Projekt pt. „Program praktyk zawodowych dla Państwowych Wyższych Szkół Zawodowych” ma na celu wypracowanie jednolitego sposobu prowadzenia sześciomiesięcznych praktyk zawodowych, który po odpowiednich regulacjach prawnych mógłby być wprowadzony jako rozwiązanie systemowe w wyższych szkołach zawodowych, na studiach pierwszego stopnia kierunków o profilu praktycznym.

Idee pilotażowych praktyk zawodowych

Koncepcja projektu oraz szczegółowe założenia merytoryczne organizacji i przebiegu praktyk zawodowych zostały opracowane w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Elblągu. Projekt był zgłoszony dwutorowo: poprzez Kontrakt Terytorialny województwa warmińsko–mazurskiego do Ministerstwa Gospodarki, które go silnie poparło, oraz poprzez Konferencję Rektorów Publicznych Wyższych Szkół Zawodowych do MNiSW, co nastąpiło 5 grudnia 2013 roku. MNiSW, jako organ prowadzący, opracowało szczegółowy zakres i strukturę projektu oraz wynegocjowało jego finansowanie z NCBR. Ostatecznie projekt, jako koncepcyjny i pozakonkursowy, uzyskał finansowanie w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój (Oś priorytetowa: III Szkolnictwo wyższe dla gospodarki i rozwoju, Działanie: 3.1 Kompetencje w szkolnictwie wyższym), wystartował w połowie marca 2016 roku i ma się zakończyć 30 września 2018 roku.

Koncepcja praktyk zawodowych, prowadzonych w ramach projektu na studiach pierwszego stopnia, związana jest z szerszym zamierzeniem, w ramach którego dochodzi do wypełnienia dwóch wydawałoby się częściowo wzajemnie sprzecznych postulatów stawianych kształceniu wyższemu. Z jednej strony postuluje się, aby absolwenci byli dobrze przygotowani do wykonywania pracy, co ma przełożenie na wysoką ich „zatrudnialność” tuż po studiach (jest to postulat pracodawców), zaś z drugiej strony postuluje się, aby mieli oni świadomość konieczności (i umiejętność) samodzielnego uczenia się oraz przekwalifikowywania, co ma przełożenie na zwiększenie ich „zatrudnialności” w ciągu całego życia zawodowego (jest to postulat kształcenia w myśl idei bolońskiej). Gdyby iść za pierwszym postulatem, to najlepiej byłoby, aby programy kształcenia były całkowicie poświęcone przygotowaniu studentów do określonych zawodów (np. dobrze mogą temu służyć studia dualne). W przypadku drugiego postulatu kształcenie powinno dawać dobre bazowe podstawy teoretyczne w szerszym zakresie. Oba postulaty można spełniać równocześnie, odpowiednio rozkładając cele kształcenia na poszczególne okresy studiów. Drugi postulat może być realizowany w początkowym okresie studiów (w zależności od kierunku na czterech, pięciu lub sześciu semestrach początkowych), co jest możliwe nawet w profilu praktycznym, w którym ustawowo się wymaga, aby 50% kształcenia miało charakter praktyczny. Pierwszy postulat, czyli przygotowanie do zawodu, może być realizowany podczas dwóch ostatnich semestrów studiów, poświęconych semestralnej praktyce zawodowej i pracy dyplomowej. Generalnie oba te semestry były źle wykorzystywane przez uczelnie, szczególnie dotyczy to praktyk zawodowych, których rolę i zakres w przeszłości „zminiaturyzowano”.

Dopiero ostatnie nowelizacje ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym próbują przywrócić należytą rolę praktykom zawodowym, szczególnie w kształceniu o profilu praktycznym. Prace dyplomowe stanowią nadal ogólnie określony składnik studiów.

PWSZ w Elblągu, bez względu na obniżone w przeszłości wymagania ustawowe, zawsze prowadziła semestralne praktyki zawodowe (minimum 12-tygodniowe), a efekty kształcenia w jej programach zawsze były w dużym stopniu praktyczne i dawały w miarę szerokie wykształcenie bazowe. Zdobyte w ten sposób przez uczelnię kilkunastoletnie doświadczenie pozwoliło sformułować podstawowe założenia do projektu. Praktyki zawodowe prowadzone w jego ramach wypełniają pierwszy z wyżej omawianych postulatów, czyli służą przygotowaniu do wykonywania zawodu.

