Obrady II Ogólnopolskiego Kongresu Europeistyki, z tematem przewodnim „Państwo w Unii Europejskiej”, które pod honorowym patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej odbędą się 26–28 września 2017 r. w Uniwersytecie Szczecińskim jako gospodarzem tego wydarzenia, mogą odgrywać znaczącą rolę w historii polskiej polityki naukowej i działalności Polskiego Towarzystwa Studiów Europejskich, jeśli zapoczątkują debatę krajowych i międzynarodowych środowisk naukowych nad programem badawczym proponowanym dla placówki naukowej pn. Institute for Humane Studies (IHS), postulowanej do utworzenia w Polsce jako jednostki organizacyjnej Joint Research Centre (JRC). Warto zatem spojrzeć na perspektywę rozpoczęcia takiej debaty w kontekście wydarzenia, którym była niedawna Deklaracja Rzymska, implementacji postulatów, której miałaby służyć realizacja programu badawczego opracowanego dla postulowanego unijnego IHS.

Historia inicjatywy powołania IHS

Przypomnijmy, że postulat utworzenia w kraju unijnego IHS został zgłoszony przez prof. Leszka Kuźnickiego, prezesa Komitetu Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk, podczas konferencji programowej JRC w Warszawie wiosną 2003 r., w ramach akcji Enlargement process w związku z zamierzeniem rozszerzenia Unii Europejskiej o kraje kandydujące. Następnie postulat ten został przedstawiony w „Forum Akademickim” (nr 4/2004). W artykule tym uzasadnia się celowość powołania takiego instytutu w Polsce i wskazuje na rolę rządu w podjęciu inicjatywy politycznej. Postulowana placówka naukowa, prowadząc szeroko zakrojone badania nad problemami współczesnego człowieka, miałaby spinać holistycznie działalność programową siedmiu funkcjonujących instytutów JRC i przez to przyczynić się do konsolidacji Europejskiej Przestrzeni Badawczej.

W 2004 r., będąc członkiem Komitetu Prognoz „Polska 2000 Plus”, miałem okazję bliżej poznać raporty tego komitetu PAN kierowane do ich rządowych adresatów. Wtedy też, zajmując się polityką naukową, można było oceniać uwarunkowania powodzenia inicjatywy powołania w Polsce unijnego IHS. Był to bowiem dopiero rok przyjęcia Polski do struktur Wspólnoty. W związku z tym realność zgłoszonej inicjatywy można było ująć następująco: jeśli nie będzie programu badawczego dla postulowanego instytutu, nie będzie instytutu; jeśli zostanie opracowany program uznany za właściwy do realizacji w takim instytucie, można rozpocząć debatę na rzecz powołania w Polsce nowej jednostki organizacyjnej JRC. Obecnie jest już opracowany program badawczy dla postulowanego IHS z wizją naukową i misją społeczną, których realność można rozpatrywać, dokonując oceny proponowanych rozwiązań kluczowych problemów z zakresu prezentowanego programu (Mieczysław Koralewski, Program Joint Research Centre w Polsce. Prezentacja , Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2017).

Program badawczy dla nowego instytutu JRC

Program, o którym mowa, jako materiał specjalnego przeznaczenia politycznego, składa się z trzech pilotażowych segmentów tematycznych, którymi są: 1) program neurologiki, którego celem jest opracowanie adekwatnej teorii ludzkiego umysłu i technologii umysłu (akronim NASANEST pochodzi od nazwy „Neurologic as a New and Emerging Science and Technology”); 2) program analizy logicznej w nauce o pomiarach, projektowaniu eksperymentu i zarządzaniu jakością (akronim LAMSDEQM pochodzi od nazwy „Logical Analysis in Measurement Science, Design of Experiment and Quality Management”); 3) program analizy logicznej w naukach ekonomicznych i zarządzania (akronim LAEMS, ten skrót pochodzi od nazwy „Logical Analysis in Economic and Management Sciences”). Realizacja wymienionych programów priorytetowych miałaby umożliwić – w nawiązaniu do obszarów badań problemów współczesnego człowieka wskazanych we wspomnianym artykule w „Forum Akademickim” – formułowanie kolejnych segmentów o profilu: a) biologicznym, b) zdrowotnym, c) psychologicznym, d) socjologicznym, e) demograficznym i f) kulturowym.

