególnych typów uczelni, ogłaszające wspólne komunikaty i wybierające swoich przewodniczących. Ale ta działalność miała ciągle charakter nieformalny i ograniczony branżowo. Pojawiła się zatem potrzeba powołania wspólnej reprezentacji uczelni, demokratycznej i bardziej powszechnej. W roku akademickim 1996/97 rektorzy, m.in. Aleksander Koj (UJ), Mirosław Handke (AGH), Włodzimierz Siwiński (UW), Jerzy Woźnicki (PW), przedstawili ideę utworzenia ogólnopolskiej „szerszej reprezentacji środowisk akademickich”. Projekt powołania takiego podmiotu w postaci KRASP został przedyskutowany na posiedzeniu nieformalnej tzw. Konferencji Rektorów Uczelni Autonomicznych 31 stycznia 1997 r. i przyjęty przez uczestników spotkania. Jednak spory o charakter instytucjonalny przyszłej struktury, o jej formułę działania, o wymogi członkostwa obejmującego uczelnie niepubliczne albo nie, dopiero się zaczęły. Trzeba było rozstrzygnąć kilka kwestii zasadniczych – wybór charakteru organizacji: struktura silniejsza czy luźniejsza, federacyjna, jaka powinna być siła organów itd. Należało ustalić „warunki akademickości”, a więc kryteria przynależności uczelni członkowskich: wymogi habilitacyjne czy tylko doktorskie? Należało podjąć prace nad projektem regulaminu przyszłego KRASP oraz propozycjami poprawek do tego projektu, a także prowadzić działania konsultacyjne i informacyjne adresowane do instytucji akademickich, parlamentarnych i rządowych.

Po niezbędnych przygotowaniach, w tym po opracowaniu propozycji regulaminu, zebranie założycielskie KRASP odbyło się 7 czerwca 1997 r. w Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, w przeddzień spotkania rektorów z Papieżem Janem Pawłem II. Grono 73 rektorów jednomyślnie głosowało za utworzeniem KRASP, przyjęło pierwszy wewnętrzny regulamin i wybrało władze. Ale KRASP przez kolejne 8 lat pozostawała organizacją nieformalną.

Przegląd dokonań kolejnych kadencji

Jubileusz dwudziestolecia KRASP skłania do refleksji na temat minionych kadencji. Każda kadencja to nowy etap działania rektorów oraz okres szczególnej odpowiedzialności zmieniających się przewodniczących KRASP.

Okres 1997-1999: I niepełna kadencja, przewodniczący – rektor Aleksander Koj (UJ). Był to czas poszukiwania formuły i merytorycznej tożsamości. Kształtowały się podstawy struktury organizacyjnej. Swoją działalność rozpoczęły dwie komisje stałe kierowane przez wiceprzewodniczących – ds. legislacyjnych (J. Woźnicki) oraz ds. finansowych (J. Jóźwiak), powołane na zebraniu inauguracyjnym. Podczas I kadencji KRASP pracowała również nad nową praktyką kontaktów z mediami oraz budowaniem relacji z europejskimi organizacjami reprezentującymi uczelnie: CRE i CEURC, a także HRK.

II kadencja (pierwsza pełna, trwająca trzy lata: 1999-2002) przewodniczący – rektor Jerzy Woźnicki (PW). Podczas II kadencji wszedł w życie nowy statut – osiągnięto tu kompromis! Ustanowiono reguły kultury instytucjonalnej, budowano pozycję publiczną i medialną KRASP, nawiązano relacje z Premierem RP, z Parlamentem Studentów Rzeczpospolitej Polskiej, wzmacniano relacje z PAN, z NIK, z Trybunałem Konstytucyjnym, wniesiono wkład w utworzenie European University Association, nawiązano kontakty z UNESCO –Cepes. Ważnym dziełem II kadencji KRASP było utworzenie think tanku: Fundacji Rektorów Polskich i Instytutu Społeczeństwa Wiedzy, jako zaplecza merytorycznego Konferencji.

III kadencja (trzy lata: 2002-2005) przewodniczący – rektor Franciszek Ziejka (UJ). W czasie trwania III kadencji opracowano projekt oraz doprowadzono do uchwalenia ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym (na podstawie tzw. zielonej książeczki KRASP z 1998 r.), umocowano ustawowo KRASP, wzmocniono relacje z Prezydentem RP, z Rzecznikiem Praw Obywatelskich, z Urzędem Zamówień Publicznych, rozpoczęto działalność w EUA. Można było zauważyć, iż doszło do większej integracji wśród członków, zacieśniły się więzi osobiste pomiędzy rektorami. Wykreowane zostały dobre relacje z rektorami zagranicznymi.

IV kadencja (trzy lata: 2005-2008) przewodniczący – rektor Tadeusz Luty (PWr). Podczas IV kadencji wdrażano nową ustawę, uchwaloną w 2005 r., zgłoszono postulat wprowadzenia czesnego, zawarto umowę o partnerstwie strategicznym z Fundacją Rektorów Polskich (FRP), przyjęto i opublikowano Kodeks Dobrych Praktyk w Szkołach Wyższych, również w języku angielskim, opracowany przez FRP – ISW na zlecenie KRASP. Ważnym zadaniem było wspieranie rozwoju innowacyjności i internacjonalizacji. Kolejnym partnerem strategicznym została Fundacja Edukacyjna „Perspektywy”, z którą przygotowano program „Study in Poland”. Nastąpił też wybór rektora T. Lutego do boardu EUA.