Praktyki zawodowe, prowadzone wg zasad tego projektu, nazywane pilotażowymi, są praktykami dodatkowymi. Projekt nie może zmieniać programów praktyk odbywających się zgodnie z obowiązującymi uczelnianymi programami kształcenia (nazywane praktykami kursowymi), z jednym odstępstwem, a mianowicie w uczelniach biorących udział w projekcie praktyki kursowe krótsze aniżeli trzy miesiące powinny być wydłużone do trzech miesięcy i mogą być łączone z praktykami pilotażowymi elastycznie i na wiele sposobów. Tak powstają sześciomiesięczne praktyki zawodowe, na które składają się trzymiesięczne praktyki kursowe oraz trzymiesięczne praktyki pilotażowe. „Środek ciężkości” projektu leży blisko praktyk pilotażowych, gdyż to ich zasady są szczegółowo w nim opisane.

Projekt obejmuje też semestr dyplomowy (następujący po semestrze praktyki zawodowej), który również może służyć przygotowaniu studenta do wykonywania zawodu, wypełniając w ten sposób pierwszy postulat. Podczas trwania praktyki zawodowej praktykant w miejscu jej odbywania uzyskuje aplikacyjny temat pracy dyplomowej i następnie wykonuje ją pod nadzorem uczelnianego opiekuna (promotora) w myśl zasad obowiązujących w uczelni i z udziałem konsultanta z zakładu pracy. Warunkiem wypełnienia pierwszego postulatu jest aplikacyjność pracy dyplomowej. Chodzi o to, aby obok wszystkich innych wymagań zawartych w uczelnianym regulaminie prac dyplomowych rozwiązywała ona problem użyteczny dla instytucji, w której student odbywał praktykę zawodową, w zakresie, stopniu skomplikowania i trudności na poziomie przyjętym dla prac dyplomowych na studiach pierwszego stopnia o profilu praktycznym.

Program pilotażowej praktyki zawodowej zawiera zakładane efekty kształcenia, co do których stosuje się system punktowy ECTS. Ważnym aspektem jest weryfikacja tych efektów, która w projekcie odbywa się za pomocy „mini zadań zawodowych”. Szczegółowy program praktyki pilotażowej ustala, na jakich stanowiskach pracy mogą być osiągane określone efekty kształcenia, zaś harmonogram – kiedy i jak długo praktykant będzie przebywał w poszczególnych miejscach pracy. W celu weryfikacji osiągnięcia zakładanych efektów kształcenia należy praktykantowi zadawać do wykonania elementarne zadania związane z tymi miejscami pracy.

Kolejną ideą projektu jest to, aby pilotażowa praktyka zawodowa była zaliczana komisyjnie.

Reasumując, można wskazać najważniejsze idee pilotażowych praktyk zawodowych prowadzonych w ramach projektu. Są to: szczegółowe programy (z systemem ECTS) i harmonogramy pilotażowych praktyk zawodowych, weryfikacja efektów kształcenia poprzez „mini zadania zawodowe”, aplikacyjne prace dyplomowe, komisyjne zaliczenia pilotażowych praktyk zawodowych.

Przewidywane rezultaty i struktura projektu

Przewidywane są następujące rezultaty projektu dotyczącego studiów pierwszego stopnia o profilu praktycznym: wzrost praktycznych kompetencji absolwentów; wypracowanie jednolitego systemu praktyk zawodowych gwarantującego zwiększenie jakości kształcenia praktycznego; wyniki realizacji projektu będą mogły stanowić podstawę do wprowadzenia nowych obowiązków ustawowych dla wszystkich uczelni prowadzących kierunki o profilu praktycznym, przy założeniu, że zostaną dokonane stosowne zmiany w obowiązującym prawodawstwie (gdyby tak było, to bodaj po raz pierwszy ważne rozstrzygnięcie prawne byłoby poprzedzone pilotażem sprawdzającym); realizacja projektu przyczyni się do wzrostu zaangażowania pracodawców w tworzenie programów kształcenia dla profili praktycznych, zamawiania przez nich kierunków i specjalności kształcenia, a w konsekwencji tworzenia kadr dla nich; udział w nowatorskich, wydłużonych, 6-miesięcznych praktykach skróci czas potrzebny absolwentom na znalezienie pracy (wzrost „zatrudnialności”).

Do prowadzenia projektu przewidziano kilka zespołów. Schemat obrazujący powiązania i współzależności podmiotów i zespołów biorących udział w projekcie przedstawiano na rys. 1.

