Rodzina Henryka Wacława Raabego wywodzi się z Niderlandów. Jego przodkowie po mieczu przybyli do Polski w XVII wieku. Pradziadek, Teodor Raabe, był burmistrzem Czorkowa. Dziadek, Telesfor Raabe, przeniósł się do Włocławka, pracował jako naczelnik poczty i telegrafu. Ojciec, Henryk, był technikiem zatrudnionym w fabryce wyrobów metalowych. Matka, Zofia z Hausbrandtów, miała po kądzieli także korzenie cudzoziemskie (rodzina de Koeppen). Henryk Wacław, syn Henryka, urodził się 21 listopada 1882 roku w Warszawie. Metrykę chrztu wystawiła parafia ewangelicko-augsburska. Ojciec zmarł, gdy syn miał osiem lat. Matka wychowywała też młodsze rodzeństwo – Władysława, Zofię i Jadwigę. Siostry nie dożyły dorosłości, a matka przeniosła się dzięki kontaktom Henryka Wacława do Zakopanego. Ustaliła te dane genealogiczne Agnieszka Kidzińska-Król (Rodzina, młodość i wykształcenie Henryka Raabego [w]: Henryk Raabe 1882-1951 pierwszy rektor Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2017).

Henryk Wacław ukończył w 1901 roku Gimnazjum Realne w Warszawie. Już w szkole działał w samopomocowej organizacji międzyszkolnej „Zdrowie”, wspomagał też kółka samokształceniowe robotników, kierując się ideą socjalizmu. Podjął studia na Wydziale Lekarskim UW jako słuchacz nadzwyczajny (matura realna – bez łaciny i greki – kierowała na studia politechniczne). Wstąpił do organizacji „Spójnia”, kierowanej przez Norberta Barlickiego. W 1903 roku przyjęto Henryka Wacława do Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy. Został wydalony z Imperium Rosyjskiego po manifestacji studenckiej, którą współorganizował (1 XII 1903). Dalsze studia kontynuował na Wydziale Filozoficznym UJ, nadal ze statusem słuchacza nadzwyczajnego. Zapisał się do Bratniej Pomocy, Czytelni Akademickiej oraz „Wyzwolenia”, sympatyzował z Ligą Wolnej Myśli. W roku 1906 był dwukrotnie aresztowany w Warszawie, gdy prowadził socjalistyczną agitację. Organizował też strajki uczniów i robotników w Sosnowcu. Po zdaniu egzaminu nauczycielskiego podjął pracę w gimnazjum realnym w Skierniewicach (1910-1912). Gdy wybuchła wojna, zgłosił się do Legionów.

Obok polityki interesowała Raabego nauka, podczas studiów pracował w Zakładzie Zoologii UJ u Antoniego Wierzejskiego jako wolontariusz-preparator, następnie demonstrator. Uzyskał stypendium Kasy imienia Józefa Mianowskiego na wyjazd do Francji (VII – X 1912, do Roscoff i Villefranche sur Mer). Badania dotyczyły pasożytów na skorupiakach wodnych. Po uzyskaniu poparcia Rady Wydziału Filozoficznego (19 I 1914) i zgody wiedeńskiego Ministerstwa Wyznań i Oświaty (14 II 1914 – ponieważ był obywatelem Imperium Rosyjskiego) oczekiwał na druk pracy, co skomplikował wybuch wojny. Do tego Raabe zmienił przedmiot dodatkowy, z fizyki na antropologię. Promotorem był Michał Siedlecki. Raabe zdał egzaminy z wynikiem dostatecznym (4 X z zoologii i antropologii, 2 XII 1915 z filozofii). Promocja doktorska odbyła się 3 grudnia 1915 roku. Przez następne dwa lata Raabe prowadził samodzielnie badania nad nowym gatunkiem ameby, korzystając z wsparcia Kasy Mianowskiego. Od roku ak. 1917/1918 był zatrudniony w Zakładzie Biologii i Embriologii UJ jako asystent Emila Godlewskiego. O dopuszczenie do przewodu habilitacyjnego wystąpił 22 listopada 1918 roku, w dniach odzyskania niepodległego państwa. Veniam docendi uzyskał 23 maja 1919 roku. Praca będąca podstawą habilitacji, Studia nad cytologią ameb, pozostawała w rękopisie. Zatrudnienie etatowe na UJ wygasło 30 września 1919 roku. Do roku 1925 Raabe dojeżdżał z Warszawy do Krakowa na wykłady, by nie utracić uprawnień. Oceniany jako osoba zbyt upolityczniona nie uzyskał katedry ani na UJ, ani na UW. Musiał utrzymać rodzinę z pracy nauczycielskiej.