V kadencja (cztery lata: 2008-2012) przewodnicząca – rektor Katarzyna Chałasińska-Macukow (UW). W tych latach nawiązano relacje z KRZaSP, KRePSZ, RGNiSW, przygotowano i przyjęto Strategię Rozwoju Szkolnictwa Wyższego 2010-20, opracowaną przez FRP – ISW na zlecenie konsorcjum powołanego z inicjatywy KRASP, utworzono Fundację na rzecz Jakości Kształcenia, przyjęto nowy statut i określono nową tożsamość KRASP, jako organu reprezentującego uczelnie akademickie. Prowadzona była, ze zmiennymi skutkami, współpraca z MNiSW, nawiązano nowe relacje z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ze Związkiem Banków Polskich, z PZPPE Lewiatan, kontynuowano bliską współpracę z Parlamentem Studentów RP i Krajową Reprezentacją Doktorantów.

VI kadencja (cztery lata: 2012-2016) przewodniczący – rektor Wiesław Banyś (UŚ). Najważniejszym dziełem kadencji było opracowanie przez FRP – ISW na zlecenie KRASP Programu rozwoju szkolnictwa wyższego do 2020 r., złożonego z pięciu części, w tym czterech raportów szczegółowych. Program ten, przyjęty przez KRASP, stał się punktem wyjścia w pracach nad założeniami nowej ustawy pn. Ustawa 2.0. Nawiązano bliższą współpracę z wieloma nowymi podmiotami, w tym m.in. Pracodawcami RP, a także konferencjami rektorów z kilku krajów (Brazylia, Portugalia, Ukraina, Francja, Niemcy). Nastąpił też wybór rektora W. Banysia do boardu EUA.

Używając słów kluczowych, dokonania wobec KRASP w ramach kolejnych kadencji można scharakteryzować następująco: A. Koj – 1997-1999: kreacja, J. Woźnicki – 1999-2002: instytucjonalizacja, F. Ziejka – 2002-2005: legislacja, T. Luty – 2005-2008: internacjonalizacja, K. Chałasińska-Macukow – 2008-2012: konsolidacja (środowiskowa), W. Banyś – 2012-2016: partneryzacja, J. Szmidt – 2016-2020: ?

Przezwyciężone sytuacje konfliktowe

W działalności KRASP pojawiały się także sytuacje trudne, wymagające rozwiązania: spór o wymogi członkowskie – kadencja I: 1997-1999, konflikt KRASP–RGSW – kadencja II: 1999-2002, spór o KRASP w Sejmie: kryzys legislacyjny (ustawa z 2005 r.) – kadencja III: 2002-2005, manifestacje grup niezadowolonych rektorów (publ./niepubl.) – kadencja IV: 2005-2008, spór o statut i umowy ze studentami – kadencja V: 2008-2012, wywoływanie i próby rozgrywania podziałów wśród uczelni członkowskich – kadencja VI: 2012-2016. Wszystkie one zostały z dobrymi skutkami skutecznie przezwyciężone dzięki zdolności do kompromisu i zaufaniu, jakim darzą się rektorzy.

Podsumowanie

Na wysoką, w pełni zasłużoną pozycję KRASP w systemie szkolnictwa wyższego i nauki składają się następujące elementy: misja Konferencji (autonomia, odpowiedzialność, reprezentatywność), umocowanie formalne (KRASP jako organ reprezentujący uczelnie akademickie), kultura organizacyjna (konsensus statutowy), działalność programowa (partnerstwo strategiczne z FRP, a następnie z Fundacją Perspektywy), wkład w osiągnięcia legislacyjne i pozycja wobec organów państwa, usuwanie sporów i łagodzenie różnic interesów, integrowanie środowiska oraz etos, dobre praktyki, działalność informacyjna i szkoleniowo-dyskusyjna.

Jak czytamy w statucie KRASP: „doświadczenia pierwszych lat działania KRASP oraz procesy zachodzące w polskim i europejskim szkolnictwie wyższym wskazują na potrzebę działania Konferencji w szerokiej formule, zapewniającej możliwość współdziałania rektorów i poszanowania tożsamości różnych typów uczelni – publicznych i niepublicznych, dużych i małych, akademickich i zawodowych, prowadzących kształcenie na wielu kierunkach i bardziej specjalistycznych, działających w dużych ośrodkach akademickich i mniejszych miejscowościach, o wieloletniej tradycji i tych nowo utworzonych”. Sformułowania te mogłyby stanowić swoiste motto dla działania KRASP.

Istotną sprawą pozostającą do uregulowania jest zapewnienie ustawowych gwarancji uzyskiwania przez KRASP dotacji Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na działalność programową wspierającą rozwój szkolnictwa wyższego.