W czasie dyskusji wokół zapowiadanych zmian w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym szczególnie ważny z punktu widzenia działań akredytacyjnych był temat doskonałości edukacji akademickiej. Został on podjęty w Lublinie na kolejnej konferencji programowej poprzedzającej wrześniowy Kongres Nauki Polskiej.

Jedną z instytucji w polskim systemie edukacyjnym działających na rzecz jakości kształcenia jest Komisja Akredytacyjna Uczelni Technicznych (KAUT). Chociaż nie jest ona umocowana ustawowo, to jednak po szesnastu latach jej działania można się pokusić o odpowiedź na pytanie, w jakim stopniu akredytacja KAUT wpływa na kształtowanie kultury jakości i na podnoszenie poziomu edukacji wyższej.

KAUT jest środowiskową komisją akredytacyjną powołaną przez Konferencję Rektorów Polskich Uczelni Technicznych (KRPUT) w lutym 2001 roku. Obszarem, na którym skupia się jej działalność, jest dobrowolna akredytacja kierunków technicznych prowadzonych w uczelniach. Słowo „dobrowolna” ma tu istotne znaczenie, jest z jednej strony atutem, ale też powodem do podejmowania działań, które tę „dobrowolność” uczynią „poczuciem dobrze spełnionego obowiązku”.

Na moment trzeba się cofnąć do historii, bo w niej zawsze tkwią korzenie dnia dzisiejszego. Lata 90. ubiegłego wieku były okresem dynamicznego rozwoju szkolnictwa wyższego, szczególnie w zakresie tworzenia nowych szkół niepublicznych. Wynikał on z wyżu demograficznego oraz aspiracji młodych ludzi do podejmowania studiów. Niestety wielokrotne zwiększenie liczby studentów przy prawie niezmienionej liczbie nauczycieli akademickich musiało wpływać, w wielu przypadkach negatywnie, na jakość kształcenia. Rektorzy uczelni różnych typów zaczęli się zastanawiać nad stworzeniem mechanizmu, który pozwoliłby zapobiec dalszej degradacji procesu kształcenia. W efekcie w kolejnych latach konferencje rektorów powołały komisje środowiskowe: Uniwersytecką Komisję Akredytacyjną, Komisję Akredytacyjną Akademickich Uczelni Medycznych, Komisję Akredytacyjną Uczelni Technicznych itp. Komisja Akredytacyjna Uczelni Technicznych rozpoczęła działalność 15 marca 2001 r. na mocy Porozumienia KRPUT w sprawie zapewnienia jakości kształcenia. W jej skład wchodzą przedstawiciele 24 uczelni kształcących inżynierów oraz przedstawiciel KRPUT. Od początku siedzibą Komisji jest Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie.

Świadectwo i dowód wyróżnienia

Głównym celem akredytacji fakultatywnej jest wskazywanie tych jednostek uczelni, które kształcą na najwyższym poziomie, czyli działanie na rzecz tworzenia elity akademickiej. KAUT od początku dba o to, aby przyznanie akredytacji było traktowane jako wyróżnienie promujące i poświadczające wysokie standardy jakościowe. Przyjęte przez Komisję koncepcje działań eksperckich kładą nacisk na stymulowanie jakości kształcenia, formułowanie jasnych procedur oceny warunków i metod kształcenia oraz programów studiów, a także tworzenie mechanizmów ułatwiających krajową i międzynarodową wymianę studentów. Stąd wynikają cztery główne obszary działania KAUT, którymi są:

– akredytacja – w chwili obecnej głównie programów kształcenia, lecz docelowo również jednostek, studiów podyplomowych czy studiów doktoranckich;

– obsługa programu krajowej wymiany studentów MOSTECH;

– pomoc w zakresie wdrażania w uczelniach wewnętrznych systemów zapewniania jakości kształcenia;

– propagowanie przykładów dobrej praktyki.

Celem, który być może na początku nie był oczywisty, ale z każdym rokiem stawał się coraz silniej uświadamiany, jest zbudowanie takiej formuły akredytacji, która będzie świadectwem i dowodem wyróżnienia. W praktyce oznacza to, że poddany ewaluacji program (kierunek studiów) jest bardzo dobry, świetnie wymyślony i prowadzony, co w efekcie daje pewne „wartości dodane” ponad podstawowe wymagania określone przepisami. Taka koncepcja działania była także skutkiem powstania w 2002 roku Państwowej Komisji Akredytacyjnej. Zaistniała wówczas silna potrzeba znalezienia nieco innej drogi dla akredytacji dobrowolnej, tak aby była ona nadal pożądana, mimo istnienia obowiązkowych procedur akredytacji.

Niezbędne okazało się nadanie wizytom komisji środowiskowych dodatkowego charakteru, aby poza elementem „sprawdzenia”, niosły one także wsparcie i pomoc dla uczelni. Eksperci KAUT swoimi kompetencjami popartymi partnerską rozmową mieli za zadanie wskazać obszary dobrych działań i tych, w których można coś poprawić, tak aby wizyta dawała uczelni jasno określone korzyści.

Kolejno pojawiały się wymierne dla uczelni korzyści wynikające z zaproszenia KAUT do akredytacji kierunku studiów. Najpierw, dla wzmocnienia znaczenia akredytacji środowiskowych, uzgodniono z Kapitułą Rankingu „Perspektyw”, że wyniki tych akredytacji są brane pod uwagę w kryteriach stanowiących o ostatecznej pozycji uczelni w tym popularnym i opiniotwórczym rankingu. Kolejnym krokiem, podjętym w grudniu 2013 roku, było porozumienie podpisane przez KAUT z Polską Izbą Inżynierów Budownictwa. Jego celem było opracowanie wspólnych wymagań i standardów akredytacji na kierunku budownictwo, co ma ułatwić uzyskiwanie uprawnień zawodowych absolwentom tego kierunku.

