Dziesięć lat ERC

Europejska Rada ds. Badań Naukowych, finansująca najbardziej ryzykowne i mogące prowadzić do przełomowych odkryć badania naukowe, powstała dziesięć lat temu jako odpowiedź na zaniepokojenie słabością europejskiej nauki w stosunku do badań prowadzonych w Stanach Zjednoczonych. Jakkolwiek kraje Unii Europejskiej wydawały na naukę nie mniej niż USA, nie mogły się z nimi równać np. pod względem liczby nagród Nobla czy kreatywności w tworzeniu nowych technologii. Europa traciła wiele najtęższych umysłów na rzecz uczelni amerykańskich. Wielkie nakłady ponoszone w ramach programów ramowych, finansowanych przez Komisję Europejską, mające w założeniu przekształcenie Unii Europejskiej w najbardziej innowacyjną gospodarkę świata, także nie spowodowały oczekiwanych skutków. Jedną z recept na odwrócenie niepokojących tendencji było utworzenie European Research Council – agencji grantowej wzorowanej na amerykańskich National Institutes of Health czy National Science Foundation, w których pomysły projektów pochodzą od samych uczonych, a duży nacisk stawiany jest na badania podstawowe. Istotną cechą jest też duża niezależność agencji od bieżącej polityki przez oddanie głównych decyzji dotyczących zasad jej funkcjonowania w ręce 22 uczonych, reprezentujących różne dyscypliny naukowe, skupionych w Radzie Naukowej.

ERC spełniło oczekiwania z nawiązką. W ciągu dziesięciu lat działalności agencji uczeni złożyli prawie 60 tys. wniosków grantowych, z których wybrano do sfinansowania ponad 7 tys. projektów z 33 krajów. Większość spośród kierowników grantów nie przekroczyło 40. roku życia. W badaniach uczestniczyło ok. 50 tys. osób, w tym 30 tys. doktorantów i stażystów podoktorskich. Grantobiorcy ERC opublikowali prawie 100 tys. artykułów. Jedna trzecia z nich ma przynajmniej jedną pracę mieszczącą się w jednym procencie najbardziej cytowanych prac świata. W 2014 r. 6,3% wszystkich artykułów opublikowanych w „Nature” i „Science” powstało w wyniku badań finansowanych przez ERC. Sześciu grantobiorców obchodzącej jubileusz agencji otrzymało – już po otrzymaniu finansowania z ERC – Nagrodę Nobla, a czterech Medal Fieldsa. W 2014 r. po raz pierwszy w historii badacze pracujący w Europie opublikowali w górnym jednym procencie najbardziej cytowanych publikacji świata więcej artykułów niż badacze amerykańscy. Przeprowadzone w 2015 i 2016 roku badania niezależnych ekspertów wykazały, że 23% projektów finansowanych przez ERC doprowadziło do przełomowych odkryć naukowych, a dalsze 49% spowodowało znaczący postęp w nauce.

Ocenia się, że 42% projektów finansowanych w ramach danego panelu dyscyplinarnego było powiązanych z tematyką jeszcze innego panelu, co dobrze odzwierciedla interdyscyplinarny charakter znacznej części prowadzonych obecnie badań. W latach 2012 i 2013 ERC uruchomiło pilotażowe programy (Synergy Grants) finansujące badania o znaczącej interdyscyplinarności. Program ten zostanie ponownie uruchomiony w przyszłym roku.

Niestety, udział w grantach ERC uczonych pracujących w Polsce jest żenująco niski. W ciągu dziesięciu lat zdobyliśmy tylko 23 granty. Najwięcej grantów zdobyli uczeni pracujący w Wielkiej Brytanii (1488), a np. Węgrzy zdobyli ich 54, Portugalczycy – 68, Hiszpanie – 384.

Tegoroczny budżet ERC wynosi około 1,8 mld euro. Maksymalne wysokości finansowania wynoszą 1,5 mln euro w przypadku grantów dla młodych naukowców (Starting Grants), 2 mln euro w przypadku tzw. grantów konsolidacyjnych (Consolidator Grants) oraz 2,5 mln euro – grantów dla uczonych o ugruntowanym dorobku (Advanced Grants).