W strukturze Uniwersytetu w Białymstoku jest dziewięć wydziałów, których działalność – w ramach prowadzonej dydaktyki i zainteresowań badawczych kadry – obejmuje nauki humanistyczne, społeczne, ścisłe i przyrodnicze. Dzięki temu potencjał naukowy uczelni jest znaczny, a wachlarz tematyczny realizowanych badań – szeroki. W każdym obszarze naukowcy z UwB mogą się pochwalić znaczącymi osiągnięciami.

Nanocebulki węglowe

Liderem pod względem liczby pozyskanych grantów naukowych jest w ostatnich latach Wydział Biologiczno-Chemiczny (33 projekty w okresie 2011-2016). Wśród nich znalazły się także bardzo prestiżowe, jak grant dla prof. Jacka Morzyckiego w konkursie Narodowego Centrum Nauki MAESTRO (projekt „Zastosowanie metatezy olefin w chemii produktów naturalnych”) czy dla dr hab. Marty Płońskiej-Brzezińskiej w konkursie NCN SONATA BIS („Nanocebulki węglowe jako nowa matryca do materiałów gromadzących ładunek elektryczny oraz układów fotowoltaicznych – synteza i charakterystyka właściwości fizykochemicznych”). Badaczka otrzymała ponadto Nagrodę Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za osiągnięcia naukowe I stopnia – została doceniona za osiągnięcia będące podstawą nadania stopnia doktora habilitowanego, w tym za otrzymywanie oraz badanie właściwości fizykochemicznych materiałów zawierających „małe” nanocebulki węglowe. Pracownicy wydziału z powodzeniem startowali też w konkursach z programów międzynarodowych Horyzont 2020. Koordynatorem projektu „Endemic plant species of Central Asia as a source of biologically active compounds useful in medicine” (Twinning Grants) był dr Szymon Sękowski. Natomiast dr Aneta Nodzewska realizuje indywidualny grant badawczo-szkoleniowy na Queen Mary University of London („The development of manganese-based alkene epoxidation, cis-dihydroxylation and alkane C-H oxidationcatalysts”).

Wydział Biologiczno-Chemiczny wiedzie też prym jeśli chodzi o liczbę przyznanych patentów. Co ważne, przybywa projektów badawczych realizowanych przez pracowników wydziału wspólnie z przedstawicielami innych uczelni, w szczególności Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Przykładem mogą być zwieńczone patentem badania prowadzone przez prof. Izabelę Święcicką oraz dr hab. Agnieszkę Wilczewską we współpracy z prof. Haliną Car i dr Katarzyną Niemirowicz z Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku („Sposób separacji chorobotwórczych bakterii Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa i Staphylococcus aureus oraz grzybów Candida albicans”). Istotą wynalazku jest separacja mikroorganizmów za pomocą nanocząstek magnetycznych, aplikowanych do roztworu przeznaczonego do oczyszczania. Podczas procesu separacji dochodzi do oddziaływania elementów ściany komórkowej patogenów z powierzchnią nanocząstek, a następnie bakterie połączone z nanocząstkami są usuwane z roztworu za pomocą magnesu. Z naukowcami z uczelni medycznych (i nie tylko) współpracuje też w ramach swoich projektów badawczych dr hab. Ewa Gorodkiewicz. Za jeden z wynalazków („Sensor zwłaszcza do akumulacji ilościowego oznaczania katepsyn”), stworzony wspólnie z prof. Zenonem Łukaszewskim (Politechnika Poznańska) oraz mgr. inż. Kazimierzem Wojtulewskim (Instytut Chemii UwB), otrzymała pierwszą nagrodę w Konkursie Ofert Technologicznych zorganizowanym przez Fundację ProRegio w ramach projektu „Przedsiębiorczy naukowiec – kreator jutra”, dofinansowanego z NCBR. Biosensor SPRI pozwala na opracowanie zupełnie nowej metody analitycznej oznaczania katepsyn (zwiększone uwalnianie tych substancji do organizmu może spowodować m.in. niedotlenienie, martwicę komórek, powstawanie stwardnienia rozsianego), w której stężenie można oznaczać bezpośrednio, bez konieczności stosowania znaczników, z ilości próbek maksymalnie kilku mikrolitrów.

Planety poza Drogą Mleczną

Znaczącymi sukcesami naukowymi swoich pracowników może się pochwalić Wydział Fizyki UwB. Imponujący jest dorobek prof. Andrzeja Maziewskiego, który w 2011 r. został pierwszym podlaskim laureatem programu TEAM Fundacji na rzecz Nauki Polskiej – zdobył grant na badanie właściwości statycznych i dynamicznych kryształów magnonicznych i magnetofotonicznych („Statics and dynamics of magnonic and magnetophotonic crystals – SYMPHONY”). Profesor był też laureatem w konkursie NCN HARMONIA 3 („Modyfikacja magnetycznych właściwości ultracienkich struktur z wykorzystaniem promieniowania elektromagnetycznego w szerokim zakresie spektralnym”). Sukcesy odnoszą również członkowie zbudowanego przez niego zespołu badawczego (m.in. odkrycie nowej metody ultraszybkiego zapisu informacji przez dr. hab. Andrzeja Stupakiewicza i dr. Krzysztofa Szerenosa – czytaj obok).

