Główne obchody jubileuszu dziesięciolecia ERC odbyły się 21 marca br. w Brukseli. Wzięło w nich udział kilkaset osób, przede wszystkim grantobiorcy, członkowie rady naukowej, pracownicy agencji, przedstawiciele organizacji finansujących naukę i instytucji współpracujących z ERC, przewodniczący Fundacji Noblowskiej, a także politycy. Miałem okazję osobiście uczestniczyć w opisywanych dalej wydarzeniach.

Pierwszą część obchodów stanowiła konferencja naukowa, którą otworzył przewodniczący ERC prof. Jean-Pierre Bourguignon. Przewodniczący Komitetu Przemysłu, Badań i Energii Parlamentu Europejskiego i były polski premier prof. Jerzy Buzek mówił o znaczeniu nauki, a także jej popularyzacji, wspominając m.in. sukces Centrum Nauki Kopernik w Warszawie. Zapewnił też, że Parlament Europejski dołoży wszelkich starań, by zwiększyć finansowanie ERC w przyszłej perspektywie budżetowej. Komisarz ds. badań, nauki i innowacji Komisji Europejskiej Carlos Moedas, podkreślając sukcesy ERC stwierdził, że agencja jest klejnotem w koronie Europy. Sporo czasu poświęcił znaczeniu nauki we współczesnym świecie, a także potrzebie propagowania znaczenia nauki w społeczeństwie. Były dyrektor generalny Światowej Organizacji Handlu Pascal Lamy, kierujący obecnie zespołem ekspertów, którego zadaniem jest zwiększenie oddziaływania europejskich programów badawczych i innowacyjnych, mówił o wyzwaniach związanych z nauką czekających Unię Europejską w nadchodzących latach.

Dobre i złe pieniądze

Najważniejszym elementem konferencji były jednak wystąpienia uczonych prezentujących wyniki uzyskane w trakcie realizacji projektów finansowanych przez ERC. Prof. Daniel Cremers z Uniwersytetu w Monachium, który dzięki grantowi ERC zrealizował projekt dotyczący szybkiej generacji trójwymiarowych obrazów z serii wykonywanych w czasie rzeczywistym zdjęć dwuwymiarowych, z pasją mówił o zastosowaniu swojej metody kierowania samoprowadzącymi się samochodami, ilustrując to krótkimi filmami. Referat rozpoczął od komentarza na temat złych i dobrych pieniędzy na naukę. „Złe pieniądze”, jego zdaniem, to pieniądze na finansowanie nauki pochodzące z „góry”, czyli np. w postaci zamówień rządowych, a dobre pieniądze to te, które idą na finansowanie pomysłów pochodzących od samych naukowców. Potem, już w prywatnej rozmowie, opowiedział mi swoją drogę do obecnych sukcesów. Zaczynał jako fizyk teoretyczny opisujący rzeczywistość za pomocą równań różniczkowych. Męczyło go bardzo, że nawet swoim rodzicom nie był w stanie wytłumaczyć, czym się zajmuje naukowo. Postanowił wykorzystać swoje przygotowanie teoretyczne do rzeczy bardziej praktycznych i stąd obecna tematyka jego prac, które wsparło ERC.

Prof. Yael Hanein z Uniwersytetu w Tel Avivie mówiła na temat naprawiania siatkówki oka przy użyciu nanotechnologii. Projekt obejmuje nie tylko nanotechnologię, ale także pomysłowe badania psychologiczne służące do oceny skuteczności opracowanej metody. Prof. Michael Häusser z University College London przedstawił swoje studia nad zachowaniem pojedynczych neuronów pobudzanych światłem generowanym przez laser. Mówił także o uogólnieniu wyników na działanie całego mózgu. Wystąpienia w pierwszej sesji naukowej zamknęła Polka, laureatka grantu dla młodych naukowców, pracująca w CNRS w Paryżu, dr Aleksandra Walczak. Celem jej badań jest określenie przy użyciu wyrafinowanych metod statystycznych repertuaru genów, które mogą zapewnić nam odporność na choroby. Młoda uczona ukończyła fizykę na Uniwersytecie Warszawskim, a później także na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Diego, w USA. Kilkuletni staż podoktorski odbyła m.in. na Uniwersytecie w Princeton, aby w 2010 roku rozpocząć pracę naukową w CNRS.