Program badawczy, opracowany dla postulowanego IHS, ma charakter holistyczny – interdyscyplinarny, multidyscyplinarny i transdziedzinowy. Musi on mieć taki charakter, skoro w treści – ze wskazaniem, że jest to „program zarządzania przyszłością” kierowany „do tych, którzy myślą o przyszłości świata”, jak to zaznacza autor – „jest założony dalekosiężny, wielowymiarowy cel społeczny, bardziej subtelny, niż na pierwszy rzut oka można było o nim pomyśleć” (s. 72). Celem tym jest misja programu, przez którą rozumie się nowy sposób urzeczywistniania idei równości i sprawiedliwości społecznej zgodnie z zasadą każdemu według pracy. Sposób ten miałby polegać na spełnianiu idei solidarności globalnej na podstawie naukowej umożliwiającej zmniejszanie nierówności dochodowych i rozwarstwienia majątkowego przez ewolucyjne upowszechnianie demokratycznych form rządzenia w skali międzynarodowej zgodnie z doktryną zrównoważonego rozwoju.

Jako podstawę naukową wymaganą do spełnienia misji programu autor proponuje adekwatną teorię ludzkiego umysłu, próby tworzenia której, jako teorii wszechstronnie uprawomocnionej, są podejmowane w literaturze naukowej, gdy stawia się cytowane przezeń pytanie: „Jaka teoria umysłu w pełni nas zadowoli?” (s. 39). Argumentuje on, że w świetle współczesnych odkryć naukowych skuteczną wizję postępu w spełnianiu się idei równości i sprawiedliwości społecznej może wyznaczać jedynie program badań problemów współczesnego człowieka oparty na odpowiedniej teorii ludzkiego umysłu. Jedynie zrozumienie działania ludzkiego umysłu miałoby tworzyć podstawę do opracowania norm prawnych i organizacyjnych stanowiących bezpieczną wizję świata, prowadzących do korzystnej zmiany ludzkiej mentalności w kierunku przezwyciężania zjawisk kryzysowych o różnorodnym podłożu.

Do stworzenia wymaganej teorii umysłu miałby prowadzić paradygmat metodologiczny neurologiki będącej syntezą logiczną wiedzy empirycznej o działaniu ludzkiego umysłu jako procesie uwarunkowanym funkcjonowaniem ludzkiego mózgu. Program badawczy, opracowany dla postulowanego IHS, jest profilowany według paradygmatu neurologiki w tworzeniu teorii ludzkiego umysłu i technologii umysłu, w nawiązaniu do znanych, opublikowanych w 2000 r., wskazań OECD o konieczności rozwijania podejścia neuronaukowego w nauce o nauczaniu i zastosowania w dziedzinie zarządzania wiedzą. Według wizji naukowej, którą zawiera w swym zakresie problemowym proponowana neurokognitywna strategia badawcza w budowaniu gospodarki światowej opartej na wiedzy i globalnego społeczeństwa wiedzy, badania ukierunkowane na spełnianie się misji społecznej programu miałyby być prowadzone w postulowanej do utworzenia w Polsce jednostce organizacyjnej JRC w ramach międzynarodowego przedsięwzięcia pn. Human Mind Project , będącego kontynuacją flagowego europejskiego zamierzenia Human Brain Project .

Pozycjonowanie programu IHS w skali krajowej i międzynarodowej

Podczas publikowania rezultatów rozwiązywania kluczowych problemów z zakresu wspomnianych pilotażowych segmentów programu opracowanego dla postulowanego IHS podjęto działania organizacyjne, zaplanowane w szczecińskim środowisku akademickim, pozycjonujące ten program w zasięgu krajowym i międzynarodowym. W prezentacji programu postuluje się, żeby w celu wypracowania decyzji o włączeniu się Unii Europejskiej do jego realizacji została przeprowadzona ewaluacja programu przez specjalne europejskie zespoły wykonawcze w ramach projektów typu foresight, obejmujących audyt jakości programu i projekcję jego rozwoju. Wspólny zespół miałyby powołać Komisja Europejska, Rada Europejska i Rada Europy. Ponadto każda frakcja polityczna w Parlamencie Europejskim utworzyłaby, ze względu na swój profil ideowy, autonomiczny zespół badawczy. Wsparciem realizacji takich projektów miałaby być deklaracja polskiego rządu o krajowym wkładzie w utworzenie IHS oraz centralna debata nad doktryną polityczną programu, organizowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w formie webinarium pod patronatem Prezydenta RP. Oceny tego programu, indywidualne i zbiorowe, kierowane przez polskie środowiska naukowe do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Kancelarii Prezydenta RP, miałyby być przydatne zarówno do zorganizowania postulowanej centralnej debaty, jak również pomocne dla organów władzy Unii Europejskiej w celu podjęcia decyzji o możliwości usytuowania instytutu JRC w Polsce w nawiązaniu do przedstawionej argumentacji.