Prof. Piotr Jaranowski z tego samego wydziału brał udział w pracach międzynarodowego zespołu badawczego, który dokonał przełomowego odkrycia fal grawitacyjnych (dwukrotna detekcja), uhonorowanego m.in. nagrodą specjalną Breakthrough Prize. Inny astrofizyk z UwB, dr hab. Marek Nikołajuk, wspólnie z prof. Rolandem Walterem z Uniwersytetu w Genewie, dokonał w 2013 r. obserwacji i analiz, które pierwszy raz dały realne przesłanki do twierdzenia, że planety faktycznie istnieją daleko poza Drogą Mleczną. Dodatkowo było to pierwsze udokumentowane doniesienie o rozerwaniu tak małego obiektu (pomiędzy 14 a 18 mas Jowisza) przez czarną dziurę. Z kolei wynalazek prof. Krzysztofa Szymańskiego – nowatorska metoda pomiaru niejednorodności płaskich płyt wykonanych z materiałów przewodzących prąd elektryczny – jako pierwszy uzyskał międzynarodową ochronę patentową. Było to możliwe dzięki dofinansowaniu z Programu Patent Plus, realizowanego przez NCBR.

W sumie naukowcy z Uniwersytetu w Białymstoku uzyskali do tej pory dwa patenty udzielone przez Europejski Urząd Patentowy oraz 15 udzielonych przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (10 z nich ma ważną ochronę), a kolejnych 21 wniosków czeka na rozpatrzenie. Dowodzi to, iż badań zwieńczonych odkryciem nowych materiałów, metod czy technologii przybywa.

Ciekawe, docenione w ramach konkursów grantowych badania, prowadzone są na UwB także w obszarze nauk humanistycznych i społecznych. Na przykład dr Piotr Guzowski z Wydziału Historyczno-Socjologicznego otrzymał grant w konkursie Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki na trzyletni projekt badawczy „W poszukiwaniu transdyscyplinarnej synergii: przełomy gospodarcze Polski z perspektywy historyczno-przyrodniczej na tle europejskim”. Projekt ma charakter interdyscyplinarny – jest realizowany przez zespół historyków analizujących źródła pisane oraz paleoekologów zajmujących się materiałem przyrodniczym, a jego celem jest zbadanie dziejów gospodarczych Polski od X do XVII wieku. Wieloletni projekt badawczy finansowany z NPRH, zatytułowany „Cenzura wobec literatury polskiej w latach 1945-1989”, realizowała też prof. Kamila Budrowska z Wydziału Filologicznego. Jednym z efektów pracy kierowanego przez nią zespołu są dwie serie wydawnicze: w pierwszej, „Badania Filologiczne nad Cenzurą w PRL”, ukazało się siedem książek, w drugiej – „Cenzura w PRL. Archiwalia” ukazał się już jeden tom, kolejny jest w druku.

System Identyfikacji Cudzoziemców

W dużych projektach grantowych, realizowanych we współpracy z innymi instytucjami naukowymi oraz przedsiębiorstwami, uczestniczyli w ostatnich latach pracownicy Wydziału Prawa. Przykładem jest projekt „SIC – Modułowy wielozadaniowy System Identyfikacji Cudzoziemców wraz z modułem analizy ryzyka ofiar przestępstwa handlu ludźmi” (NCBR). W skład konsorcjum wchodziły: Instytut Nauk Prawnych PAN w Warszawie (lider), Uniwersytet w Białymstoku oraz firma Medcore Sp. z o.o., natomiast odbiorcą wypracowanych rozwiązań była Straż Graniczna. Pracami białostockiego zespołu kierowała dr hab. Katarzyna Laskowska. Z kolei w projekcie „Opracowanie systemu wykrywania zagrożeń bezpieczeństwa osób niewidomych i słabowidzących ze szczególnym uwzględnieniem ruchu drogowego. Aspekty prawno-kryminologiczne i technologiczne” (NCBR) to Uniwersytet w Białymstoku był liderem (w ramach Polskiej Platformy Bezpieczeństwa Wewnętrznego), natomiast partnerami zostały: AGH w Krakowie, Wyższa Szkoła Technik Komputerowych i Telekomunikacji w Kielcach, Future Voice System sp. z o.o. Kierownikiem tego projektu była dr hab. Ewa Guzik-Makaruk.

Interdyscyplinarne badania naukowe z zakresu kryminologii należą do tych, które w ostatnich latach rozwijają się na Wydziale Prawa UwB najintensywniej. W bieżącym roku w jednostce powstało Międzynarodowe Centrum Badań i Ekspertyz Kryminologicznych (International Centre of Criminological Research and Expertise). Od ponad dwóch lat funkcjonuje natomiast międzynarodowa sieć naukowa pod nazwą „Sieć badawcza – badania naukowe i prace rozwojowe na rzecz rozwiązywania prawnych i medycznych problemów zdrowia człowieka”, w ramach której Uniwersytet w Białymstoku współpracuje m.in. z Uniwersytetem w Cambridge. Jednym z celów sieci jest współpraca w dziedzinie badań kryminologicznych.