Kolejną sesję rozpoczął prof. Cedric Blainpai z Université Libre de Bruxelles referatem pt. Komórki macierzyste i rak , w którym przedstawił swoje badania na temat powstawania raka i jego wczesnej diagnostyki. Prof. Günther Knoblich, Niemiec z Uniwersytetu Środkowoeuropejskiego w Budapeszcie, mówił na temat korzeni komunikacji i kultury, starając się odpowiedzieć na pytanie, czy o kulturze możemy mówić tylko w przypadku ludzi. Wyświetlił film pokazujący ciekawe eksperymenty z szympansami – badał, czy szympansy potrafią koordynować swoje działania w realizacji zadania. Odpowiedź była twierdząca. Potem pokazał eksperymenty z uczeniem dzieci przez dzieci i podobne w przypadku szympansów. Szympansy co prawda podglądały inne szympansy, ale nie próbowały uczyć innych opanowanych przez siebie umiejętności. Prof. Stefania Milan z Uniwersytetu Amsterdamskiego wygłosiła referat na temat nowej postaci partycypacji w polityce, czyli o tzw. data activism, co uzewnętrznia się przede wszystkim w postaci aktywności w sieci. Prof. Maria-Carla Saleh z Instytutu Pasteura w Paryżu starała się odpowiedzieć na pytanie, jak należy postępować z komarami przenoszącymi śmiertelne dla człowieka wirusy. Uczona pochodzi z Argentyny, doktorat robiła we Francji, a potem wiele lat pracowała na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Francisco. W swoich badaniach koncentruje się nad tym, co zrobić, aby uczynić komary nieodpornymi na przenoszone przez nie wirusy. Na koniec sesji odbyła się ogólna dyskusja na temat otwartego dostępu do publikacji, a także o interdyscyplinarności w nauce.

Źródła sukcesu

W następnej sesji jako pierwsza zabrała głos pracująca w Bangor University w Wielkiej Brytanii Amerykanka, prof. Emily Cross, zajmująca się badaniami mózgu oraz programowaniem robotów. Określiła się jako społeczny neurobadacz (social neuroscientist) i tancerka. Zaprezentowała swoje prace nad wbudowaniem zachowań społecznych w działanie robotów. Referat zilustrowała filmem, w którym robot podnosił z łóżka i przenosił pacjentów w szpitalu. Prof. Toby Kiers z Vrije Universiteit Amsterdam pokazała, że bakterie tworzą skomplikowane sieci i koordynują swoje działania. Ciekawe były też wyniki jej badań na temat współpracy korzeni wielu drzew i łączących je grzybów. Sformułowała teorię rynku biologicznego, w którym rośliny i grzyby wymieniają się substancjami odżywczymi na bardzo dużym obszarze. Prof. Ilona Annilina Riipinen z Uniwersytetu Sztokholmskiego przedstawiła wyniki swoich badań nad procesami atmosferycznymi. Ostatni referat w tej sesji wygłosiła Rosjanka, prof. Ekaterina Zhuravskaya z l’École des Hautes Études en Sciences Sociales, która jest obecnie częścią Paryskiej Szkoły Ekonomii (Ecole d’économie de Paris). Doktorat uzyskała na Uniwersytecie Harvarda w Stanach Zjednoczonych. Potem przez dziesięć lat pracowała w Moskwie. Obecnie zajmuje się uprzedzeniami etnicznymi, szczególnie w Europie Środkowej i Azji. W swoim referacie skoncentrowała się na tzw. strefie osiedlenia w zachodniej części carskiej Rosji, na terenach dawnej Rzeczypospolitej, gdzie pozwolono zamieszkiwać Żydom. Przedstawiła swoje poglądy na temat przyczyn pogromów, wiążąc je z okresami nieurodzajów i politycznej niepewności.