Składy zespołów prowadzących projekt powołało MNiSW, częściowo korzystając z rekomendacji KRePSZ. Zespół Projektowy tworzą pracownicy MNiSW. Na czele zespołu stoi dr Andrzej Kurkiewicz, zastępca dyrektora Departamentu Innowacji i Rozwoju, który jednocześnie jest kierownikiem projektu. Dwunastu członków Zespołu Ekspertów wytypowała KRePSZ spośród nauczycieli akademickich PWSZ, zaś trzech pozostałych członków, będących przedstawicielami organizacji pracodawców, wybrało MNiSW. KRePSZ wskazała dwóch członków Grupy Sterującej. Resztę jej członków wskazało oraz nabór członków pozostałych zespołów prowadziło MNiSW. Bezpośrednio związane z praktykami zawodowymi są dwa rodzaje podmiotów: uczelnie i miejsca odbywania praktyk (zakłady pracy, instytucje, organizacje itp.) oraz osoby: praktykanci, a także uczelniani i zakładowi opiekunowie praktyk. Wymienione podmioty i osoby są rekrutowane do projektu zgodnie z odpowiednimi regulaminami naborów. Wszystkie rekrutacje i nabory są dokonywane z zachowaniem zasad konkurencyjności.

Podmioty i osoby biorące udział w projekcie mają obowiązki określone dla każdego z trzech okresów: okres przygotowywania praktyk, okres ich trwania oraz po odbyciu praktyk okres ich zaliczania. Na wszystko to opracowano regulaminy modelowe, z których korzysta każda uczelnia przystępująca do projektu, odpowiednio dostosowując je do swoich warunków.

Wszystkie regulaminy modelowe zebrano w Dokumencie podstawowym projektu, który został opracowany przez Zespół Ekspertów. Jest nim: Regulamin i instrukcje pilotażowych praktyk zawodowych w projekcie: Program praktyk zawodowych w Państwowych Wyższych Szkołach Zawodowych (z komentarzami i przykładami).

Do pozostałych zadań Zespołu Ekspertów należy: opracowanie zasad weryfikacji efektów kształcenia uzyskanych w trakcie praktyki, opracowanie zasad zaliczania praktyk, opracowanie materiałów dla uczelnianych i zakładowych opiekunów praktyk, przygotowanie założeń do struktury i zasad funkcjonowania platformy informatycznej, przeprowadzenie szkoleń uczelnianych i zawodowych opiekunów praktyk.

Do zadań Grupy Sterującej należy: koordynacja realizacji projektu, monitorowanie uzyskiwania założonych cząstkowych i końcowych celów, przygotowanie raportu podsumowującego przebieg realizacji całego projektu, przygotowywanie rekomendacji do programów praktyk na podstawie wniosków z monitoringu, dokonanie niezależnych audytów realizacji pilotażowych praktyk zawodowych.

Niezależni recenzenci opiniują dokumenty wypracowane przez Zespół Ekspertów. Zespół Weryfikujący sprawdza i opiniuje akcesyjne dokumenty uczelni przystąpienia do projektu co do ich poprawności i zgodności z przyjętymi zasadami prowadzenia pilotażowych praktyk i negocjuje z uczelniami konieczność niezbędnych zmian dokumentów.

Działalność audytorów ma charakter kontrolny i monitorujący przebieg praktyk pilotażowych. Wyniki tych działań przede wszystkim są opracowywane dla Grupy Sterującej i Zespołu Ekspertów. Przewiduje się wykonanie minimum jednego audytu na każdym kierunku kształcenia, na którym są prowadzone praktyki pilotażowe.

Uczelniani oraz zakładowi opiekunowie praktyk pilotażowych, współpracując ze sobą, czuwają nad przebiegiem praktyk, zgodnie z regulaminami opracowanymi przez uczelnię na podstawie regulaminów modelowych zawartych w Dokumencie podstawowym .

Zespół ECVET ma za zadanie pilotażowo wdrożyć system ECVET (European Credit System for Vocational Education and Training) na potrzeby wyższych szkół zawodowych. Planuje się, że system zostanie wprowadzony na kilku wybranych kierunkach kształcenia o profilu praktycznym (na przykładach programów praktyk 40 praktykantów).

