Po co Uniwersytet PAN?

Uniwersytet Polskiej Akademii Nauk to idea sformułowana podczas ubiegłorocznej Sesji Zgromadzenia Ogólnego PAN. Teraz przybrała kształt wstępnej koncepcji, poddanej pod dyskusję podczas czerwcowego spotkania członków Akademii.

Uniwersytet PAN ma być uczelnią elitarną, prowadzić studia doktorskie oraz staże podoktorskie, a w perspektywie kilku lat także studia magisterskie, być może w trybie indywidualnym. Studiować będzie początkowo najwyżej kilkuset magistrantów i doktoranci, których jest w PAN ponad 2 tys. To daje gwarancję, że dodatkowe obciążenie instytutów – choćby ze względu na kadrę czy warunki lokalowe – nie będzie wielkie.

Najistotniejsze jednak pozostaje pytanie: po co powoływać uniwersytet? PAN prowadzi studia doktorskie, oferuje także staże podoktorskie. Jedyną zmianą byłoby kształcenie na II poziomie studiów małej grupki wybranych osób. Zdaje się jednak, że sama idea uniwersytetu ma być wychodzącą ze środowiska akademików propozycją związaną z procesem reformy nauki. Powołanie NIT, skutkujące utratą osobowości prawnej wchodzących w jego skład instytutów, a także odebranie im możliwości prowadzenia studiów doktoranckich zrodziło lęk, że ten sam los podzielą instytuty PAN. Prof. Jerzy Duszyński, prezes PAN, poinformował uczestników zgromadzenia, że prawdopodobnie żadna z trzech koncepcji założeń do ustawy opracowanych przez zespoły polskich naukowców nie znajdzie uznania w oczach resortu. Za to ministerstwo współpracuje w sprawie reformy z grupą zagranicznych ekspertów, którzy już przygotowali wstępny raport. W 46-stronicowym dokumencie z 24 maja, Peer review of Poland’s HE and science system , o PAN jest mowa na ostatniej stronie. Instytuty Akademii miałyby wg raportu zostać włączone do najlepszych polskich uczelni. Straciłyby osobowość prawną i zapewne nie mogłyby prowadzić studiów doktoranckich. Obawa, że PAN stanie się wówczas jedynie towarzystwem naukowym, podobnie jak Polska Akademia Umiejętności, jest realna. Uniwersytet ma zatem m.in. ochronić PAN przed groźbą utraty znaczenia, a może nawet zniknięcia w obecnym kształcie.

Obaw wyrażonych przez prezesa nie podziela wielu członków Akademii. Czy odwołanie przez niego w maju dwóch członków Rady Dyrektorów Jednostek Naukowych Akademii, w tym jej przewodniczącego, ma związek z kontestowaniem przez nich idei Uniwersytetu PAN? Na początku dyskusji o powołaniu nowej uczelni prof. Jacek Kuźnicki zgłosił wniosek formalny o przegłosowanie kilku pytań, m.in. czy Zgromadzenie Ogólne jest za utworzeniem UPAN? Gorąca dyskusja, podczas której padło jeszcze kilka wniosków formalnych, ujawniła, że idea powołania uczelni nie budzi entuzjazmu, chyba że za taki uznać głosy „zróbmy to na wszelki wypadek”. Padały głosy o tym, że projekt powstał pod wpływem strachu i że antagonizuje środowisko. Pytano, na ile realne jest zabranie instytutom prawa do doktoryzowania? Te wątpliwości starał się rozwiać prof. Lech Mankiewicz z Instytutu Fizyki PAN – jeden z odwołanych członków RDJN PAN – czytając dokument KRASP, z którego wynikało, że nie ma takiego zagrożenia. Przeczytał także fragmenty oświadczenia dyrektorów instytutów, przesłanego ministrowi Jarosławowi Gowinowi i prezesowi PAN, z którego wynika, że nie widzą oni żadnego uzasadnienia powołania uniwersytetu. Siłą instytutów jest fakt, że ich pracownicy mogą się całkowicie zająć nauką. Pytania czy powołanie uczelni będzie korzystne z punktu widzenia działalności badawczej oraz kto ją sfinansuje pozostały bez odpowiedzi. Chyba, że za taką uznać zapewnienia prof. Duszyńskiego, że z punktu widzenia bazy i kadr jest to przedsięwzięcia możliwe do zrealizowania. W końcu studia doktorskie instytuty prowadzą od lat. Wydaje się, że przeciwników projektu było więcej niż zwolenników.

Zwolennicy powołania Uniwersytetu PAN mówili, że to „ucieczka do przodu” i projekt stworzenia nowego uniwersytetu badawczego w oparciu o znakomite zasoby. Taka uczelnia mogłaby wkrótce zaistnieć na dobrych pozycjach w międzynarodowych rankingach. Mówiono też o obronie autonomii wyboru tematyki naukowej w sytuacji, gdyby instytuty straciły osobowość prawną i lepszym wykorzystaniu potencjału placówek Akademii. Do głosowania nad dalszym prowadzeniem prac nad koncepcją uniwersytetu i celowością jego powołania nie doszło z braku kworum. Prof. Małgorzata Witko, dyrektor Instytutu Katalizy i Fizykochemii Powierzchni z Krakowa, podczas dyskusji wyraziła nadzieję, że dobrze, aby ta inicjatywa pozostała jedynie ćwiczeniem umysłowym. Czy tak się stanie?