W kolejnej sesji wystąpiły tylko dwie osoby: dyrektor Instytutu Maxa Plancka w Monachium Peter Seeberger i szef firmy Vaxxilon Tom Monroe. Ich prezentacje miały wspólny temat: Jak badania podstawowe na temat chemii cukrów prowadzą do nowatorskich szczepionek przeciwko śmiertelnym bakteriom . Pierwszy mówca rozpoczął od zacytowania stwierdzenia Maxa Plancka: „Wiedza idzie przed zastosowaniami” i opowiadał o przejściu od szczepionek biologicznych do syntetycznych. Drugi prezentował swoją firmę wdrażającą pomysły pierwszego mówcy. Jego zdaniem źródłami sukcesu są: optymizm, determinacja i cierpliwość. Końcowym akcentem sesji był krótki film o tym, jak badania finansowane przez ERC wpłynęły na życie konkretnego człowieka. Starszy mężczyzna z Danii opowiadał o tym, jak zaczął mieć objawy choroby Parkinsona i poddał się eksperymentalnej kuracji opracowanej w czasie badań finansowanych przez ERC. Następnie ten sam mężczyzna zabrał głos z sali na żywo. Sesję zamknął dyrektor generalny w Komisji Europejskiej odpowiedzialny za naukę i innowacje Robert Jan Smits, który zacytował obietnicę Jerzego Buzka, że Parlament Europejski zwiększy fundusze na naukę.

Wykupieni z dydaktyki

Sporą część sesji końcowej zajęły oficjalne gratulacje nadsyłane z okazji jubileuszu ERC. Referat na temat wytwarzania elektryczności z własnego ciepła przedstawił grantobiorca ERC prof. Christian Müller z Chalmers University of Technology z Göteborga w Szwecji. Referat na temat odkrywania zaginionych i zarośniętych gęstą roślinnością miast w Kambodży przedstawił prof. Damian Evans, pracujący obecnie we Francuskim Instytucie Studiów Azjatyckich w Paryżu.

Następnym punktem programu był talk show prowadzony przez szefową Europejskiego Centrum Strategii Politycznej przy Komisji Europejskiej dr Ann Mettler, w którym wzięli udział: Carlos Moedas, prof. Stefania Milan, laureat Nagrody Nobla z chemii z Uniwersytetu w Groningen w Holandii, prof. Ben Feringa oraz, zdalnie z USA, Subra Suresh. Prof. Milan mówiła m.in. o tym, że w Holandii jednostki uczelni, których pracownicy uzyskali granty ERC, dostają od państwa dodatkowe pieniądze, przeznaczane na „wykupienie” z dydaktyki osób pracujących nad nowymi wnioskami grantowymi do ERC. Ben Feringa mówił m.in., że trudno przewidzieć przyszłość. Należy ją wynaleźć. O tajemnicach starzenia się mówiła prof. Virpi Lummaa z Uniwersytetu w Turku w Finlandii. Pokazała eksperymenty, które prowadziła na słoniach w Birmie – okazuje się, że corocznie od lat przeprowadzane bardzo staranne i dobrze udokumentowane badania medyczne na słoniach są świetnym materiałem badawczym.

Podczas uroczystości połączono się z europejskim obserwatorium w Chile, gdzie jest realizowany projekt ERC „Speculoos”, mający na celu odkrywanie planet, na których może istnieć życie.

Występujący podczas jubileuszu ERC badacze to intelektualna elita i nadzieja Europy. Praktycznie wszyscy oni, zanim osiągnęli sukces na Starym Kontynencie, przez wiele lat próbowali sił w różnych częściach świata. Nie było miejsca na małą stabilizację, zbieranie punktów czy bezpieczne, ale przyczynkarskie badania.