Gwarant najwyższej jakości

Największym dotychczasowym sukcesem KAUT jest uzyskanie w roku 2013 od European Network for Accreditation of Engineering Education (ENAEE) uprawnienia do nadawania razem z certyfikatem KAUT europejskiego certyfikatu EUR-ACE® Label. W ten sposób po kilku latach starań akredytacja KAUT zyskała międzynarodowy wymiar. Fakt ten spowodował znaczący wzrost zainteresowania uczelni akredytacjami Komisji. Europejska akredytacja programu to proces oceny, który uwzględniając szereg standardów, zapewnia wysoką jakość nauczania, także w kontekście oczekiwań rynku pracy. Jest to bowiem potwierdzenie spełniania ostrych wymagań organizacji europejskich, w tym organizacji pracodawców. Gwarantem osiągania najwyższej jakości wykształcenia są Standardy Ramowe EUR-ACE® (EAFS), które opisują wiedzę, umiejętności i kompetencje społeczne, jakich wymaga się od absolwentów z tytułem inżyniera i magistra inżyniera. Jest to bowiem system akredytacji współtworzony przez europejskie organizacje inżynierskie. EUR-ACE® Label nadawany jest odrębnie programom inżynierskim i magisterskim. Znak EUR-ACE® Label jest rozpoznawalny nie tylko w Europie. Korzyści wynikające z możliwości nadawania przez KAUT tego certyfikatu odnoszą uczelnie, pracodawcy oraz przede wszystkim studenci. Uczelnia uzyskuje dodatkową weryfikację i potwierdzenie wysokiej jakości kształcenia spełniającego oczekiwania pracodawców. Pracodawcy mogą mieć przekonanie, że kompetencje kandydata w zakresie wiedzy i zdobytych umiejętności są zgodne z międzynarodowymi standardami w zakresie kształcenia inżynierów. Studenci zaś uzyskują zapewnienie, że programy posiadające EUR-ACE® Label spełniają międzynarodowe standardy i są rozpoznawane przez pracodawców w Europie. FEANI (Europejska Federacja Krajowych Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych) automatycznie wpisuje do swego rejestru programy, które przeszyły proces akredytacji EUR-ACE® jako uprawnione do uzyskania tytułu Inżyniera Europejskiego (Eur Ing).

KAUT nadaje EUR-ACE® Label jako jedyna agencja akredytacyjna w Polsce i jedna z trzynastu w Europie. W tym elitarnym gronie są m.in.: brytyjskie Engineering Council (EngC), francuskie Commission des Titres d’Ingénieur (CTI), hiszpańskie National Agency for Quality Assessment and Accreditation of Spain (ANECA), rosyjskie Association for Evaluation Education in Russia (AEER). Dzięki porozumieniu (Mutual Recognition Agreement) zawartemu w 2014 roku pomiędzy tymi trzynastoma agencjami KAUT uzyskała możliwość przeprowadzania akredytacji w innych krajach Europy, a nawet świata.

Do tej pory, w minionych dziesięciu latach działania ENAEE, certyfikaty EUR-ACE® Label otrzymało około 2750 programów w 34 krajach i kilkuset uczelniach. Rekordziści, a są wśród nich Niemcy, Francja, Rosja, Turcja i Wielka Brytania, przyznali od 300 do 700 certyfikatów EUR-ACE®. Na tym tle Polska ze swoimi 50 certyfikatami wygląda dość skromnie, ale nadchodzące lata powinny tę sytuację zmienić.

Znaczący wzrost zainteresowania akredytacjami EUR-ACE® Label przynieść powinien zapowiedziany przez Ministerstwo Nauki projekt „Akredytacje zagraniczne”, który ma na celu wsparcie polskich uczelni w procesie uzyskiwania zagranicznych akredytacji i certyfikatów jakości kształcenia. Jego realizacja ma być finansowana w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój (działanie 3.3 – Umiędzynarodowienie polskiego szkolnictwa wyższego).

W styczniu 2016 roku nastąpił kolejny ważny krok. KAUT stał się członkiem ENAEE. Został włączony w europejską sieć inżynierskich organizacji zawodowych.

Przed uczelniami kształcącymi na kierunkach technicznych i ścisłych i przed KAUT stają poważne zadania, a wśród nich te związane z kształceniem na poziomie zapewniającym jego najwyższą jakość i dostosowanie wyzwań do nowoczesnej edukacji. W perspektywie chcemy, by akredytacja KAUT była istotnie odmienna od akredytacji PKA. Nie chodzi w tym wypadku o wartościowanie, co jest lepsze a co gorsze. Akredytacja środowiskowa powinna uzupełniać działania PKA i rozszerzać proces ewaluacji na nowe obszary. Certyfikaty KAUT powinny podkreślać specyfikę kształcenia w zakresie nauk technicznych, pozwalać uczelniom na ukazanie ich własnej wizji rozwoju, akcentowanie swojej tożsamości, odmienności, oryginalności, kreatywności, ale i konkurencyjności. Nasza akredytacja powinna pozwalać na „pochwalenie się” znaczącymi dokonaniami uczelni.

Władze uczelni wspierają zmiany projakościowe, inicjują nowe rozwiązania zmierzające do osiągnięcia znaczących efektów w kształceniu pożądanych przez rynek pracy specjalistów. W tych działaniach KAUT jest dobrym partnerem, by wspólnie osiągnąć sukces.