Od 23 stycznia 1909 roku Raabe był żonaty z Julią de domo Wyleżyńską, koleżanką ze studiów, nauczycielką z zawodu. Mieli dwóch synów: Zdzisława (1909) i Leszka (1913). Pierwszy kierował się drogą naukową – ukończył studia (1937) na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UW, pracował w Muzeum Zoologii, a w czasie II wojny przebywał w oflagu. Drugi ukończył (1937) Wydział Prawa UW, w czasie wojny zginął w 1943 roku jako dowódca Socjalistycznej Organizacji Bojowej.

W latach 1920-1926 Henryk Raabe pracował w Warszawie w Państwowym Centralnym Zakładzie Epidemiologicznym (w 1923 roku przekształconym w Państwowy Zakład Higieny). Miał tam mieszkanie służbowe. Równocześnie uczył przedmiotów przyrodniczych, geografii i propedeutyki filozofii w prywatnym męskim gimnazjum i liceum Władysława Giżyckiego. Do tego nauczał w gimnazjach prowadzonych przez Związek Zawodowy Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich, w którym był przewodniczącym Zarządu Głównego (20 I 1922 – 27 XII 1927). Z ramienia związku był też prezesem Naczelnej Komisji Szkolnictwa Zawodowego oraz redaktorem miesięcznika „Ogniwo”. W roku 1930 ten Związek połączył się ze Związkiem Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych i powstał lewicowo zorientowany Związek Nauczycielstwa Polskiego. Raabe przewodniczył komitetowi organizacyjnemu Wielkiego Zjazdu Oświatowego, w którym wzięło udział 350 delegatów z ośmiu związków nauczycielskich (Warszawa 29, 30 XII 1926). Przewodniczył też Centralnej Komisji Porozumiewawczej Związków Zawodowych Pracowników Państwowych (1923-1931). Był przedstawicielem w Komisji do spraw Pracowników Państwowych przy Międzynarodowym Biurze Pracy w Genewie (1934-1939). Rosła też aktywność polityczna Raabego. W 1926 roku został członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej. W Warszawie działał w Okręgowym Komitecie Robotniczym oraz przewodniczył Komitetowi Obrony Klasowych Interesów Pracowniczych. Z ramienia PPS uzyskiwał mandat radnego w Warszawie (1927-1934, 1938-1939). Ustalił te dane Zbigniew Zaporowski (Henryk Raabe w okresie Drugiej Rzeczypospolitej [w]: Henryk Raabe 1882-1951…, 2017).

Raabe mieszkał z rodziną przy ulicy Tynieckiej. W latach 1930-1939 kilkakrotnie prowadził badania w Instytucie Oceanograficznym w Monako, zajmował się fauną Morza Śródziemnego. Opublikował osiem artykułów w biuletynie instytutu. Wspierał go wicedyrektor, Mieczysław Oxner, kolega gimnazjalny. Gdy ewakuował się po wybuchu wojny do Lwowa, łatwo uzyskał etat profesora zoologii w Zakładzie Anatomii Porównawczej na Uniwersytecie imienia Iwana Franki (1 XII 1939). Po inwazji niemieckiej pracował w prywatnej firmie deratyzacyjnej, następnie w fabryce produkującej cukierki.

1 sierpnia 1944 roku Henryk Raabe przybył samolotem wojskowym na polowe lotnisko koło Lublina. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego mianował go naczelnikiem Wydziału Szkół Wyższych resortu oświaty (27 VIII 1944). Uruchomił od 1 września akcję rejestracji sił naukowych. Od 1 stycznia 1945 roku jego funkcja zyskała rangę dyrektora Departamentu Szkół Wyższych Ministerstwa Oświaty. Już 18 września 1944 roku przygotował memoriał w sprawie otwarcia w Lublinie państwowej Akademii Medycyny i Nauk Przyrodniczych. Władze PKWN wybrały jednak model uniwersytetu. Na mocy pisma Bolesława Bieruta (z 31 X 1944) Raabe został profesorem zwyczajnym. Od 24 X 1944 roku pełnił urząd rektora Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej. Uroczysta inauguracja odbyła się 14 stycznia 1945 roku. Ponieważ przeniesiono siedzibę Rady Ministrów do Warszawy (jego departament – 1 III 1945), Raabe musiał wybierać między funkcją urzędniczą (przejściowo mianowano go nawet wiceprezydentem Warszawy) a godnością rektora. Raabe złożył funkcje urzędnicze z dniem 28 lutego 1945 roku. Jako rektor UMCS wystąpił (18 II 1945) do delegata rządu dla spraw repatriacji „o wysłanie do Lwowa specjalnego delegata, który by zajął się zorganizowaniem repatriacji polskich sił naukowych (…) i umożliwił im zabranie rodzin, bibliotek i narzędzi pracy oraz ich skromnego mienia”.