Otwarcie debaty nad polityczną propozycją programu IHS

Tematyka dyskusji nad inicjatywą powołania w Polsce postulowanej placówki JRC jest spójna z tematem przewodnim II Ogólnopolskiego Kongresu Europeistyki, wpisuje się w cele statutowe Polskiego Towarzystwa Studiów Europejskich. Autor proponuje, żeby normy prawne i organizacyjne, przeznaczone do przeprowadzenia reformy traktatów Unii Europejskiej, sytuujące państwo stabilnie w strukturach Wspólnoty, były opracowane na podstawie naukowej, zdystansowanej do założeń ideologicznych. Profilując obrady w nawiązaniu do wydarzenia, którym była niedawna Deklaracja Rzymska, uczestnicy kongresu mogliby rozpatrywać problem, czy do implementacji jej ustaleń i przyszłej reformy traktatowej miałaby służyć realizacja programu badawczego opracowanego dla postulowanego IHS.

Ze względu na ustalony zakres tematyczny kongresu w wybranych panelach można by poddać wstępnej dyskusji następujące propozycje autora (s. 73–80): a) doktrynę polityczną programu; b) projekt deklaracji rządowej, która byłaby skierowana do Komisji Europejskiej w sprawie narodowego aportu, niezbędnego do utworzenia w kraju unijnego IHS; c) zadania pozycjonowania programu w narodowej strategii marketingowej, postawione wraz z zarysowanym czteroetapowym scenariuszem taktycznego działania.

Jeśli obrady kongresu, toczące się wokół przewodniego tematu, którym jest „Państwo w Unii Europejskiej”, nawiązywałyby do prezentowanych propozycji, mogłyby się przyczynić do wypracowania wsparcia dla wystąpienia rządu w tej sprawie do Komisji Europejskiej, jako potwierdzenie strategicznego priorytetu narodowej polityki zagranicznej, jakim jest członkostwo Polski w strukturach Wspólnoty.

Kierunek rozwoju debaty nad programem dla nowego instytutu JRC

Programy priorytetowe: NASANEST, LAMSDEQM i LAEMS, składające się na program badawczy postulowanego IHS, nadają interdyscyplinarny, multidyscyplinarny i transdziedzinowy rozmach debacie nad proponowaną wizją naukową i misją społeczną możliwej do utworzenia w Polsce placówki JRC. Ze względu na wielowymiarowość celu tego programu i neuronaukowy charakter podstawy metodologicznej mającej prowadzić do jego realizacji, wymienione programy priorytetowe wymagają przede wszystkim oceny badaczy obeznanych z problematyką rozwijających się dyscyplin neuronauki poznawczej, takich jak: neurofilozofia, neurologika, neurosemiotyka, neurolingwistyka, neurometria, neurofizyka, neuropsychologia, neurosocjologia, neuroekonomia, neurozarządzanie, neuropolityka, neurodydaktyka, neuropedagogika, neuroetyka, neuroestetyka, neuroteologia itp. oraz specjalistów z zakresu nauk logicznych, psychologii poznawczej, kognitywistyki, filozofii analitycznej i filozofii nauki.

Opracowanie programu badawczego dla postulowanego IHS wyznacza kierunek pozycjonowania inicjatywy o powołaniu w Polsce takiej placówki JRC. Kierunek ten to umiędzynarodowienie debaty nad prezentowanym programem. Opublikowanie tego programu w formie poszerzonej o propozycje rozwiązań kluczowych problemów w jego segmentach pilotażowych umożliwia bowiem przeprowadzenie unijnej ewaluacji programu, obejmującej wykonanie audytu jakości i dokonanie projekcji jego rozwoju z uwzględnieniem celowości odgrywania wiodącej roli przez Unię Europejską w globalnej realizacji misji społecznej programu. Ze względu na to, że program badawczy proponowany na przedmiot międzynarodowej debaty nad inicjatywą utworzenia w Polsce placówki JRC został opracowany w kraju, zarysowuje się możliwość profilowania argumentacji w sposób zadaniowy na rzecz pozycjonowania tej inicjatywy w ramach naukowego i politycznego działania.