Dokumenty aplikacyjne uczelni do udziału w projekcie

Uczelnie, które chcą wziąć udział w projekcie, określają liczbę praktykantów, liczbę uczelnianych i zakładowych opiekunów praktyk pilotażowych, wskazują zakłady pracy do odbywania praktyk oraz dla każdego kierunku kształcenia, na którym mają odbywać się praktyki pilotażowe i przedstawiają w postaci zunifikowanych tabel: Tab. 1. Modelowe efekty kształcenia podczas 6-miesięcznej praktyki zawodowej do rodzaju kierunku studiów i odniesienie ich do efektów kształcenia do praktyki zawodowej na kierunku kształcenia prowadzonym przez uczelnię (z podziałem na praktykę kursową i pilotażową); Tab. 2. Zakładane efekty kształcenia podczas 6-miesięcznej praktyki zawodowej na kierunku kształcenia prowadzonym przez uczelnię i odniesienie ich do modelowych efektów kształcenia, efektów kształcenia do praktyki kursowej i pilotażowej; Tab. 3. System i metody weryfikacji efektów kształcenia praktyki zawodowej realizowanej na kierunku studiów prowadzonym przez uczelnię.

Dokumenty powyższe wyczerpująco są opisane w Dokumencie podstawowym (m.in. podano tam instrukcje ich tworzenia wraz z przykładami do konkretnych kierunków studiów).

Dokumenty prowadzenia projektu na uczelniach

Kluczowym dokumentem prowadzenia praktyk pilotażowych na uczelniach, do każdego kierunku studiów oddzielnie, jest Regulamin pilotażowych praktyk zawodowych . Zawiera on regulacje i instrukcje dla uczelni, zakładów pracy, praktykantów oraz dla uczelnianych i zakładowych opiekunów praktyk (opracowany na podstawie Dokumentu podstawowego) .

Pozostałymi dokumentami, indywidualnymi dla każdej uczelni, są: Regulamin rekrutacji praktykantów, Regulamin przyznawania świadczeń materialnych studentom (w tym regulamin stypendialny), Regulamin wyboru instytucji przyjmującej na praktykę (w tym kryteria wyboru zakładowych opiekunów praktyk pilotażowych), Regulamin rekrutacji uczelnianych opiekunów praktyk pilotażowych, Programy i harmonogramy pilotażowych praktyk zawodowych (opracowywany oddzielnie dla każdego praktykanta), umowy, które uczelnia zawiera z praktykantami, zakładami pracy, uczelnianymi i zakładowymi opiekunami praktyk, umowy z zakładem pracy dotyczące aplikacyjnej pracy dyplomowej.

Do dokumentów ewidencjonujących przebieg pilotażowej praktyki zawodowej należą dokumenty powstające podczas trwania i po zakończeniu pilotażowej praktyki zawodowej. Są to: Arkusz pilotażowej praktyki zawodowej (zawiera podstawowe informacje o praktyce i praktykancie, oddzielnie dla każdego praktykanta), Karta pracy praktykanta (służy jako podstawa wypłaty stypendium), Dziennik pilotażowej praktyki zawodowej (prowadzi praktykant, sprawdzają i opiniują opiekunowie), Sprawozdanie z pilotażowej praktyki zawodowej, Protokół zaliczania pilotażowej praktyki zawodowej , Karty pracy uczelnianych i zakładowych opiekunów praktyk pilotażowych (stanowią podstawę wypłat wynagrodzeń).

Przy zaliczaniu pilotażowej praktyki zawodowej bierze się pod uwagę: zaliczenie zadań (w tym mini zadań zawodowych) określonych i zweryfikowanych przez zakładowego opiekuna praktyki podczas trwania praktyki; opinie i oceny uczelnianego i zakładowego opiekuna pilotażowej praktyki o jej przebiegu; dziennik praktyki i sprawozdanie praktykanta z praktyki zawodowej zawierające element samooceny w zakresie stopnia osiągnięcia założonych efektów kształcenia; zaliczenie komisyjne, podczas którego praktykant rozwiązuje (lub szczegółowo opisuje sposób rozwiązania) mini zadania zawodowe przygotowane przez komisję zaliczającą.

Komisja zaliczająca wystawia końcową ocenę z praktyki zawodowej, na którą składają się oceny cząstkowe z ustalonymi wagami: dziennik praktyki i sprawozdanie praktykanta ocenia uczelniany opiekun praktyki (waga 0,1); przebieg praktyki ocenia uczelniany opiekun praktyki (waga 0,2) i zakładowy opiekun praktyki (waga 0,3); ocena komisyjnego zaliczenia pilotażowej praktyki ma wagę 0,4. Ocena końcowa z praktyki pilotażowej jest sumą iloczynów ocen cząstkowych i odpowiednich wag.

Formalna strona projektu i jego finansowanie

Projekt obejmuje wszystkie publiczne i niepubliczne wyższe szkoły zawodowe w zakresie kształcenia na pierwszym stopniu studiów o profilu praktycznym. Ograniczeniem dla uczelni niepublicznych jest posiadanie co najmniej 100 studentów na studiach stacjonarnych (co ma stanowić nie mniej niż 40% ogólnej liczby studentów).