Mianowany ambasadorem RP w Moskwie (dekret Bieruta z 20 VIII 1945), zachowywał godność rektora i zamiar tylko czasowego pełnienia funkcji w randze ministra pełnomocnego. Tak jak wcześniej poznał prominentów władzy w kraju, tak teraz zobaczył z bliska władzę sowiecką, odkrył jej zbrodniczą naturę. Raabe stał się ośrodkiem polskich zabiegów w sprawie przeniesienia uczonych ze Lwowa i Wilna, zwrotu Ossolineum i innych polskich dóbr kultury. Dzięki jego wysiłkom zwolniono z więzień i skierowano do Polski 12 500 osób. Do tego uzyskał (21 XI 1945) zgodę Mołotowa na zwolnienie 4000 żołnierzy Okręgu Wileńskiego AK, wcielonych do Pułku Zapasowego Armii Czerwonej stacjonującego pod Kaługą. Ogółem przesiedlono z głębi ZSRS do Polski 248 198, a z terenów Ukrainy, Białorusi i Litwy 1 231 509 osób. Wobec niechęci władz sowieckich i intryg Władysława Matwina, „opiekuna z ramienia PPR”, Raabe złożył wniosek o zakończenie misji (11 VII 1946). Odwołano go 27 września 1946 roku, mógł więc powrócić do pełnienia godności rektora (zastępował go czasowo Kazimierz Strawiński). Ustalił te dane Mirosław Szumiło (Henryk Raabe – ambasador Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej w Moskwie [w]: Henryk Raabe 1882-1951…, 2017).

Tadeusz Kielanowski, kolejny rektor, wspominał (1982): „był rektor Raabe przez rok ambasadorem w Moskwie, ale dojeżdżał do Lublina i prowadził nadal ważniejsze sprawy uczelni. Po powrocie na stałe do Lublina angażował się goręcej niż dawniej w pracy partyjnej w Polskiej Partii Socjalistycznej (…). Nam, bezpartyjnym, wydawało się, że niepotrzebnie atakuje PPR i stwarza w uczelni pewne napięcia, ale nie dziwiliśmy się, bo znaliśmy jego temperament. Raabe pracował jak dawniej od rana do wieczora, ale w każdej rozmowie na każdy temat mówił o polityce i krytykował rząd, ministrów, głównie Skrzeszewskiego”. Powojenna działalność polityczna Henryka Raabego w „odrodzonej” PPS powiązała go z Edwardem Osóbką-Morawskim. Był jego zastępcą jako wiceprzewodniczący Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS (11 IX 1944 – 1 VII 1945). Następnie był członkiem CKW (4 XII 1946 – 17 XII 1947). Członkiem Rady Naczelnej PPS był przez cały okres – od I Konferencji PPS w Lublinie, której przewodniczył (10-11 XI 1944), do tzw. zjednoczenia PPS z PPR. W kwietniu 1947 roku Raabe założył Koło PPS na UMCS, co spowodowało walki z Kołem PPR, manipulowanym przez Józefa Parnasa. Od lipca 1947 roku Raabe przewodniczył Wojewódzkiej Radzie Politycznej PPS, utracił tę funkcję 5 października 1948 roku „jako element obcy klasowo, ideologicznie i politycznie”. Sprzeczności z polityką PPR ujawniły się podczas Konferencji Pracowników Naukowych-Demokratów, zorganizowanej (28-29 IX 1946) przez Zarząd Główny Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, działającego pod wpływem PPS. Podczas Konferencji Stanisław Szwalbe oświadczył: „Nauka musi być wolna. Badania naukowe nie mogą być krępowane względami partyjnymi lub bieżącymi poglądami kierownictwa nawy państwowej”. Szwalbe i Raabe należeli do zwolenników „polityki dwóch torów” – zachowania niezależnej polityki PPS od PPR.

Raabe pełnił również funkcje państwowe – dokooptowano go do Krajowej Rady Narodowej, następnie wszedł z listy państwowej do Sejmu Ustawodawczego. Na posiedzeniu tego Sejmu apelował (23 VI 1947) o unikanie instrumentów administracyjno-policyjnych w polityce wobec szkół wyższych. Sześć dni później, na posiedzeniu CKW PPS, „atakował zniesienie autonomii szkół wyższych”. Raabe działał też w Związku Nauczycielstwa Polskiego, a do tego założył Związek Zawodowy Pracowników UMCS (23 X 1945), przekształcony w Związek Zawodowy Pracowników Szkół Wyższych i Instytutów Naukowych. Ten połączono (11 VIII 1947) z ZNP. Idea związkowa nie była popularna w środowisku, nawet w UMCS. Przyczyną było łączenie w związku pracowników nauki z pracownikami administracji.