Oświadczenie na temat 9. Programu Ramowego

W połowie maja Rada Naukowa Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC) wydała oświadczenie dotyczące następnego programu ramowego badań naukowych i innowacji w Unii Europejskiej (ERC Scientific Council Statement on Next R&I Framework Programme (FP9), ERC, 15.05.2017) pt. Building on a European Success Story to Further Empower European Researchers (Zwiększanie możliwości europejskich badaczy oparte na europejskim przykładzie sukcesu). Wyraża ono troskę Rady o dalsze skuteczne finansowanie badań naukowych na naszym kontynencie. Odzwierciedla także oczekiwania dotyczące dalszego finansowania działań ERC po zakończeniu obecnego programu ramowego Horyzont 2020. Punktem wyjścia jest niewątpliwy sukces ERC osiągnięty w czasie 10 lat istnienia, a celem jest zwiększenie nakładów na badania naukowe i innowacje, tak aby przybliżyć nas do budowy dynamicznego społeczeństwa wiedzy, umożliwiającego naukowcom rozwijanie nawet najbardziej odważnych pomysłów.

Wstępna część oświadczenia podsumowuje dotychczasowe zasady działania i osiągnięcia ERC, które przez finansowanie najbardziej ambitnych badań uzupełnia narodowe systemy wspierania nauki. Jego istotą jest oparcie funkcjonowania na prostej zasadzie przy jednoczesnym założeniu ambitnych celów. Zasada ta to staranny proces oceny wniosków o finansowanie zdolny do wyłaniania najlepszych pomysłów tych uczonych, którzy nie boją się stawiać ambitnych celów przekraczających dotychczasowe granice ludzkiej wiedzy. Jednym ze źródeł sukcesu ERC jest możliwość sięgania do znacznie szerszej puli talentów niż jest to możliwe w przypadku agencji grantowych poszczególnych krajów.

Rada Naukowa ERC stoi na stanowisku, że dotychczasowy sukces tej agencji uzasadnia nie tylko jej dalsze istnienie, ale także wskazuje na potrzebę uelastycznienia oraz zwiększenia skali jej działania. Sukces ERC nie byłby możliwy bez istnienia właściwie skonstruowanego otoczenia prawnego, dającego tej instytucji znaczną autonomię. Jej kluczem jest niezależna Rada Naukowa gwarantująca jakość działania agencji, a także budująca zaufanie społeczności naukowej. Rada Naukowa ERC wzywa instytucje europejskie do utrzymania tej prawnej niezależności, gwarantującej agencji autonomię. Istotnym elementem jest w tym przypadku zobowiązanie członków Rady Naukowej do pełnej niezależności od jakichkolwiek zewnętrznych interesów.

W ciągu 10 lat działalności ERC jej Rada Naukowa i Agencja Wykonawcza musiały niejednokrotnie bronić uzyskanych wcześniej praw, a także innowacji, które wprowadziły w finansowaniu badań naukowych. Z powodu postępujących stale zmian w nauce ERC powinna być w stanie wspierać nowe, dopiero pojawiające się obszary nauki oraz nowe metody działania, a także odpowiednio informować o osiągnięciach grantobiorców. Rada Naukowa powinna mieć możliwość rozszerzenia oferty konkursowej ERC i sposobów działania agencji. Rada Naukowa, mając świadomość złożoności zagadnień finansowania badań naukowych w dużej skali, chce nadal konstruktywnie współpracować z Komisją Europejską i innymi instytucjami europejskimi. ERC musi mieć swobodę działania oraz środki, by nadal rozwijać i przystosowywać do zmieniających się potrzeb swoją strategię finansowania nauki. Musi mieć też dedykowaną strukturę administracyjną zdolną do implementacji tej strategii.

Skala i cele stawiane przed ERC już w 2003 roku wskazywały, że jej budżet powinien odpowiadać 5 procentom łącznego budżetu wszystkich europejskich agencji finansujących badania naukowe, co wówczas (w Unii składającej się z 15 krajów) odpowiadało 2 miliardom euro. Ta wielkość budżetu ma być osiągnięta dopiero w 2019 roku, mimo że w międzyczasie Unia Europejska znacznie się powiększyła. Obecnie budżet ERC stanowi ok. 2% całości publicznego finansowania badań w Unii Europejskiej oraz ok. 17% budżetu programu Horyzont 2020. Pozwala to na wspieranie około pięciu tysięcy czynnych grantów. Mimo potwierdzonego sukcesu ERC jej budżet jest nadal znacznie mniejszy niż poziom postulowany w 2003 roku. Nie pozwala to na sfinansowanie wszystkich wniosków grantowych ocenionych jako znakomite. W każdym konkursie minimalny współczynnik sukcesu powinien wynosić 15%, tak by można było sfinansować wszystkie wnioski ocenione na najwyższą ocenę „A”. Obecnie od 30 do 50% wszystkich wniosków ocenionych na „A” pozostaje bez finansowania w każdym z konkursów, co odpowiada ponad 1300 wnioskom o łącznej wartości około 2,4 mld euro w pierwszych 8 konkursach w ramach Horyzontu 2020.

ERC nie jest również w stanie podjąć inicjatyw uwzględniających rosnącą wagę interdyscyplinarności. Jakkolwiek Synergy Grants będą wznowione w 2018 roku, należy pamiętać, że w pilotażowych konkursach tego typu współczynnik sukcesu wynosił zaledwie 4%. Nie ulega wątpliwości, że osiągnięcie założonych pierwotnie celów ERC wymaga dostępu większej liczby uczonych do finansowania agencji. Przekłada się to na minimalny budżet ERC w wysokości 4 mld euro. Takie zwiększenie budżetu jest zgodne z wnioskami zespołu Komisji Europejskiej High Level Group on Own Resources (European Commission, Future Financing of the EU. Final report and recommendations of the High Level Group on Own Resources, December 2016) .