Założono, że w projekcie weźmie udział 7 tys. praktykantów i będzie wykonanych co najmniej 1400 aplikacyjnych prac dyplomowych. Projekt będzie realizowany do 30 września 2018 r. Przewiduje się, że w tym okresie każda uczelnia biorąca w nim udział poprowadzi dwie tury sześciomiesięcznych praktyk zawodowych. Doświadczenia zdobyte w I turze będą służyć ewentualnym usprawnieniom systemu praktyk w II turze.

Kalendarium projektu

Połowa marca 2016 – przyznanie finansowania projektu przez NCBR (w ramach PO WER)

22 kwietnia 2016 – powołanie Zespołu Projektowego i Zespołu Ekspertów

Kwiecień 2016 do połowy listopada 2016 – opracowanie przez ZE wszystkich dokumentów niezbędnych do wykonywania projektu (Dokument podstawowy, podręczniki i prezentacje szkoleniowe, dokumenty przykładowe, szczegółowy opis platformy informatycznej)

Od października do listopada 2016 – nabór do I tury praktyk pilotażowych (np. początek naliczania kosztów kwalifikowanych – w PWSZ w Elblągu od 17 listopada 2016)

Od 21 listopada do 19 grudnia 2016 – przeprowadzenie szkoleń uczelnianych i zakładowych opiekunów praktyk przez ekspertów ZE (w 18 miastach)

Styczeń 2017 – podpisywanie umów z uczelniami na prowadzenie praktyk pilotażowych

Luty 2017 – powołanie Zespołu ECVET

Marzec 2017 – nabór do II tury praktyk pilotażowych

30 września 2018 – planowany koniec realizacji projektu w zakresie praktyk pilotażowych

31 grudnia 2018 – planowany najdalszy termin obron aplikacyjnych prac dyplomowych wykreowanych w czasie praktyk pilotażowych.

Finansowanie projektu

Całkowity budżet wynosi 135 937 750 zł.

Ważniejsze pozycje finansowania przez projekt:

– stypendium praktykanta: 2300 zł miesięcznie,

– wynagrodzenie uczelnianego opiekuna praktyki pilotażowej za prowadzenie jednego praktykanta: 215 zł miesięcznie (może prowadzić max 8 praktykantów),

– wynagrodzenie zakładowego opiekuna praktyki pilotażowej za prowadzenie jednego praktykanta: 1000 zł miesięcznie (może prowadzić max 5 praktykantów),

– specjalne (dodatkowe) koszty ponoszone przez praktykanta: łącznie do 1700 zł,

– koszty towarzyszące wykonywaniu aplikacyjnej pracy dyplomowej: do 2000 zł,

– koszty ogólne (pośrednie) uczelni: 2,75% kosztów bezpośrednich.

Projekt po I turze rekrutacji praktykantów

Do projektu przystąpiły 24 PWSZ-ety i 3 uczelnie niepubliczne. Zrekrutowano 3416 praktykantów, przeszkolono 404 uczelnianych i 905 zakładowych opiekunów pilotażowych praktyk zawodowych na 28 szkoleniach prowadzonych przez ekspertów z ZE w miastach. Pilotażowe praktyki zawodowe odbywać się będą na 169 kierunkach studiów.

Na finansowanie tego etapu realizacji projektu przeznaczono 59 378 534,57 zł.

Stronę merytoryczną projektu prowadzi Zespół Ekspertów w składzie: dr Tomasz Baran – Związek Przedsiębiorców i Pracodawców, dr Beata Detyna – PWSZ w Wałbrzychu, mgr Agnieszka Dymicka – PSW w Białej Podlaskiej, mgr inż. Barbara Jank – PWSZ w Ciechanowie, dr n. med. Dorota Kochman – PWSZ w Płocku, mgr Lucyna Krzemińska – PWSZ w Tarnowie, mgr Teresa Kubryń – PWSZ w Elblągu, dr Krystyna Leszczewska – PWSIiP w Łomży, dr hab. Dominika Maison – Związek Przedsiębiorców i Pracodawców, mgr Elżbieta Miterka – PWSZ w Chełmie, dr inż. Jarosław Niedojadło, prof. nadzw. – PWSZ w Elblągu, dr inż. Grzegorz Przydatek – PWSZ w Nowym Sączu, dr Przemysław Siudak – PWSZ w Legnicy, prof. dr hab. inż. Zbigniew Walczyk – PWSZ w Elblągu (ekspert wiodący) i mgr Monika Zaręba – Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej.